Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα τα έτη 1912 - 1917: επεξεργασμένη πηγή ιστορίας κατεύθυνσης

ερωτηση: Με βάση τα κείμενα που σας δόθηκαν αλλά και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε την πολιτική κατάσταση στην Ελ­λάδα κατά τα έτη 1912 - 1917 και να εντοπίσετε τις κοινωνι­κές της επιπτώσεις.

ΠΗΓΗ 1

Στο μεταξύ διάφοροι άλλοι παράγοντες επιδρούν στη γορ­γή εξέλιξη των γεγονότων: η εφεκτική, ασταθής ή και αδέ­ξια στάση των αλλεπάλληλων ελληνικών κυβερνήσεων της Αθήνας και του βασιλιά Κωνσταντίνου απέναντι της Entente (=Αντάντ), η γερμανοφιλία ορισμένων Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών, αλλά και οι συνεχείς άστοχες ε­νέργειες και επεμβάσεις των πρέσβεων της Entente και άλλων διπλωματών ή πολιτικών και στρατιωτικών, ιδίως Γάλλων, δημιούργησαν μια έξαψη των πνευμάτων στην Αθήνα, η οποία οδήγησε στη σύγκρουση αγγλογαλλικών αγημάτων με ελληνικά στρατεύματα (ενισχυμένα με φανατικούς αντιβενιζελικούς πολίτες) στο Ζάππειο, στο Θησείο και σε άλλα σημεία (στις 18 και 19 Νοεμβρίου 1916). Τα γεγονότα αυτά προκαλούν τον αναβρασμό των προσκει­μένων προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τις διώξεις, συλ­λήψεις και φυλακίσεις πολιτών, αντίθετων φρονημάτων, και τον διασυρμό ευυπόληπτων ανδρών.

… … … … … … … …    … … … … … … … … … … …
Τα αιματηρά γεγονότα του Ζαππείου, καθώς και οι συνεχι­ζόμενες μυστικές συνεννοήσεις της ελληνικής αυλής με τη Γερμανία, και η ανάγκη να στρατολογηθούν περισσότερες ελληνικές δυνάμεις υπό τον Βενιζέλο παρακινούν τον νέο πρωθυπουργό της Γαλλίας Al. Ribot (που διαδέχεται τον Ar. Briant), καθώς και τους πρωθυπουργούς των δύο άλλων δυ­νάμεων, ν’ ακολουθήσουν πιο δραστική πολιτική απέναντι του νότιου ελληνικού κράτους: στις 29 Μαΐου /11 Ιουνίου 1917 αποβιβάζεται γαλλικός στρατός στην Αθήνα και εξα­ναγκάζει τον Κωνσταντίνο να παραιτηθεί, να παραχωρήσει τον θρόνο του στον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο και να φύγει από την Ελλάδα μέσα σε συγκινητικές πραγματικά εκδηλώσεις του λαού.

Οι Έλληνες ενώνονται και πάλι, αλλά ύστερ’ από μια λαίλα­πα που είχε αφήσει σοβαρές συνέπειες, γιατί μονιμοποίησε τη διαίρεση του λαού σε δυο παρατάξεις, στους βενιζελικούς και στους αντιβενιζελικούς. Στη Νότια Ελλάδα ο βασι­λιάς κερδίζει σε δημοτικότητα, ενώ ο Βενιζέλος χάνει, επει­δή φανερά στηρίζεται στις ξιφολόγχες της Entente.

(Απόστολος Βακαλόπουλος, «Νέα ελληνική ιστορία 1204-1985»,

Θεσσαλονίκη., 1988, σελ. 357 – 358.

