Έκθεση Γ Λυκείου: Η ανάγκη κινητοποίησης και ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων (αναπτυγμένο θέμα)

Ακούγεται συχνά στην εποχή μας η ανάγκη κινητοποίησης της πνευματικής ηγεσίας για την αντιμετώπιση των πολύπλοκων και πολύπλευρων προβλημάτων που αντιμετω­πίζει η ανθρωπότητα.

α. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, αυτά τα προβλήματα;

β. Ποιος ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων στην επίλυση τους;

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Είναι αλήθεια ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πολλές αντιφάσεις. Αντιφάσεις τέτοιες που δημιουργούν την αίσθηση της παντοδυναμίας, αλλά και της επικείμενης καταστροφής. Απ’ τη μια ο άνθρωπος κατακτά το διάστημα και απ’ την άλλη απειλεί να καταστρέφει τον πλανήτη που ζει. Απ' τη μια δημιούργησε τη δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας με όλα τα μέρη της γης και απ' την άλλη έχασε την επαφή και τη βαθύτερη επικοινωνία με το διπλανό του, ακόμα και με τα μέλη της ίδιας του της οικογένειας. Η αναζήτηση λύσεων που να μην ακυρώνουν τις θετικές εξελίξεις είναι επιτακτική ανάγκη για την ύπαρξη της ανθρωπότητας και οι πνευματικοί ηγέτες μέρος αυτής της λύσης.

Η αντίληψη ότι με την κινητοποίηση των πνευματικών ανθρώπων είναι εφικτή μια τέτοια επίλυση όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος. Και αυτό γιατί οι πνευματικοί ηγέτες με την ελευθερία της σκέψης τους, το αναμφισβήτητο κύρος και εμβέλεια τους, με τη διορατική και ερμηνευτική ικανότητα τους, με το υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης καθώς και με την ειδική αλλά και γενική μόρφωση τους, έχουν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να διατυπώσουν λύσεις και να ευαισθητοποιήσουν τις πολιτικές ηγεσίες και τους πολίτες. Ο πνευματικός ηγέτης είτε είναι επιστήμονας, είτε άνθρωπος των γραμμάτων ή των τεχνών, απαλλαγμένος από όποια σκοπιμότητα και συμφέρον, έχει τη δύναμη του θάρρους για αναζήτηση λύσεων πειστικών και αποτελεσματικών. Αυτό έκαναν, εξάλλου, σ’ όλες σχεδόν τις εποχές οι πνευματικοί ηγέτες, από τους σοφούς της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας μέχρι τους διαφωτιστές της Ευρώπης και της Ελληνικής Επανάστασης.

Η ραγδαία και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνολογίας αποτελεί ένα από τα κορυφαία σύγχρονα προβλήματα της ανθρωπότητας. Είναι δε πρόβλημα γιατί δεν έχει ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, δεν υπηρετεί πάντα τον άνθρωπο. Νέα τεχνολογικά επιτεύγματα κατακλύζουν τη ζωή μας στο χώρο της εργασίας, της ψυχαγωγίας, της γνώσης, του οικιακού εξοπλισμού, που άλλα βελτιώνουν τη ζωή μας και άλλα υπάρχουν για να υπηρετήσουν καθαρά οικονομικά συμφέροντα. Μεγάλες όμως τεχνολογικές εξελίξεις υπηρετούν πολιτικά συμφέροντα και ανταγωνισμούς με την κατασκευή οπλικών συστημάτων. Η αλματώδης ανάπτυξη της φυσικής και της χημείας, για παράδειγμα, στις τελευταίες δεκαετίες δεν θα είχε επέλθει, αν δεν υπηρετούσε τις ανάγκες για στρατιωτικούς εξοπλισμούς.

