Η φυσιογνωμία τον δασκάλου
1. Στόφα δασκάλου έχει εκείνος που παραμένοντας ενήλικος μπορεί να γίνεται παιδί – και κάθε χρόνο, με τα νέα παιδιά που έρχονται στα χέρια του, να γίνεται ένα νέο παιδί. [ … … ] Ο δάσκαλος λοιπόν πρέπει ακριβώς να καταλαβαίνει, να μιλεί αυτή τη γλώσσα, για να συνεννοείται με τους νέους, για να μπορεί να έρχεται πολύ κοντά τους και να τους παραστέκεται στις δυσκολίες που θα βρουν πορευόμενοι την (ανώμαλη και επικίνδυνη) οδό της ζωής. Όσοι βλέπουν με σκεπτικισμό τούτο το "πλησίασμα" και κάποτε ανησυχούν για τις συνέπειές του, θα αναθεωρήσουν τη στάση τους άμα σκεφτούν ότι, εάν δεν πάμε κοντά στο παιδί, δε θα το φέρουμε ποτέ κοντά μας, και όσο μακριά του στεκόμαστε, τόσο και εκείνο θα σταθεί πιο μακριά από μας. Με αυτό το πρίσμα θεωρούμενο το έργο τον δασκάλου είναι σήμερα πολύ πιο δύσκολο από όσο ήταν στις άλλες εποχές. Γιατί με τον ιλιγγιώδη ρυθμό που εξελίσσονται σήμερα οι κοινωνίες μας, η απόσταση (όχι χρόνου, αλλά αντιλήψεων και διαθέσεων "νοοτροπίας"), που χωρίζει τη μια γενεά από την άλλη έχει γίνει εκπληκτικά μεγάλη. Ο κόσμος δεν είναι πια ο δικός τους και για να μετατεθεί κανείς στη δική τους "πραγματικότητα", όπως μόνο ο αληθινός δάσκαλος μπορεί να το κάνει, είναι σωστός άθλος. Ποτέ δεν ήταν το παιδευτικό λειτούργημα τόσο δύσκολο όσο σήμερα.
2. Το δεύτερο που ζητούμε από το δάσκαλο είναι: στις σχέσεις του με το μαθητή σ’ ένα στόχο να βλέπει πάντοτε σταθερά -πώς να αχρηστέψει τον εαυτό του. [ … … ] Επιτυχημένος είναι εκείνος ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια. Αυτό είναι το μεγάλο κατόρθωμα, ο θρίαμβος του δασκάλου: να κάνει το νέο άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο -στον τρόπο που μεθοδεύει τις παρατηρήσεις και τις σκέψεις του, που κάνει τις εκτιμήσεις του, που καταρτίζει το πρόγραμμα δράσης του, που βλέπει και σημασιολογεί τον κόσμο και τη ζωή – ώστε να μην έχει πλέον ανάγκη τη χειραγώγηση κανενός άλλου, ούτε φυσικά του δασκάλου του. Πώς γίνεται αυτός όμως ο διανοητικός και ηθικός απογαλακτισμός; Πρώτα πρέπει να τον θελήσει και να τον επιδιώξει ο δάσκαλος, πράγμα πολύ σπάνιο, άμα συλλογιστεί κανείς πόσο εγωιστής και ματαιόδοξος, δεσποτικός και αδιάλλακτος, γίνεται ο άνθρωπος, όταν συμπεριφέρεται προς τους άλλους από "θέσιν ισχύος". Και έπειτα πρέπει να μπορεί να τον επιτύχει, γιατί πολύ λίγοι είναι ικανοί για ένα τέτοιο λεπτό και δύσκολο έργο. Κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα δασκάλου από αυτή την άποψη θα παραμείνει ο αρχαίος Σωκράτης (όπως τον παρουσιάζουν τα κείμενα των μαθητών του, του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα). Αυτός – έλεγε στους νέους που του ζητούσαν τα φώτα του - δεν ξέρει τίποτα και όπως η μητέρα του, η Φαιναρέτη η μαμή, ξεγεννούσε τις επίτοκες μητέρες, δεν γεννούσε τα παιδιά που έφερνε στον κόσμο, το μόνο που μπορούσε και εκείνος να τους προσφέρει, είναι να τους παρασταθεί στον πνευματικό τοκετό, για να γεννήσουν υγιείς ιδέες, όχι ανάπηρα πλάσματα. Η "μαιευτική" λοιπόν είναι η μέθοδος και η τέχνη τον αληθινού δασκάλου. Με αυτήν ό,τι μαθαίνει ο νέος είναι δική του, κατάσταση, όχι ξένη εισφορά. Κάτι περισσότερο: με αυτή μαθαίνει το "πώς να μαθαίνει", μόνος και αυτοδύναμος. Το πώς επομένως θα πάψει να χρειάζεται το δάσκαλο.
