Έκθεση Γ Λυκείου: Σχολείο και δημοκρατική συνείδηση (προτεινόμενο θέμα)

Κείμενο : Τα καθήκοντα - Δικαιώματα και οι νέοι

Εάν κι εφόσον ο νέος από νωρίς αντιληφθεί την άρρηκτη σχέση του με το κοινωνικό σώμα, όταν πια περάσει στο στάδιο της εφηβείας και της ενηλικίωσης, τότε εύκολα από κει και πέ­ρα θα διακρίνει τα δικαιώματα και τα καθήκοντα του. Εύκολα θα αντιληφθεί και θα κατανοήσει τι του έδωσε η κοινωνία και τι του ζητά τώρα - στην ωρίμανση - ως αντάλλαγμα. Η κοινωνική ζωή είναι μια αλυσίδα κι οι κρίκοι είναι μέλη της. Η αλυσίδα γί­νεται ισχυρή, όταν οι κρίκοι είναι γερά δεμένοι μεταξύ τους. Υπάρχει κοινωνική συνοχή. Τα άτομα αναλαμβάνουν τους ρό­λους κι εκπληρώνουν τα καθήκοντα τους για να διεκδικήσουν στη συνέχεια τα δικαιώματα τους.

(...) Το ενδιαφέρον για την πολιτική της χώρας αποτελεί ένα σημαντικό καθήκον. Εδώ όμως δυστυχώς πρέπει να επισημά­νει κανείς την ωμή πραγματικότητα, να αποκαλύψει μερικές πι­κρές αλήθειες. Οι νέοι παρακολουθούν τα πολιτικά γεγονότα από την τηλεόραση και τον τύπο και δοκιμάζουν μία πολύ πικρή οσμή της πραγματικότητας. Βλέπουν τη μικρή οθόνη και τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων να γεμίζουν με οικονομικά σκάνδαλα, -χρήμα και αίμα-, με δολοφόνους και δολοφονημέ­νους, με αδικίες και πολλά ψέματα.

Η τηλεόραση και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης σκοτώ­νουν τις αυταπάτες των νέων νωρίς. Μπορούν, δηλαδή, και πληροφορούνται πολύ νωρίτερα, πολύ πιο νέοι απ' ό,τι οι προηγούμενες γενιές τις «αναθυμιάσεις» που εκπέμπει η καθη­μερινή πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα. Κι αυτό αποτελεί έ­να αξιοπρόσεκτο γεγονός. Έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την α­προθυμία μέχρι και την άρνηση της νεολαίας να πολιτικοποιη­θεί. Το φαινόμενο όσο περνάει ο καιρός παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις. Το ενδιαφέρον για τα κοινά αποτελεί καθήκον κι ό­σοι το αποποιούνται θα υποστούν τις συνέπειες. Μια και κατα­λυτική συνέπεια είναι ότι αφήνουν ανοιχτό το δρόμο σε τυχο­διωκτικά στοιχεία για την πολιτική σταδιοδρομία κι αυτό πλη­ρώνεται ακριβά. Η αναξιοκρατία κι η ανικανότητα των πολιτι­κών γίνεται η αρρώστια της δημοκρατίας. Μένοντας έξω απ' την πολιτική ζωή οι νέοι, οι ικανοί, οι έντιμοι, όσοι διακρίνονται για το ήθος, το τόσο πολύτιμο στη σύγχρονη κοινωνική πραγ­ματικότητα, συντελούν στην πτώση της στάθμης της πολιτικής ζωής και τις συνέπειες δε θα αργήσουν να τις δοκιμάσουν, να τις υποστούν.

Διασκευή δοκιμίου από το βιβλίο «Ιδεολογικές Προσεγγίσεις»

του Κ. Κιούπκιολη, εκδόσεις «Γρηγόρη» 1992, Α' Τόμος σελ.221, 225-226

παρατηρήσεις

1.  Να αποδώσετε περιληπτικά το παραπάνω κείμενο σε 80 πε­ρίπου λέξεις.

2.  Να εντοπίσετε στο καθένα από τα παρακάτω αντλούμενα α­πό το κείμενο χωρία τον κυριότερο από τους δοκιμιακούς σκο­πούς που ικανοποιεί: α. Η κοινωνική ζωή είναι μια αλυσίδα κι οι κρίκοι είναι μέλη της. Η αλυσίδα γίνεται ισχυρή, όταν οι κρίκοι είναι γερά δεμένοι μεταξύ τους. / β. Το ενδιαφέρον για τα κοινά αποτελεί καθήκον κι όσοι το αποποιούνται θα υποστούν τις συνέπειες.