Από την άλλη ο πνευματικός πολιτισμός, τα γράμματα, δηλαδή, οι τέχνες, οι επιστήμες στο θεωρητικό τους επίπεδο, οι αξίες βρίσκονται σε παρακμή. Η εμπορευματοποίηση στο χώρο της τέχνης είναι ο κανόνας και η ποιότητα η εξαίρεση. Η κυριαρχία των υλιστικών αξιών, όπως του καταναλωτικού τρόπου ζωής, του οικονομικού προτύπου, του ατομισμού και η υποκειμενικοποίηση της ηθικής αγκαλιάζουν όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι προσανατολισμοί της κοινωνίας είναι νεφελώδεις και καθορίζονται από τις οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και όχι από τις πραγματικές ανάγκες της ανθρώπινης φύσης και κοι­νωνίας. «Ζούμε στην εποχή των τελείων μέσων και των συγκεχυμένων σκοπών», έλεγε ο Αϊνστάιν στα μέσα του αιώνα μας, προσδιορίζοντας στη γέννηση του το πρόβλημα που σήμερα βιώνουμε στην κορύφωση του.

Η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας σε τέτοιο βαθμό που να απειλείται η ύπαρξη του πλανήτη μας είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες εκφάνσεις του προβλήματος της ανεξέλεγκτης και χωρίς προσανατολισμό τεχνολογικής εξέλιξης. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και της θάλασσας έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Οι κάτοικοι των μεγαλοαστικών κέντρων βιώνουν καθημερινά την ατμοσφαιρική ρύπανση με τη μορφή του νέφους, ενώ όλη πια η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει τον ήλιο όχι ως πηγή ζωής, αλλά ως θανάσιμο εχθρό, αφού το πρόβλημα της θερμομόλυνσης κάθε χρόνο και επιδεινώνεται. Ίδια και χειρότερη είναι η κατάσταση των θαλασσών από τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα, καθώς και του οικοσυστήματος της ξηράς από τις εκχερσώσεις, τα φυτοφάρμακα και τα βιομηχανικά απόβλητα. Κορυφαία δε πηγή μόλυνσης, που απειλεί όλο τον πλανήτη, είναι η ραδιενέργεια είτε από τις συχνές διαρροές είτε από τα ραδιενεργά απόβλητα και τις δοκιμές πυρηνικών οπλικών συστημάτων.

Πρόβλημα, επίσης, που θέτει σε αμφισβήτηση την πορεία της τεχνολογικής εξέλιξης είναι τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που υποσιτίζονται και αποδεκατίζονται από την πείνα και τις ασθένειες. Πάνω από τα δυο τρίτα του συνολικού πληθυσμού της γης ζει σε συνθήκες απελπιστικές. Αφρική. Κεντρική και Νότια Αμερική, Ασία και μέρος των ευρωπαϊκών χωρών ζουν αγκαλιά με το θάνατο χωρίς να διαφαίνεται ελπίδα σωτηρίας. Έχει υπολογιστεί και δημοσιευτεί ότι, αν καθυστερούσαν για τριάντα χρόνια τα διαστημικά προγράμματα, δε θα υπήρχε πρόβλημα πείνας στον κόσμο, με την προϋπόθεση βέβαια ότι τα χρήματα αυτά θα είχαν διατεθεί για την ανάπτυξη των τριτοκοσμικών, όπως λέγονται, χωρών. Το πρόβλημα πάντως αυτό έχει αρχίσει να το νιώθουν όλο και περισσότερο και οι αναπτυγμένες χώρες. Τα εκατομμύρια των αστέγων είναι μέρος του ίδιου προβλήματος.

Παράλληλα με τον υποσιτισμό στις αναπτυσ­σόμενες χώρες παρατηρείται και το φαινόμενο της παραβίασης βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πολιτικές ελευθερίες, εργατικά δικαιώματα, σεβασμός των μειονοτήτων, ισοτιμία των δυο φύλων ακόμα και το δικαίωμα της ζωής, πολλές φορές, είναι άγνωστα. Η εκμετάλλευση, ακόμα και μικρών παιδιών, η αυθαιρεσία της εξουσίας και η καταπίεση συμπληρώνουν το άθλιο βιοτικό επίπεδο. Παράλληλα διαπιστώνουμε καθημερινά ότι η διεθνής κοινότητα, όταν δεν ανέχεται ή δεν καλλιεργεί τις παραβιάσεις αυτές, ευαισθητοποιείται επιλεκτικά. Οι Κούρδοι αποτελούν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ανοχής της διεθνούς κοινότητας, που, ως γνωστόν, στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους περιλαμβάνεται και η απαγόρευση να μιλούν και να γράφουν στη μητρική τους γλώσσα.