3. Άφησα τελευταία την κύρια ιδιότητα (ορθότερα: την πρώτη αρετή) του δασκάλου: την αγάπη του στο παιδί.
[ … … ] Είναι απίστευτο με πόση αγάπη (ανιδιοτελή, θερμή, αφειδώλευτη) αφοσιώνεται ο αληθινός δάσκαλος στους μαθητές του. Το παιδί που του εμπιστεύτηκαν να διδάξει, γίνεται ο άξονας της ζωής του, αυτό της δίνει το περιεχόμενο και το νόημά της. Έχουμε και στο κεφάλαιο τούτο της ψυχολογίας του δασκάλου ένα κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα: την άγια μορφή του Pestalozzi[1] σε ένα ατελείωτο έργο του ("ο άρρωστος Pestalozzi προς το υγιές Κοινόν", 1812) εξομολογείται: «Όταν μέσα στη συναίσθηση της μεγάλης καταστροφής, μέσα στην πιο μεγάλη αγανάκτησή μου για όσα με περιτριγύριζαν, έβρισκα ένα παιδί στο δρόμο και το ‘βαζα κοντά στο στήθος μου και το μάτι του εσωτερικού του ουρανού μόλις έστω άγγιζε το σκληρό μου βλέμμα, τότε χαμογελούσε αμέσως το μάτι μου όπως το μάτι τον παιδιού και ξεχνούσα ουρανό και γη, ξεχνούσα ακόμη – θα ‘λεγα – και του Θεού και των ανθρώπων τη δικαιοσύνη και ζούσα μέσα στη μακαριότητα της ανθρώπινης φύσης και της αγίας αθωότητάς της, έτσι καθώς χαιρόμουν κυριολεκτικά, ή μάλλον ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί που κρατούσα πάνω στο στήθος μου. Ξαναχαιρόμουν τότε πάλι με βαθιά συγκίνηση για την ύπαρξη μου με την άγια χαρά που έβαζε μέσα στην ερημωμένη μου ψυχή η ύπαρξη τον παιδιού που καθόταν πάνω μου». Ας προσέξουμε σ’ αυτήν τη θαυμάσια σελίδα τη φράση του μεγάλου Ελβετού: "Ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί". Με την αγάπη που διεγείρει ανεξάντλητα την παιδαγωγική ακτινοβολία, ο αληθινός δάσκαλος ξαναβρίσκει τον εαυτό τον μέσα στο παιδί.
Ε. Π. Παπανούτσος, "Οι δρόμοι της ζωής".
Ασκήσεις :
1. Με βάση τους πλαγιότιτλους να συνθέσετε την περίληψη τον κειμένου (100 – 120 λέξεις).
(μονάδες 25)
2. Να αναπτύξετε σε κείμενο έκτασης δύο παραγράφων την άποψη του συγγραφέα: «επιτυχημένος είναι ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του, τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια».
(μονάδες 15)
3. Ποια είναι η δομή της τελευταίας παραγράφου του κειμένου και ποιο το είδος ανάπτυξής της;
(μονάδες 7)
4. Να δώσετε την ετυμολογία καθώς και ένα αντώνυμο των λέξεων: επίτοκες, ανιδιοτελή, αφειδώλευτη.
(μονάδες 3)
5. Να υποθέσετε ότι είστε μέλος της βουλής των εφήβων και έχετε αναλάβει να παρουσιάσετε σύντομα σε μια συνάντηση τις απόψεις σας σχετικά με: α) Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης (πώς την εννοείτε, ποια γνωστικά πεδία οφείλει να καλύπτει και γιατί, σε ποιους χώρους πρέπει να πραγματώνεται κ.τ.λ.) β) Την προσωπικότητα του δασκάλου (ήθος, επιστημονική κατάρτιση, παιδαγωγική και διδακτική ικανότητα) και τις σχέσεις τον με το μαθητή.