3. Παραγωγή κειμένου

Ο Περικλής στον Επιτάφιο του χαρακτηρίζει «αχρείο» (άχρη­στο) εκείνον τον πολίτη που αδιαφορεί για τα κοινά. Με δεδο­μένη τη διαχρονικότητα και τη διδακτική αξία της παραπάνω ά­ποψης να συντάξετε ένα λόγο (600 περίπου λέξεων) που θα εκ­φωνήσετε στην καθιερωμένη μηνιαία συνέλευση της τάξης σας. Σε αυτή την ομιλία θα εστιάζετε στους τρόπους με τους ο­ποίους το σχολείο μπορεί κι οφείλει να καλλιεργήσει τη δημο­κρατική συνείδηση στο σύγχρονο νέο, αλλά και στην ανάγκη ε­παναπροσδιορισμού, από την πλευρά των μαθητών, του ρόλου των μαθητικών συμβουλίων (Πενταμελές, Δεκαπεντεμελές), ώ­στε ο θεσμός αυτός να εθίσει έγκαιρα κι ουσιαστικά τη νέα γε­νιά στη συνειδητοποίηση της κοινωνικής της ευθύνης.

απαντήσεις

1.         Ο δοκιμιογράφος επισημαίνει ότι η βασική προϋπόθεση της ανάληψης κοινωνικής ευθύνης από την πλευρά του νέου είναι η συνειδητοποίηση της άμεσης εξάρτησης του από το σύνολο. Το κοινωνικό σύνολο όμως απογοητεύει συχνά τον νέο με την παθογένεια που παρουσιάζει, συμπτώματα της οποίας μεταδί­δονται αυτούσια από τα μέσα ενημέρωσης. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να τον οδηγεί σε αποστασιοποίηση από τα κοινά. Κι αυτό γιατί, όπως τονίζεται, ο πολιτικός εφησυχασμός δε λύνει τα προβλήματα του σύγχρονου βίου, ενώ θριαμβεύει η αναξιο­κρατία και η πολιτική ανικανότητα.

2.       α. Τέρπει μέσω της λογοτεχνικής διατύπωσης. Συνάμα ε­κλαϊκεύει και διδάσκει.      β. Προβληματίζει.

3. Παραγωγή κειμένου

[Για την τήρηση του επικοινωνιακού πλαισίου: Ενδείκνυται η ζωντάνια στο λόγο κι η οικειότητα στο ύφος με ταυτόχρονη πα­ραπομπή σε εύστοχα παραδείγματα ή άλλου είδους τεκμήρια από τη σχολική καθημερινότητα των παιδιών στα οποία απευ­θύνεται η συγκεκριμένη ομιλία και τα οποία στοχεύει να πείσει. Απαιτείται επίσης το κατάλληλο «άνοιγμα» (Φίλοι συμμαθητές) και «κλείσιμο» (Σας ευχαριστώ που με ακούσατε) της ομιλίας].

Α: Απόδειξη του χαρακτηρισμού «αχρείος» με ταυτόχρονη ε­στίαση στη διαχρονικότητα και διδακτικότητά του:

Ο άν­θρωπος δε δύναται να υπάρξει αποκομμένος από το σύνολο, καθώς διαφορετικά θα έμοιαζε με θηρίο. Συνεπώς, με δεδομέ­να όλα τα οφέλη (ασφάλεια, παρηγοριά, συντροφικότητα, υ­ποστήριξη κ.α.) που εξασφαλίζει από τη συνύπαρξη, οφείλει να προσφέρει ό,τι μπορεί στο κοινωνικό σώμα, ώστε να μην είναι άχρηστος («αχρείος).

Εκείνος που δεν προσφέρει παρά μό­νο προσδοκά, παρασιτεί εις βάρος όλων των υπολοίπων κι έτσι παρακωλύει την πρόοδο, καθώς αποτελεί «νεκρό μέλος» του κοινωνικού οργανισμού.

Όλες οι επαναστάσεις κι οι κατα­κτήσεις του ανθρώπου (Γαλλική Επανάσταση -ανθρώπινα δι­καιώματα / Κοινωνικοί αγώνες μεμονωμένων ατόμων: Νέλσον Μαντέλα, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Γκάντι/ δημοκρατικές ελευθε­ρίες: ελευθεροτυπία, δικαίωμα ψήφου, ισονομία, αξιοκρατία κτλ.) αποδεικνύουν τη διαχρονικότητα και το διδακτικό χαρα­κτήρα της ρήσης του αρχαίου Έλληνα δημοκράτη (Περικλής) στηλιτεύοντας με ξεκάθαρο τρόπο το χαρακτηρισμό «αχρεί­ος».

Β: Τρόποι με τους οποίους το σχολείο μπορεί κι οφείλει να καλ­λιεργήσει τη δημοκρατική συνείδηση στο σύγχρονο νέο:

Ο δάσκαλος πάνω από όλα οφείλει να είναι πρότυπο δημοκρατι­κό δίνοντας το δικαίωμα στα παιδιά να συμμετέχουν σε έναν ε­λεύθερο διάλογο, εκφράζοντας τις απόψεις τους, υπογραμμί­ζοντας τις ενστάσεις τους. Το μάθημα, συνεπώς, σε καμία πε­ρίπτωση δεν πρέπει να είναι ένας βαρετός μονόλογος.

Με μία σειρά μαθημάτων όπως η Πολιτική αγωγή, η Κοινωνιολογία και η Έκθεση, το παιδί διδάσκεται την αξία της κοινωνικής συ­νείδησης και της συλλογικής προσπάθειας για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και την ορθή λειτουργία της δημο­κρατίας.

Αντικειμενική κι απαλλαγμένη από εθνικιστικό πνεύμα διδασκαλία της ιστορίας, ώστε τα παιδιά να διδαχθούν την αξία της δημοκρατίας σε ρεαλιστική βάση, εστιάζοντας και σε παραδείγματα παλαιότερων, αλλά και σύγχρονων τυραννιών - δικτατοριών.

Η παροχή των κατάλληλων ερεθισμάτων -πνευματικών και ηθικών- ελευθερώνουν το πνεύμα του νέου ατόμου, οξύνουν την κρίση του και -σε τελική ανάλυση- το α­παλλάσσουν από τον ωφελιμισμό και την ιδιοτέλεια που αντι­στρατεύονται τις δημοκρατικές αρχές.

Ο καθιερωμένος εδώ και αρκετές δεκαετίες θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων εθίζει τα παιδιά στην ενασχόληση μετά κοινά, τα εξοικειώνει με τις δημοκρατικές διαδικασίες (ψηφοφορία, ευθύνη απέναντι στο σύνολο) μέσα στο χώρο του σχολείου, που - ως γνωστόν - απο­τελεί μία προσομοίωση της ευρύτερης κοινωνίας.

Γ. Ανάγκη επαναπροσδιορισμού, από την πλευρά των μαθη­τών, του ρόλου των μαθητικών συμβουλίων (Πενταμελές, Δε­καπεντεμελές):

Ορθότερα κριτήρια ψήφου, που δε θα επη­ρεάζονται από τις προσωπικές σχέσεις με τους συμμαθητές ή από ιδιοτελείς σκοπούς ή από άλλα γνωρίσματα (π.χ. εξωτερι­κή εμφάνιση) άσχετα με τα χαρίσματα που είναι καλό να διαθέ­τει ένα ιθύνον πρόσωπο (π.χ. καλή χρήση του λόγου, διαλλα­κτικότητα, ανοιχτοί ορίζοντες, ψυχραιμία, υπευθυνότητα, ειλι­κρίνεια, ικανότητα συντονισμού των ενεργειών και προγραμ­ματισμού του χρόνου).

Επίδειξη της δέουσας ωριμότητας α­πό την πλευρά των υποψηφίων για τα μαθητικά συμβούλια, κα­θώς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν την ευθύνη που αναλαμ­βάνουν απέναντι στο σύνολο των συμμαθητών τους, την εμπι­στοσύνη των οποίων οφείλουν να μην προδώσουν.

Σωστή διαχείριση των πόρων του μαθητικού ταμείου με ταυτόχρονο έ­λεγχο από την πλευρά των άλλων συμμαθητών, ώστε τα χρή­ματα αυτά να διατίθενται για σκοπούς που θα αναβαθμίσουν τη συνολική λειτουργία του σχολείου.

Καθιέρωση ουσιαστικών συζητήσεων σε μηνιαία βάση με αναλυτική έκθεση των ζητη­μάτων που ταλανίζουν τη μαθητική κοινότητα, κάτι που σημαί­νει ότι η ώρα αυτή δεν πρέπει να μετατρέπεται σε μία ευκαιρία να ξεφύγουν οι μαθητές από την εκπαιδευτική διαδικασία.

Επιδίωξη συνεργασίας των μαθητικών συμβουλίων με τους Συλλόγους γονέων και Κηδεμόνων, ώστε να ελέγχεται καλύτε­ρα και δραστικότερα η αποτελεσματικότητα του σχολείου σε επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας.

Δ. Επίλογος: Συνειδητοποίηση από την πλευρά των παιδιών της αξίας της δημοκρατικής -ως προς το βαθύτερο νόημα της-ρήσης του Μακρυγιάννη: «Είμαστε στο εμείς κι όχι στο εγώ» που συσχετίζει εύστοχα την πρόοδο με τη συλλογική δράση κι ευθύνη.

πηγή: ο υποψήφιος, Πέμπτη 6 Απριλίου 2006