Κρητικό Ζήτημα: Τα γεγονότα από την έναρξη λειτουργίας της Κρητικής Πολιτείας μέχρι την ανάληψη της Αρμοστείας από το Ζαΐμη. (πηγή)

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις:

α. να αναφερθείτε στα γεγονότα που επισκίασαν το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας του νέου καθεστώτος στην Κρήτη και τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα σοβαρή εσωτερική κρίση.

β. να αναφερθείτε στις εξελίξεις που σημειώθηκαν στα εσωτερικά και εξωτερικά θέματα της Κρήτης κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του Αλέξανδρου Ζαΐμη.

Κείμενο

α.   Στις 24 Ιανουαρίου 1899 διεξήχθησαν γενικές εκλογές και στις 8 Φεβρουαρίου συνεδρίασε υπό την προεδρία του Ιωάννη Σφακιανάκη η νέα Γενική Συνέλευση, που περιλάμβανε 138 χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους πληρεξουσίους. Δύο μήνες αργότερα, είχε ολοκληρωθεί η επεξεργασία και η ψήφιση του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας, που δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα στις 16 Απριλίου. Το Σύνταγμα αυτό προέβλεπε τη λειτουργία ενός υποτυπώδους κοινοβουλευτισμού σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός πανίσχυρου ηγεμόνα με ευρείες εξουσίες, τις οποίες θα ασκούσε επί του παρόντος ο Ύπατος Αρμοστής. Είναι χαρακτηριστική η παρατήρηση του Ελευθέριου Βενιζέλου ότι «αι διατάξεις αίτινες ψηφίζονται σήμερον εν τω Συντάγματι συνδέονται αναποσπάστως με το πρόσωπο του νυν Ανωτάτου Άρχοντος δεν θα ήτο διατεθειμένος ο τόπος εις ουδένα άλλον να παραχώρηση τόσα δικαιώματα».

..... η εξωτερική και αμυντική πολιτική υπαγόταν σε περιορισμούς υπό την κηδεμονία των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες διατηρούσαν στρατεύματα στο νησί ενώ μια σιδηρά τουρκική σημαία παρέμεινε υψωμένη στη νησίδα της Σούδας ως υπόμνηση της ψιλής επικυριαρχίας του Σουλτάνου. Οι εξελίξεις αυτές διαμόρφωσαν ένα ιδιότυπο διεθνές και εσωτερικό καθεστώς για την Κρήτη, όπως το περιέγραψε αδρά ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος: «... Την επί της νήσου επομένως κυριαρχίαν ασκούσι σήμερον [1901] οι τέσσαρες Μεγάλες Δυνάμεις. Και είναι μεν αληθές ότι αύται ενέκριναν το Κρητικόν Σύνταγμα δι' ου η νήσος χαρακτηρίζεται «πολιτεία αυτόνομος». Αλλ' η θέσπιση του Συντάγματος δεν κατέστησε την αυτονομίαν πραγματικήν, αφού η πλήρης αυτού εφαρμογή μόνον μετά την λήξιν της αρμοστείας είναι δυνατή, επηύξησε δε μόνον την αβεβαιότητα περί της υφισταμένης πολιτικής της νήσου καταστάσεως».

Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.5, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 2003, σ.σ.336-338.

β.   Ο πρίγκιπας Γεώργιος είχε την πεποίθηση ότι οποιαδήποτε λύση του Κρητικού θα προερχόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις και, κατά τη γνώμη του, οι πολιτικοί παράγοντες της Κρήτης ήταν άσχετοι με το θέμα, αν όχι επιζήμιοι. Αυτό μπορεί να δικαιολογήσει τη συχνά βάναυση και υβριστική συμπεριφορά του προς τους παλιούς οπλαρχηγούς και τους τοπικούς ηγέτες. Στάθηκε αδύνατο γι' αυτόν να αντιληφθεί τη σημασία της πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των Κρητικών, καθώς και την εύλογη απαίτησή τους να αποκτήσουν τον έλεγχο της τύχης τους μετά από αιώνες αγώνων κατά των Τούρκων κυριάρχων.

Βερέμης Θ., Νικολακόπουλος Η., (επιμ.), Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του,

εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2005, σ.σ. 55-57.

γ. Έξι ημέρες μετά την αναχώρηση του Γεωργίου διοριζόταν ως νέος Ύπατος Αρμοστής ο μετριοπαθής παλαιός πρωθυπουργός Αλέξανδρος Ζαΐμης ενώ η Β΄ Συντακτική Συνέλευση των Κρητών προχωρούσε στην ψήφιση του νέου και αισθητά πιο φιλελεύθερου Συντάγματος (2 Δεκεμβρίου 1906). Τον Ιούλιο του 1907 άρχισε η αποχώρηση και των υπόλοιπων διεθνών στρατευμάτων, που ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα, καθώς προχωρούσε με γοργούς ρυθμούς η συγκρότηση της πολιτοφυλακής, της τακτικής στρατιωτικής δύναμης του νησιού, συνολικής δύναμης 1.155 ανδρών κατανεμημένης σε δύο τάγματα και στελεχωμένης από Έλληνες βαθμοφόρους, που τυπικά είχαν παραιτηθεί από τις τάξεις του ελληνικού στρατού.

Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.5, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 2003, σελ. 341.

Απάντηση

α.  Βιβλίο:  σελ. 208, Ενότητα 3. Τα πρώτα νέφη «Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργία του νέου καθεστώτος στην Κρήτη, που ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία και εφαρμόστηκε στις  10 Δεκέμβρη του  1899,  άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα, ... κρίση».

Παράθεμα: Στις 24 Ιανουαρίου 1899 πραγματοποιήθηκαν γενικές εκλογές και στις 8 Φεβρουαρίου συνεδρίασε με πρόεδρο τον Ιωάννη Σφακιανάκη η νέα Γενική Συνέλευση που περιλάμβανε 138 χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους πληρεξουσίους και σε δύο μήνες ολοκληρώθηκε η επεξεργασία και η ψήφιση του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας, που δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα στις  16 Απριλίου.  

Βιβλίο: «Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας  ...  συμπεριφορά».

Παράθεμα: Προέβλεπε τη λειτουργία ενός υποτυπώδους κοινοβουλευτισμού σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός πανίσχυρου ηγεμόνα με ευρείες εξουσίες, που σύμφωνα με την παρατήρηση του Ελευθέριου Βενιζέλου ο κρητικός λαός δε θα παραχωρούσε σε κανέναν άλλον.

Βιβλίο: «Επιπλέον, ... διοίκησης»

Παράθεμα: Οι μεγάλες δυνάμεις που είχαν υπό την κηδεμονία τους την Κρήτη, έθεσαν   περιορισμούς στην εξωτερική και αμυντική πολιτική, διατήρησαν στρατό και την ψιλή επικυριαρχία του Σουλτάνου που δηλώθηκε με την τουρκική σημαία στη Σούδα. Το ιδιότυπο αυτό διεθνές και εσωτερικό καθεστώς δυσαρέστησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο ο οποίος σχολίασε ότι αν και οι Μεγάλες Δυνάμεις αποδέχτηκαν την Κρητική Πολιτεία ως αυτόνομη, το περιεχόμενο του Συντάγματος δεν επιβεβαιώνει αυτό το χαρακτηρισμό, ο οποίος  θα εφαρμοστεί μόνο μετά τη  λήξη της Αρμοστείας, αλλά απλώς επιβεβαίωσε την πολιτική ύπαρξη της Κρήτης.

Βιβλίο: «Οι τοπικοί παράγοντες ... Κρητών».

Παράθεμα: Η συμπεριφορά αυτή του Γεωργίου, που συχνά ήταν υβριστική και βάναυση σε   βάρος των παλιών οπλαρχηγών και τοπικών ηγετών, δικαιολογείται από την πεποίθηση του ότι τη λύση της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα θα δινόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις, γεγονός που δεν ήταν σε θέση να χειριστούν οι τοπικοί πολιτικοί παράγοντες. Ο πρίγκιπας Γεώργιος δεν κατανόησε τη σημασία της πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των Κρητικών, καθώς και την εύλογη απαίτηση τους να κατευθύνουν το μέλλον του τόπου τους μετά από αιώνες αγώνων κατά των Τούρκων.

Βιβλίο: «Αλλά το πιο σημαντικό ...  μόνο διχασμού».

Συμπέρασμα: Η κρίση κορυφώθηκε στις 8 Μαρτίου 1901, όταν ο Γεώργιος απέλυσε το Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού, γεγονός που αποτέλεσε την έναρξη των εξελίξεων για την εκδήλωση του κινήματος του θερίσου.

β.  Βιβλίο: σελ. 216, ενότητα 5, Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη

Μετά έξι μέρες από την αναχώρηση του πρίγκιπα Γεωργίου, ο οποίος είχε παραιτηθεί από το αξίωμα του Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης, ο Ανδρέας Ζαΐμης, μετριοπαθής και έμπειρος πολιτικός, … 1906».

Παράθεμα: Παράλληλα, η δεύτερη Συντακτική Συνέλευση προχωρούσε στην ψήφιση νέου και - πιο φιλελεύθερου συντάγματος στις 2 Δεκεμβρίου 1906.

Βιβλίο και Παράθεμα:  «Η πολιτική ομαλότητα … παιδείας.

Το πιο σημαντικό είναι ότι οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή της Κρήτης, της τακτικής στρατιωτικής δύναμης του νησιού (1907), συνολικής δύναμης 1.155 ανδρών κατανεμημένης σε δύο τάγματα και επανδρωμένης από Έλληνες βαθμοφόρους, που τυπικά είχαν παραιτηθεί από τις τάξεις του ελληνικού στρατού. Εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη όπως φάνηκε αργότερα στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913. Η παρουσία… νήσου. Η αποχώρηση των διεθνών στρατευμάτων άρχισε τον Ιούλιο του 1907 και ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα. Ένα ευχαριστήριο….. Ζητήματος.

 Επαναληπτικά θέματα ΟΕΦΕ 2008