Αναμφίβολα ο κατάλογος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε ως ανθρώπινη κοινωνία είναι μεγάλος και ανάμεσα σ' αυτά που αναφέρθηκαν κυρίαρχη θέση κατέχουν τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας που βρίσκονται σε έξαρση στην εποχή μας. Ναρκωτικά, εγκληματικότητα, περιθωριοποίηση με την κλιμάκωση τους επιβεβαιώνουν ότι ο πολιτισμός μας πάσχει σε προσανατολισμούς και ανθεί σε αδιέξοδα. Η επισήμανση δε των αδιεξόδων χωρίς τη χάραξη προσανατολισμών δεν οδηγεί στην επίλυση των πρώτων. Ο λόγος δε για τον οποίο επισημαίνεται η ανάγκη της κινητοποίησης των πνευματικών ηγετών βρίσκεται και στις δυο όψεις του προβλήματος. Και στις διαπιστώσεις και στη χάραξη προσανατολισμών. Οι πνευματικοί ηγέτες μπορούν μέσα από το έργο τους, την κινητοποίηση τους και το προσωπικό τους παράδειγμα να συμβάλουν στην επίλυση των προβλημάτων αυτών.

Πιο συγκεκριμένα μέσα από το έργο τους ως επιστήμονες, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών μπορούν να χαράξουν τους προσανατολισμούς της τεχνολογικής εξέλιξης που έχει ανάγκη σήμερα η ανθρωπότητα. Η εξέλιξη για την εξέλιξη, η επιστήμη για την επιστήμη και η τέχνη για την τέχνη ποτέ δεν ωφέλησαν τον άνθρωπο, πόσο μάλιστα σήμερα που ανάλογη στάση σημαίνει καταστροφή και αδιέξοδα. Μέσα από το έργο του ο επιστήμονας μπορεί να εμποδίσει την αρνητική χρήση της τεχνολογίας, μπορεί να συμβάλει στην αλλαγή προσανατολισμού. Η υπηρέτηση του ανθρώπου και των αναγκών του αποτελεί και το σκοπό της ύπαρξης της επιστήμης. Προς την ίδια κατεύθυνση μπορούν να συμβάλουν με το έργο τους και οι άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων. Τα έργα τέχνης μπορούν να έχουν μηνύματα που να αναδεικνύουν προβλήματα και να χαράζουν προσανατολισμούς. Η καταστροφή της φύσης, τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα, η μοναξιά, τα οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα, οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι θέματα που θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στη θεματολογία των ανθρώπων της τέχνης και των γραμμάτων. Παράλληλα με τη διορατικότητα τους είναι σε θέση να διαβλέπουν μελλοντικούς κινδύνους και μέσα απ’ 'το έργο τους να προειδοποιήσουν την κοινωνία. Στο παρελθόν οι άνθρωποι του πνεύματος σηματοδότησαν εποχές, ανέδειξαν προβλήματα, πρόσφεραν οράματα και ιδανικά, πρωτοστάτησαν σε εθνικοαπελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες. Είναι αμφίβολη, για παράδειγμα, η έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης χωρίς τη συμβολή των πνευματικών ανθρώπων της Ευρώπης. Η σφαγή της Χίου του Ντελακρουά έφερε αναστάτωση σ' όλη την Ευρώπη, τα ίδια αποτελέσματα προκάλεσε και έναν αιώνα αργότερα η «Γκουέρνικα» του Πικάσο.