(μονάδες 50)
Απαντήσεις:
1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στο χαρακτηρολογικό πίνακα των επαγγελμάτων ο δάσκαλος επειδή, κατά το συγγραφέα, έχει να κάνει με εύπλαστες παιδικές ψυχές απαιτεί μεγαλύτερη ευθύνη. Πιο συγκεκριμένα, θεωρεί ότι υπάρχουν ορισμένα προσόντα για τον ιδανικό δάσκαλο. Κατά πρώτο ο ίδιος χρειάζεται να μπορεί να επικοινωνήσει αυθόρμητα με την παιδική ψυχή, να τη συμμεριστεί στη θλίψη και τη χαρά της να την προσεγγίσει ζεστά. Ακολούθως, προαπαιτείται η πνευματική συγκρότηση. Παράλληλα με τη ζωντανή διάθεση για μάθηση, πρέπει να εφαρμόζεται ο διάλογος, η αναζήτηση της γνώσης από τους μαθητές, η εκμαίευσή της κατά το Σωκρατικό πρότυπο. Τέλος, η αγάπη για το παιδί Θα διανοίξει το δρόμο για τη μυσταγωγία της μάθησης, που συνιστά συνθήκη αναγκαία για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.
2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Το σημαντικότερο ίσως είναι, ο μαθητής να οδηγηθεί σε ένα στάδιο ανάπτυξης τέτοιο, ώστε να μπορεί μόνος του να πιει νερό από την πηγή της γνώσης. Όμως, είναι κοινωνική ανάγκη ο μαθητής να είναι ελεύθερος. Κι από τη φύση του δεν μπορεί να είναι ελεύθερος ο άνθρωπος, καθώς είναι δέσμιος των αναγκών και των ενστίκτων, το σχολείο έχει υποχρέωση να τον οπλίσει με φτερά ελευθερίας.
Απέναντι σ’ αυτήν την πραγματικότητα εμφανίζονται οι ευθύνες του δασκάλου. Καταρχήν χρειάζεται να ενθαρρύνει το νέο. Σκοπός του είναι να τον βοηθήσει να χειραφετηθεί. Δεν τον αφήνει στη στατικότητα της βέβαιης γνώσης. Τον προτρέπει να αμφισβητήσει, να ψάξει μόνος του, να γευτεί την ικανοποίηση της δημιουργίας. Οπωσδήποτε προηγουμένως επισημαίνει τις παγίδες που ελλοχεύουν. Όση ενθάρρυνση δίνει, ανάλογη πρέπει να είναι και η κριτική. Ο νέος ωφελείται να ανοίξει τα μάτια του, να ξεφύγει από τον υπερπροστατευτικό κλοιό της οικογένειας. Όταν ο μαθητής οδηγηθεί σε ένα σημείο αυτονομίας, ο δάσκαλος θα πρέπει να μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Αναγνωρίζει τον άθλο που έχει συντελεσθεί. Αποδέχεται την υπέρβαση και τολμά να διδαχτεί. Γίνεται ο ίδιος μαθητής και ο ρόλος του τότε δικαιώνεται.
3. α) ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Δομικά στοιχεία της παραγράφου είναι:
Θεματική περίοδος: " Αφήνει τελευταία … … την αγάπη ταυ στο παιδί."
Λεπτομέρειες / σχόλια: "Είναι απίστευτο … … που καθόταν πάνω μου."
Περίοδος Κατακλείδα: "Ας προσέξουμε σ’ αυτή … … μέσα στο παιδί."
3. β) ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η αιτιολόγηση. Στη θεματική πρόταση γίνεται σαφής η θέση, του συγγραφέα ο οποίος θεωρεί ως πρώτη αρετή του δασκάλου την αγάπη του για το παιδί. Προς επίρρωση των θέσεων τον παραθέτει στα σχόλια που ακολουθούν ένα απόσπασμα από το επιστημονικό έργο μιας, αναμφισβήτητου κύρους, μορφής στον τομέα της σύγχρονης παιδαγωγικής, του Ελβετού παιδαγωγού Ερρίκου Πεσταλότσι, του οποίου μια χαρακτηριστική φράση τοποθετεί στην πρόταση κατακλείδα: "Ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί" για να καταδείξει πως το θαύμα της αγάπης κάνει το δάσκαλο να αισθάνεται δέος και βαθιά συγκίνηση βλέποντας καθαρά στα μάτια των παιδιών την αγάπη που του ανταποδίδουν.
4. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ - ΑΝΤΩΝΥΜΑ
λεξη
|
ετυμολογια
|
αντωνυμο
| |
επίτοκες
|
επί + τόκος
|
λεχώνες
| |
ανιδιοτελή
|
α(ν) + ίδιος + τέλος <ρ. τελώ
|
ιδιοτελής
| |
αφειδώλευτη
|
α(στερητ.) + φειδω - λεύομαι
|
φειδωλή, τσιγγούνα
|
5. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Αγαπητοί φίλοι,
Συχνά η κριτική που ασκούν οι μεγαλύτεροι για, μας, τους νέους, δεν είναι ιδιαίτερα κολακευτική. Βέβαια σ’, ένα βαθμό αυτή η κριτική είναι δικαιολογημένη: Πολλοί παράγοντες ευθύνονται. Για παράδειγμα; το κράτος που έχει την κύρια ευθύνη για τη διαπαιδαγώγησή μας, σε ένα μεγάλο ποσοστό ολιγωρεί.
Γι’ αυτό κι εμείς επιθυμούμε να προτείνουμε τρόπους και περιεχόμενο στην εκπαίδευση μας προκειμένου αυτή να μας βοηθήσει να ολοκληρωθούμε ως προσωπικότητες και ακολούθως να φανούμε χρήσιμα κοινωνικά μέλη. Καταρχήν η μόρφωση μας χρειάζεται να είναι εναρμονισμένη με τη ζωή και τις ανάγκες της. Αδιαφορούμε για τις στείρες γνώσεις, την απομνημόνευση, την ανιαρή θεωρητικολογία. Στη θέση αυτών επιθυμούμε να μελετήσουμε τη φύση στη δομή και τις λειτουργίες της. Καθώς μια αγορά εργασίας απαιτητική και δύσκολη μας περιμένει, πρέπει να είμαστε κατάλληλα εξοπλισμένοι, ώστε να αντεπεξέλθουμε στον αγώνα. Οι τεχνικές γνώσεις πρέπει να απορρέουν από τη θεωρία, και αυτή να δοκιμάζεται στην πράξη και στις εφαρμογές της: Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, λόγου χάρη, θα πρέπει να είναι κατεξοχήν εργαλείο στη μαθητική δραστηριότητα.
Αφού η εξειδίκευση αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της ζωής, το σχολείο κρίνεται στο βαθμό που μας προετοιμάζει γι’ αυτό. Τα μαθήματα επαγγελματικού προσανατολισμού, λοιπόν, δεν πρέπει να είναι άσχετα από τους στόχους του. Σε ένα σημαντικό βαθμό το πρόβλημα επαγγελματικής αποκατάστασης, που πλήττει κυρίως τους νέους, θα είχε ενδεχομένως περιοριστεί, αν μαθαίναμε να ανιχνεύουμε και να αξιοποιούμε ενεργητικά τις ικανότητες και να εκμεταλλευόμαστε όποια ικανότητα έχουμε κι όποια ευκαιρία μας παρουσιάζονταν.
Έτσι, η ανάγκη για μια εκπαίδευση, τεχνοκρατική, όπως χαρακτηρίζεται, καθόλου δε σημαίνει ότι οφείλει να παραμερίσει το πνεύμα, την προσωπικότητα και το χαρακτήρα.
Η αγωγή της ψυχής, η ηθική τελείωση που είναι προϋπόθεση απόκτησης ταυτότητας και ολοκλήρωσης πρέπει να αποτελεί τον πρώτο στόχο της εκπαίδευσης. Η ιστορία, αν εμπλουτιστεί με άφθονο εποπτικό υλικό, αν προσεγγιστεί πολύπλευρα και όχι στατικά, μέσα από την αποστήθιση ή την ξηρά παράθεση χρονολογιών, θα βοηθήσει να εντάξουμε τον εαυτό μας και τον πολιτισμό μας στο χώρο και το χρόνο. Επιπλέον, θα κερδίσουμε, αν ασκηθούμε, κριτικά, να επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα, μακριά από δογματισμούς και φανατισμούς. Αυτό είναι ένα παράδειγμα. Η φιλοσοφία, η λογοτεχνία χρειάζεται να έχουν ανάλογο προσανατολισμό. Για τον πρόσθετο λόγο ότι η ψυχαγωγία μας έχει γίνει επικίνδυνη και σε ένα βαθμό έχει εκχυδαϊστεί, είναι ανάγκη, το βιβλίο να προωθηθεί μέσα από το σχολείο.
Παράλληλα, τα αγγλικά και γενικότερα οι ξένες γλώσσες, η μουσική, τα καλλιτεχνικά και η γυμναστική δε θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως περιττά ή απλώς συμπληρωματικά μαθήματα, αλλά κι έμφαση πρέπει να τους δοθεί και με ενδιαφέρον να προωθούνται, ώστε οι νέοι να μην κατακερματίζονται, αλλά να αναπτύσσονται συνολικά.
Θα πρέπει λοιπόν όλα αυτά να αντιμετωπιστούν στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου για να μη μείνουν απλά ευχολόγια. Ο δάσκαλος είναι γενικά το πρόσωπο κλειδί στη λειτουργία του σχολείου. Καταρχήν το έργο του είναι πολυποίκιλο. Γι’ αυτό και συγκαταλέγεται μεταξύ των λειτουργημάτων, επειδή και δύσκολο είναι στην άσκησή του, και πολύ λεπτό είναι και απαιτήσεις συνεπάγεται. Καθώς τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι έχουν εύθραυστο χαρακτήρα και συντελούνται δραματικές αλλαγές στην ψυχοσύνθεσή τους είναι πολύ καθοριστικό το ήθος του δασκάλου.
Το να ζητεί κάποιος από τον εκπαιδευτικό να είναι άψογος είναι πολύ αβέβαιο. Ωστόσο, με κάθε μέσο πρέπει η εκπαίδευση να προστατεύεται από τους φαύλους. Οι νέοι, εμπλουτισμένοι με υψηλά ιδανικά, ηθικές αρχές και αξίες, αναζητούν στο πρόσωπο του δασκάλου το πρότυπο που θα μιμηθούν. Χρειάζεται, λοιπόν, αυτός να διακρίνεται για τη συνέπειά του. Σε ό,τι αναλαμβάνει πρέπει να είναι αποτελεσματικός. Το λιγότερο στο οποίο θα κριθεί είναι να έχει καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια.
Οι καλές προθέσεις ωστόσο δεν αρκούν. Οι νέοι είναι, φιλοπερίεργοι, ο γνωστικός όγκος αυξάνει και ο δάσκαλος προϋποτίθεται να είναι άρτια γνωστικά εξοπλισμένος. Αυτό σημαίνει, ότι έχει στέρεες βάσεις της επιστήμης και του αντικειμένου του. Δεν αρκεί όμως αυτό: Η ενημέρωση, ο διαρκής ανεφοδιασμός, η παρακολούθηση των εξελίξεων στον κλάδο του, θα του παράσχουν την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να σταθεί όπως πρέπει στα πόδια του στην τάξη. Η αμφισβήτηση των νέων απέναντι σε κάθε μορφή αυθεντίας είναι χαρακτηριστική. Από τους πρώτους στόχους τους είναι ο δάσκαλός τους: Ο ίδιος δεν μπορεi να κρυφθεί, ή έστω να προστατευθεί πίσω από την έδρα με όπλα του τις απειλές, τη βαθμολογία ή τις ποινές. Η ζωή του γρήγορα θα γίνει μαρτύριο. Αλλά και οι μαθητές τον θα βρίσκονται ήδη σε δεινή θέση.
Ακούγεται στον καθημερινό λόγο ότι το να είναι κάποιος καλός άνθρωπος και καλός επιστήμονας δεν τον καθιστά αυτόματα και καλό καθηγητή. Κάποιες άλλες αρετές, παιδαγωγικές είναι καθοριστικές. Όχι τίποτε ιδιαίτερο, μα να, το χιούμορ για παράδειγμα βοηθά να εκτονώνονται οι εντάσεις. Ο διάλογος επίσης, αυτή η πανάρχαια αρχή, έχει μεγάλη επικαιρότητα. Έτσι οι νέοι συνηθίζουν να διατυπώνουν τις απόψεις τους, να έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Η κριτική ικανότητα εξελίσσεται. Σήμερα, μάλιστα, που όλοι βρισκόμαστε στο στόχαστρο της προπαγάνδας και της διαφήμισης, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η απαίτηση ο δάσκαλος να προωθεί αυτή τη δραστηριότητα.
Επειδή, τέλος, ο νέος είναι στη φάση της προσαρμογής κι επειδή οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες, χρειάζεται ένα βοηθό, ένα σύμμαχο. Προϋποτίθεται ότι ο δάσκαλος έχει συναισθηματικά αποθέματα πλούσια, ώστε με κατανόηση να ενσκήψει στα προβλήματά του και να τον κατανοήσει.
[1] Ιωάννης Ερρίκος Πεσταλότσι (Jean Henri Pestallozi), 1746-1827): Ελβετός παιδαγωγός από τους διαμορφωτές της σύγχρονης παιδαγωγικής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου