Διονύσιος Σολωμός, «O ΚΡΗΤΙΚΟΣ»
2 {19}
1. Πιστέψετε π' ότι θα πω ειν' ακριβή αλήθεια,
2. Μα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθια,
3. Μα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώντας,
4. Μα την ψυχή που μ' έκαψε τον κόσμο απαρατώντας.
5. (Λάλησε, Σάλπιγγα! Κι εγώ το σάβανο τινάζω,
6. Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζω:
7. « Μην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζει;
8. Πέστε, να ιδείτε το καλό εσείς κι ό,τι σας μοιάζει.
9. Καπνός δε μένει από τη γη, νιος ουρανός εγίνη.
10. Σαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ' αυτήνη.
11. - Ψηλά την είδαμε πρωί. της τρέμαν τα λουλούδια
12. Στη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδια.
13. Έψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή της,
14. Κι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί της.
15. Ο ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος,
16. Το κάψιμο αργοπορούνε ο κόσμος ο αναμμένος.
17. Και τώρα ομπρός την είδαμε, ογλήγορα σαλεύει.
3 {20}
19. Ακόμη εβάστουνε η βροντή..................
20. Κι η θάλασσα, που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει,
21. Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα,
22. Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ' άστρα.
23. Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση
24. Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν' αφήσει.
25. Δεν ειν' πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας
26. Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας,
27. Όμως κοντά στη κορασιά, που μ' έσφιξε κι εχάρη,
28. Εσειότουν τ' ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι.
29. Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
30. Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροντυμένη.
31. Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,
32. Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.
4 {21}
33. Εκοίταξε τ' αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν,
34. Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν.
35. Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,
36. Κυπαρισσένιο ανάεοα τ' ανάστημα σηκώνει,
37. Κι ανεί τς αγκάλες μ' έρωτα και με ταπεινοσύνη,
38. Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.
39. Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει,
40. Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει.
41. Τέλος εμέ που βρισκόμουν ομπρός της μες στα ρείθρα,
42. Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα,
43. Όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ την κεφαλή της κλίνει.
Ερωτήσεις
1. Κάποιοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι ο Κρητικός είναι απόσπασμα. Επιχειρηματολογήστε υπέρ και κατά της άποψης αυτής.
(Μονάδες 15)
2.α) Να ανιχνεύσετε στο 2° απόσπασμα τα στοιχεία που εκφράζουν τις χριστιανικές πεποιθήσεις του Σολωμού.
β) Να εντοπίσετε στο 4° απόσπασμα ένα παράδειγμα για το καθένα από τα παρακάτω εκφραστικά μέσα:
► Υπερβολή
► Άρση και θέση
► Πολυσύνδετο
► Αντίθεση
► Παρομοίωση
(Μονάδες 20)
3. Στο 2° απόσπασμα ο ήρωας ορκίζεται απευθυνόμενος σε ένα υποθετικό ακροατήριο. Να αναφερθείτε στον όρκο και στη λειτουργία του μέσα στο ποίημα.
(Μονάδες 25)
4. «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση»: Ποια η σχέση της φύσης στον αγώνα του ήρωα στον Κρητικό;
(Μονάδες 20)
5. Αφού συγκρίνετε τα αποσπάσματα που σας δόθηκαν με το ακόλουθο ποίημα του Μάνου Ελευθερίου, να σχολιάσετε την πορεία του πλοίου στη θάλασσα σε σχέση με την αντίστοιχη πορεία του Κρητικού και να βρείτε τον τρόπο παρουσίασης του αφηγητή.
(Μονάδες 20)
Μάνος Ελευθερίου Το πλοίο Ναυκρατούσα
Το πλοίο αυτό που ταξιδεύει χρόνια μες στις θάλασσες
δίχως σημαία και πλήρωμα και δίχως σκοπό
ξενυχτώντας σε λιμάνια που σαν αγάπες αγκάλιασες
με φύλλα πορείας αόρατα, σαν ανθισμένο βουνό,
Το πλοίο που ονειρεύτηκες για μυστικές διαδρομές
χωρίς ελέγχους στα δρομολόγια κι εξακριβώσεις
σέρνοντας κήπους από χιόνι και μουσική από βροχές
και σε τρυπάει ο πόνος του όπως οι πόνοι στις αρθρώσεις,
το πλοίο αυτό που ταξιδεύει μες στην καταχνιά
μόνο του σκέφτεται και μόνο του παίρνει αποφάσεις.
Δεν ειν' εκείνο που θα πάρουμε για να σκορπίσει η σκοτεινιά
και νά βρει ο θάνατος επάνω μας προφάσεις.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Την αποσπασματικότητα του ποιήματος αποδεικνύει η απότομη αρχή του αποσπάσματος 1 [18.]. Επιπλέον, το ρήμα Εκοίταα προϋποθέτει κάτι που θα έχει ειπωθεί πιο πριν, προκειμένου να μην μπει τόσο απότομα στο θέμα ούτε ο ποιητής που το γράφει και κυρίως ούτε ο αναγνώστης, που δείχνει να χρειάζεται κάποια ώρα ώσπου να συνειδητοποιήσει περί τίνος ακριβώς πρόκειται.
Υπάρχουν, όμως, και μελετητές που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο, άρτιο έργο. Σημειώνει ο Λίνος Πολίτης: «Μολονότι χαρακτηρισμένο απόσπασμα, μπορεί να θεωρηθεί ποίημα απόλυτα ολοκληρωμένο, με εσωτερική ενότητα και συνοχή» και συνεχίζει «Από καιρό έχω υποστηρίξει πως ο "Κρητικός" δεν είναι απόσπασμα, παρά ποίημα ολοκληρωμένο, με αρχή, μέση και τέλος.»
Ο Δ. Μαρωνίτης συμφωνεί με την αρτιότητα του έργου και υποστηρίζει ότι «η πρώτη λέξη (Εκοίταα) σημαδεύει το απόμακρο κι ανέφικτο ακρογιάλι στο βάθος του ορίζοντα. Το ίδιο όμως σημάδι (ο γιαλός) βρίσκεται και στη σφραγίδα του ποιήματος. Αυτός ο κύκλος που δημιουργείται με την ίδια λέξη στην αρχή και στο τέλος της σύνθεσης είναι, πιστεύω, μία από τις πολλές ενδείξεις ότι το ποίημα δεν είναι απόσπασμα, αλλά σύνολος λόγος με κοινό ορόσημο στην αφετηρία και στην κατάληξη του.»
Μια συμβιβαστική, πάντως, άποψη θα έμοιαζε μ' αυτή των μελετητών, ότι δηλαδή ο Σολωμός ίσως είχε την πρόθεση να γράψει μια ευρύτερη ποιητική σύνθεση, πράγμα όμως που ποτέ δεν κατάφερε να κάνει. Πρόθεση του Σολωμού ήταν να δημιουργήσει μια εκτενέστατη ποιητική σύνθεση, που θα αποτελείτο από τέσσερα λυρικά (Το όραμα του Λάμπρου, Ο φυλακισμένος, Ο Κρητικός, Η φαρμακωμένη στον Άδη) και τέσσερα σατιρικά ποιήματα (Η τρίχα, Δεύτερο όνειρο, Ο φουρκισμένος, Η μετατόπιση του αγάλματος του Μέτλαντ) με τον ίδιο αριθμό στίχων το καθένα. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην «ομοιότητα στη δόμηση και το περιεχόμενο των τεσσάρων σατιρικών ποιημάτων, καθώς επίσης και τη συνοχή στο περιεχόμενο των τεσσάρων λυρικών ποιημάτων.
2. α) Στο απόσπασμα υπάρχουν πολλά στοιχεία που δηλώνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του Σολωμού. Τέτοια είναι η πίστη του για τη μετά θάνατον ζωή, αλλά και για τη Δευτέρα Παρουσία, στην οποία θα συντελεστεί η Έσχατη Κρίση από το Θεό. Επίσης, θρησκευτικής πνοής είναι και η τοποθέτηση των εσχατολογικών γεγονότων στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ, η πίστη του για εν σαρκί ανάσταση των νεκρών, καθώς και η εικόνα του χωροχρόνου αυτού, κατά τον οποίο θα υπάρχουν καπνοί από τη φωτιά της Αναστάσεως στον ουρανό. Τέτοιες είναι οι εικόνες που δίνει κι ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη του. Έτσι, κατά την παρουσίαση του Σολωμού, την ημέρα της Αναστάσεως θα διαδεχτεί ένας νέος κόσμος. Χριστιανικής πνοής είναι και το χαρακτηριστικό που δίνουν οι ψυχές των αναστημένων νεκρών στην αρραβωνιαστικιά του Κρητικού, ότι της τρέμαν τα λουλούδια, στοιχείο που παραπέμπει στην αγνότητα, που αποτελεί επιδίωξη του Χριστιανισμού.
β) Υπερβολή: «Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει.»
Άρση και θέση: «Όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ την κεφαλή της κλίνει.»
Πολυσυνδετο: «κι εκείνα αναγάλλιασαν/ Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν/ Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει»
Αντίθεση: «Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν.»
Παρομοίωση: «Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα»
3. Πρόκειται για μια έκκληση εμπίστευσης προς το ακροατήριο του.
Στόχος του είναι να «δέσει» την αφήγηση του με τους ιερούς όρκους για να τονίσει την αλήθεια των λόγων του και την απουσία υπερβολής ή ψεύδους. Η αναγκαιότητα αυτή προκύπτει γιατί πρόκειται ν' αφηγηθεί μια έντονη μεταφυσικής προέλευσης εμπειρία που μπορεί να προκαλέσει αμφισβήτηση.
Για να κάμψει τις τυχόν αντιρρήσεις των ακροατών του, ο Κρητικός, καταφεύγει σε έναν τριπλό όρκο (απόσπασμα 2{19}, στίχοι 2-4), ο οποίος δίνεται σε κλιμακωτό σχήμα, με ανιούσα κλίμακα. Συγκεκριμένα ο Κρητικός αφηγείται κάτι που ξεπερνά το χώρο του επιστητού και των αισθήσεων: τη συνάντηση του με την αγαπημένη του στον χωροχρόνο της Δευτέρας Παρουσίας. Έτσι λοιπόν ορκίζεται σε τρία ιδανικά, που τα αναφέρει αξιολογικά, από το λιγότερο σημαντικό στο περισσότερο. Ορκίζεται πρώτα στις πολλές λαβωματιές που δέχτηκε όταν πολεμούσε τους Τούρκους (στιχ. 2): Ο όρκος αυτός δείχνει την υπόσταση του Κρητικού ως πολεμιστή. Στη συνέχεια ορκίζεται στους συμπολεμιστές του που σκοτώθηκαν στον κοινό αγώνα (στιχ.3), γεγονός που υποδεικνύει την αξία που έχει για τον πολεμιστή η συντροφικότητα και η ηθική υποστήριξη προς το συμπολεμιστή. Και τέλος, ορκίζεται στην ψυχή της νεκρής – πλέον - αγαπημένης του (στιχ. 3). Αυτός ο τελευταίος και πιο σημαντικός όρκος φανερώνει την ηθική προσωπικότητα του ήρωα, ταυτόχρονα όμως προοικονομεί το θάνατο της αγαπημένης του και τη δική του συντριβή. Αξίζει να σημειωθεί εδώ η σύνθεση ανά τρία (τρεις όρκοι) ως επιρροή από το δημοτικό τραγούδι.