Μεγάλη είναι η συμβολή των πνευματικών ανθρώπων στην επίλυση των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, όταν η ευαισθησία τους γι' αυτά εκδηλώνεται και με συγκεκριμένους αγώνες. Η δική τους κινητοποίηση ευαισθητοποιεί και κινητοποιεί τους Λαούς. Διαμορφώνεται έτσι κλίμα πίεσης προς τους κρατούντες και η λήψη συγκεκριμένων μέτρων είναι πιθανή. Εκείνοι οι άνθρωποι του πνεύματος που διακρίνονται για την ελευθερία της σκέπης και συνείδησης τους αντιμετωπίζονται από τους λαούς με σεβασμό και δεκτικότητα. Αυτό είναι και το μεγάλο «όπλο» των πνευματικών ανθρώπων, που μπορούν να εκμεταλλευτούν προκειμένου να προστατευτούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στις χώρες που παραβιάζονται, να αναγκαστεί η διεθνής κοινότητα να λάβει μέτρα για το φυσικό περιβάλλον, να σταματήσει η εκμετάλλευση των χωρών που βρίσκονται σε οικονομική εξαθλίωση. Όταν μάλιστα η κινητοποίηση των πνευματικών ανθρώπων δεν είναι μεμονωμένη, αλλά συντονισμένη και διεθνής, η αντίδραση των λαών θα είναι και αυτή μαζική και τα αποτελέσματα ελπιδοφόρα για το ίδιο το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η χάραξη προσανατολισμών σε μια κοινωνία για να είναι εφικτή πρέπει απ' τη μια να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και απ' την άλλη πρέπει να είναι πειστική. Γι' αυτό οι πνευματικοί ηγέτες με όποιο τρόπο και αν προσπαθήσουν να καθοδη­γήσουν την κοινωνία, αν δε συμβάλουν και με το προσωπικό τους παράδειγμα, θα αποτύχουν. Η συμφωνία λόγων και έργων είναι αναγκαία για να γίνει ο λόγος τους πειστικός. Η καλλιέργεια , για παράδειγμα, της φιλοπατρίας στους πολίτες είναι εφικτή, όταν οι ίδιοι συμμετέχουν ενεργά σε εθνικούς αγώνες. Η διαμόρφωση, επίσης, δημοκρατικής συνείδησης στους πολίτες προϋποθέτει έμπρακτη απόδειξη ύπαρξης της στους διδάσκοντες αυτήν. Ο συμβουλευτικός τρόπος καθοδήγησης της κοινωνίας ελάχιστα είναι αποτελεσματικός- είναι ανάγκη να συνοδεύεται και από αντίστοιχες πράξεις.

Το γεγονός ότι πολλοί σήμερα προσβλέπουν στη δραστηριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων της γης προκειμένου να διαμορφωθούν ελπιδοφόρες . συνθήκες για το μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της ύπαρξης πολλών προβλημάτων, αλλά και του γεγονότος ότι είναι εμφανής η απουσία τους. Ενώ ζούμε σε μια εκρηκτική εποχή από πλευράς εξελίξεων, οι άνθρωποι εκείνοι που καθόριζαν στο παρελθόν και τις εξελίξεις και τον προσανατολισμό γενικότερα της κοινωνίας, σήμερα δεν υπάρχουν ή απέχουν. Ο έντονος καταναλωτισμός και ατομισμός της εποχής μας έχει παρασύρει τους πάντες. Η τέχνη στη μεγάλη της πλειοψηφία έχει εμπορευματοποιηθεί, η επιστήμη τέθηκε στην υπηρεσία του οικονομικού και πολιτικού ανταγωνισμού. Οι ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις ανθρώπων του πνεύματος αδυνατούν στην πράξη να ασκήσουν το ρόλο τους. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στο Βωμό της ακροαματικότητας και θεαματικότητας αρνούνται να προβάλλουν το ποιοτικό έργο τους και τις θέσεις τους. Για να προβληθεί κάτι πρέπει να έχει το στοιχείο της πρόκλησης, του αιφνιδιασμού, του τραγικού, του απίθανου, του περίεργου. Έτσι άνθρωποι που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν πολλά στην ανθρωπότητα μένουν στην αφάνεια και τα προβλήματα κλιμακώνονται.

Η παραπάνω, βέβαια, πραγματικότητα δεν μπορεί και δεν πρέπει να ακυρώσει τις ελπίδες για ανθρωπινότερη ζωή. Οι άνθρωποι εκείνοι που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο πνευματικού ηγέτη στην εποχή μας είναι πολλοί. Περισσότεροι από κάθε εποχή. Η ενεργοποίηση τους καθίσταται αναγκαία και από το γεγονός ότι διανύουμε μια μεταβατική περίοδο. Η μεταβιομηχανική εποχή έφτασε, τα σύνορα των χωρών καταργούνται, νέες συνθήκες ζωής διαμορφώνονται. Η επικράτηση των θετικών ή των αρνητικών προοπτικών εξαρτάται και από τον ίδιο τον άνθρωπο, που δεν πρέπει να αφεθεί στην παρακολούθηση των εξελίξεων, αλλά να συμβάλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση τους.