ΠΗΓΗ 2^η

Νέα επεισόδια ήρθαν τότε να επιβαρύνουν την ήδη ηλε­κτρισμένη ατμόσφαιρα. Η Κατερίνη ήταν, ουσιαστικά ο α­κραίος σταθμός στα βόρεια όρια του κράτους των Αθηνών. Οι κωνσταντινικοί είχαν εγκαταστήσει εκεί πράκτορες τους που παρακινούσαν τους ευζώνους της Αμύνης στη Βέροια να λιποτακτούν. Η δολοφονία ενός αμυνίτη υπαξιωματικού στη δημοσιά Αικατερίνης - Βέροιας έδωσε στην Προσωρινή Κυβέρνηση την αφορμή. Διακόσιοι Κρητικοί στρατιώτες μ’ επικεφαλής τον λοχαγό Νικόλαο Πλαστήρα πέρασαν στις 16/29 Οκτωβρίου (1916) τον Αλιάκμονα και κατέλαβαν την πόλη. Έγιναν συγκρούσεις. «Έσχον 4 - 5 φονευθέντας και διπλάσιους τραυματίας, εμού δέ εφονεύθη ο ίππος», αφη­γήθηκε πολλά χρόνια αργότερα ο στρατηγός πια Πλαστή­ρας.

(Α. Κοτζιάς, «Τα φοβερά ντοκουμέντα: Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ - Βενιζέλος και Κωνσταντίνος», εκδόσεις Φυτράκης, σελ. 76 - 77)

ΠΗΓΗ 3^η

Τώρα ήρχισαν να δικαιολογούνται και οι φόνοι με το ίδιο πρόσχημα. Εις τον Πειραιά προχθές ένας καπνοπώλης έφόνευσε ένα πελάτην του δια μίαν πεντάραν, πού ηύξησαν τα πακέτα του καπνού. Ό καπνοπώλης έσυρε το περίστροφον και εξάπλωσεν καταγής τον πελάτην. Όταν εκλήθη εις απολογίαν δια τον φόνον, ο κατηγορούμενος εδήλωσεν ότι έφόνευσε τον πελάην του, διότι ούτος … … «ύβρισε τον Βασι­λέα!»

Εφημερίδα Πατρίς 3 Αυγούστου 1916 (ό.π, σελ. 195)

απαντηση

Ήδη από το 1912, μετά τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές, ο Βενιζέλος ήταν κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού, χω­ρίς ουσιαστική κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Το 1913, τον βασιλιά Γεώργιο Α' διαδέχθηκε στο θρόνο ο Κωνσταντί­νος, στον οποίο ο Βενιζέλος, ένα χρόνο αργότερα, παρα­χώρησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου. Μέχρι το 1915 οι δύο ισχυρές προσωπικότητες δεν ήρθαν σε σύγκρουση (σχολικό).

Με αφορμή όμως τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο (1914), εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως προς σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο. Οι Φιλελεύθε­ροι τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής στο πλευρό της Αντάντ. Θεωρούσαν ανεύθυνη αυτή τη θέση, εκτιμώντας ό­τι η έκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη και θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές Δυνάμεις. Δεδομένης της κυριαρ­χίας της Αγγλίας στην ανατολική Μεσόγειο, και παρόλο τους δεσμούς του με τη Γερμανία, ο Κωνσταντίνος δεν μπο­ρούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, γι’ αυτό έλαβε θέση υπέρ της ουδε­τερότητας της Ελλάδας. Η εμμονή του Κωνσταντίνου στη θέση αυτή, τον οδήγησε να δράσει με τρόπο που υπέσκα­πτε τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος. Ο βασιλιάς, χω­ρίς να στερείται πατριωτικών κινήτρων ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία της κυβέρνησης, καταφεύγοντας α­κόμα και σε παράνομα μέσα (π.χ. παράδοση απόρρητων δι­πλωματικών εγγράφων στους Γερμανούς) (σχολικό).

Η σύγκρουσή του με το Βενιζέλο, ο Διχασμός, όπως ονομάστηκε, η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915, η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη, ο συμμαχικός αποκλεισμός και οι συγκρούσεις, εί­χαν οπωσδήποτε μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και υπονόμευσαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμε­νης περιόδου (σχολικό).

Συγκεκριμένα ο βασιλιάς προκάλεσε το 1915 δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης. Στις εκλογές που προκη­ρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου δεν συμμετείχαν οι Φιλελεύθεροι, καθώς θεωρούσαν την ενέρ­γεια του βασιλιά ως παραβίαση του συντάγματος. Εκδηλώ­σεις βίας και φανατισμού δημιούργησαν χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και κυριάρχησε το μίσος. Όποιος ήταν κατά του πολέμου, κινούσε αμέσως την υποψία στους Βενιζελικούς ότι ήταν κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, κατά των εθνικών συμφέροντα Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των Βενιζελικών βίαιους πράκτορες της Αντάντ, που μάχονταν τον βασιλιά κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους και έθεταν σε κίνδυνο το κράτος. Τα δύο κόμ­ματα διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους στην πολιτική πρακτική και την προπαγάνδα, παράλληλα όμως όλο και πε­ρισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός. Στα μέσα του 1916 το Κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο. Το κλί­μα της εποχής επέτρεψε να συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί, οι οποίοι δημιούργησαν δύο οργανώσεις α­ντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα με το αν τα συμφέροντα κάθε ομάδας εξυπηρετούνταν από τον πόλεμο ή την ουδετε­ρότητα. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη (σχολικό).

Οι συγκρούσεις πήραν σταδιακά διαστάσεις εμφυλίου πο­λέμου. Επεισόδια όπως η δολοφονία ενός βενιζελικού υπα­ξιωματικού στη δημοσιά Αικατερίνης-Βέροιας και η κατάληψη της πόλης μετά από αιματηρή σύρραξη από τον λοχαγό Νικόλαο Πλαστήρα στις 16/29 Οκτωβρίου (1916) (παράθε­μα 2), καθώς και ακραίες εκδηλώσεις όπως η δολοφονία πε­λάτη περιπτέρου από τον ιδιοκτήτη του εξαιτίας της αύξη­σης του καπνού «δια μιαν πεντάραν» (παράθεμα 3), επέτειναν την κοινωνική αναρχία και όξυναν τα μίση του διχασμού. Από την άλλη η «εφεκτική, ασταθής ή και αδέξια στάση» των κωνσταντινικών κυβερνήσεων σε θέματα εξωτερικής πολι­τικής, η «γερμανοφιλία» ορισμένων Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών, αλλά και η στάση των πρέσβεων και άλλων διπλωματών, πολιτικών και στρατιωτικών της Entente, ιδίως Γάλλων, δημιούργησαν έξαψη των πνευμάτων στην Αθήνα, η οποία οδήγησε στη σύγκρουση αγγλογαλλικών αγημάτων με ελληνικά στρατεύματα (ενισχυμένα με φανατικούς αντιβενιζελικούς πολίτες) στο Ζάππειο, στο Θησείο και σε άλλα σημεία (στις 18 και 19 Νοεμβρίου 1916). Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση των προ­σκειμένων προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τις διώξεις, συλλήψεις και φυλακίσεις πολιτών, αντίθετων φρόνημα των, και τον διασυρμό ευυπόληπτων ανδρών (παράθεμα 1). Οι Αντιβενιζελικοί άσκησαν τρομοκρατία στους αντιπάλους, ενώ ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά ο οποίος υπό την πίεση της Αντάντ εγκατέλειψε το θρόνο και τη χώ­ρα (29 Μαΐου / 11ουνίου 1917). Οι φιλελεύθεροι ανέλαβαν στην Αθήνα τη διακυβέρνηση και κήρυξαν τη χώρα σε κατά στάση πολιορκίας. Ο εθνικός διχασμός εξαπλώθηκε στο στράτευμα, καθώς ευνοήθηκαν οι αξιωματικοί της οργάνω­σης «Εθνική Άμυνα» εις βάρος άλλων (σχολικό).

Με την επέμβαση των Συμμάχων, το 1917 η χώρα ενοποιή­θηκε υπό τον Βενιζέλο, γεγονός που μονιμοποίησε τη διαί­ρεση του λαού σε δυο παρατάξεις, στους βενιζελικούς και στους αντιβενιζελικούς. Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση και παρά την πίεση που ασκούσαν τα κόμματα της αντιπολί­τευσης, η κυβέρνηση Βενιζέλου παρέτεινε τη θητεία της Βουλής (σχολικό).

πηγή