4. Η φύση στον «Κρητικό» παρουσιάζεται ως χώρος που εξουσιάζεται από άλογες φυσικές δυνάμεις ή και ως χώρος στον οποίο κυριαρχούν οι υπερφυσικές δυνάμεις. Όταν στη φύση επικρατούν οι άλογες φυσικές δυνάμεις (τρικυμία, αστροπελέκια, βροντές) επέρχεται η σωματική εξάντληση του ναυαγού, του οποίου οι αντιστάσεις κάμπτονται. Η φύση λειτουργεί εχθρικά προς τον άνθρωπο, καθιστώντας τον υπέρτατο αγώνα επιβίωσης που έχει αναλάβει σχεδόν ακατόρθωτο. Από την άλλη, όταν στη φύση δρουν δυνάμεις υπερφυσικές, ο φυσικός κόσμος εμφανίζεται διπρόσωπος. Λειτουργεί ευεργετικά για τον άνθρωπο, καθώς εξασφαλίζει εκείνες τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την επιτυχή και αίσια έκβαση των προσπαθειών του, ενώ ταυτόχρονα γεννά στην ψυχή του την επιθυμία για βίωση των μεγάλων, απόλυτων αξιών του Αγαθού και του Καλού. Πολλές φορές, όμως, η εξειδανικευμένη φύση ασκεί έντονη γοητεία στον ήρωα με αποτέλεσμα να αναστέλλει την αγωνιστικότητα του και τη θέληση του να επιβιώσει. Η ομορφιά της φύσης γεννά ακόμα και την επιθυμία του θανάτου στον ήρωα, λειτουργώντας ανταγωνιστικά και παρεμποδίζοντας την ευόδωση των προσπαθειών του. Και σε αυτήν την περίπτωση η φύση λειτουργεί εχθρικά σε σχέση με τον ήρωα, στον οποίο ασκεί, μέσω της ομορφιάς και της γοητείας της, τεράστια επίδραση. Ανακεφαλαιωτικά, οφείλει κανείς να τονίσει ότι η σχέση φύσης -ανθρώπου στην ποίηση του Σολωμού προβάλλεται ευεργετική και ανταγωνιστική, αλλά σε σχέση ερωτική και συνάμα τραγική.
5. Πορεία ενός φανταστικού πλοίου στη θάλασσα. Ίσως συμβολίζει ζωές ανθρώπων που βιώνουν μακρύ ταξίδι της ζωής χωρίς να καταλαβαίνουν αιτία και σκοπό, χωρίς αξίες και ιδανικά, ίσως απογοητευμένοι και καταπτοημένοι από το παρελθόν και με αβάσταχτα συναισθήματα.
Ο αφηγητής είναι αμέτοχος στην ιστορία (μηδενική εστίαση), γ΄ γραμματικό πρόσωπο (έμμεση αφήγηση). Δυο τελευταίοι στίχοι: α πληθυντικό πρόσωπο, που υποδηλώνει ότι η πορεία του ταξιδιού αντικατοπτρίζει την πορεία ζωής του ίδιου του αφηγητή. Ο αμέτοχος λοιπόν αφηγητής είναι σαν διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη και βλέπει σαν παντογνώστης παρατηρητής (καταγράφει αυτά που λένε, σκέφτονται, σχεδιάζουν οι ήρωες ).
Στον «Κρητικό» ο αφηγητής είναι και ήρωας και πρωταγωνιστής. Επενδύει τα πάντα στην πορεία του μέσα στη θάλασσα αφού από αυτό εξαρτάται η ζωή του. Το ταξίδι ισοδυναμεί με δρόμο για ελευθερία. Στο ταξίδι οι συνθήκες είναι αντίξοες αλλά δεν κάμπτουν το φρόνιμα του ήρωα γιατί αυτό το ταξίδι έχει σκοπό και από αυτόν τον σκοπό αντλεί την δύναμη του.
Επιμέλεια: Μαρία Μήνου Φροντιστήριο ΣΥΓΧΡΟΝΟ
με άλλες ερωτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου