Κοινή γνώμη: ανάλυση της έννοιας

«Έτσι η κοινή γνώμη είναι ένας διαιτητής, μια συνείδηση θα λέγαμε σχεδόν ένα δικαστήριο, χωρίς βέβαια δικαστική εξουσία, αλλά ένα δικαστήριο αυστηρό. Είναι ή εσωτερική φωνή ενός έθνους. Η κοινή γνώμη η ισχυρή αυτή ανώνυμη, είναι συχνά μια πολιτική δύναμη, που δεν προβλέπεται από κανένα σύνταγμα».

Alfred Sauvy – “L’ Opinion Publique”

Με βάση και την παραπάνω άποψη να αναπτύξετε:

1. την επίδραση της κοινής γνώμης πάνω στο άτομο και την κοινωνία (θετική και αρνητική),
2. τους παράγοντες της ζωής που τη διαμορφώνουν και
3. τη στάση που πρέπει να διαμορφώνει - αναπτύσσει ο σύγχρονος άνθρωπος απέναντι στην κοινή γνώμη.

Η ένταξη της έννοιας στον κοινωνικό χώρο

Η κοινωνία ως προϊόν της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου ή κατ’ άλλους της αδυναμίας των ανθρώπων να επιλύσουν τα προβλήματα τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους από μόνοι τους στηρίζεται και λειτουργεί πάνω στη βάση κάποιων σταθερών κανόνων, θεσπισμένων ή μη. Το άτομο ζώντας μέσα στην κοινωνία αφομοιώνει - εσωτερικεύει ένα πλήθος κανόνων συμπεριφοράς και συστημάτων αξιών με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η κοινωνική συνοχή και ισορροπία. Η κοινωνική ζωή επιδρά πάνω στο άτομο και στην προσωπικότητα του με πολλούς τρόπους. Οι νόμοι, οι θεσμοί και το δίκαιο ωθούν το άτομο σε μια υποχρεωτική συμμόρφωση και υπακοή. Υπάρχουν όμως και τα πρότυπα, οι αξίες και τα ιδανικά κάθε κοινωνίας, που οδηγούν κι αυτά με το δικό τους τρόπο στην πειθαρχία και συμμόρφωση. Σ' αυτήν την περίπτωση μπορεί η υπακοή να είναι προαιρετική όχι όμως και λιγότερο αποτελεσματική. Εκείνος όμως ο παράγοντας που κατ' εξοχήν χαρακτηρίζει την κοινωνική ζωή και ορίζει το πλαίσιο δράσης - συμπεριφοράς και σκέψης του ατόμου είναι η κοινή γνώμη.

Καθημερινά ο άνθρωπος ζει, εργάζεται και κινείται σε χώρους όπου η παρουσία άλλων συνανθρώπων αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα της συμπεριφοράς του. Η κοινωνική αυτή συνύπαρξη συνοδεύεται από δικαιώματα και υποχρεώσεις που πολλές φορές δεν καθορίζονται μόνο από τους γραπτούς κανόνες δικαίου (νόμους) αλλά και από άλλους παράγοντες που συνθέτουν για το κάθε μέλος του κοινωνικού σώματος ένα πλέγμα δεσμεύσεων και συμβιβασμών. Καθημερινά το άτομο κρίνει, σχολιάζει, αξιολογεί και διατυπώνει απόψεις για γεγονότα, πρόσωπα και ιδέες τόσο του στενού του όσο κι ευρύτερου περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα όμως είναι εκτεθειμένο σ' ένα πλήθος κρίσεων, αξιολογήσεων και σκέψεων των άλλων συνανθρώπων του, που αφορούν τις δικές του επιλογές, σκέψεις και τρόπους συμπεριφοράς. Είναι η γνώμη των άλλων για το πρόσωπο μας και τον κόσμου, η γνωστή κοινή γνώμη, απέναντι στην οποία όλοι στεκόμαστε με ανάμικτα συναισθήματα, φόβου, σκεπτικισμού, συμμόρφωσης και απόρριψης.

Ιστορική διάσταση της έννοιας- Η ένταξη της έννοιας στο χρόνο

Κατά την περίοδο των πρωτόγονων κοινωνιών βασική προϋπόθεση για την κατοχή και άσκηση πολιτικής εξουσίας ήταν η σωματική ρώμη του αρχηγού και σε μια ύστερη φάση η πνευματική ευστροφία και η σοφία αυτού. Όταν οι κοινωνίες οργανώθηκαν σε άλλες βάσεις κι έκαναν την εμφάνιση τους τα διάφορα πολιτεύματα γεννήθηκαν νέοι προβληματισμοί για το κριτήριο με βάση το οποίο θα επιλεγόταν η εξουσία. Έτσι στη βασιλεία έγινε αποδεκτό το στοιχείο της κληρονομικότητας ως η βάση και η αφετηρία της εξουσίας, στα ολιγαρχικά πολιτεύματα προκρίθηκε ως αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση εξουσίας η κοινωνική τάξη και ο πλούτος και τέλος διάφορα άλλα στοιχεία-κριτήρια, όπως η στρατιωτική δύναμη στα στρατιωτικά καθεστώτα και η σχέση με το θεό στα θεοκρατικά καθεστώτα. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο λαός βρισκόταν στο περιθώριο απομακρυσμένος κι αποκλεισμένος από τις διαδικασίες επιλογής - εκλογής της εξουσίας. Με το φιλελευθερισμό των κοινωνιών και την καθιέρωση της Δημοκρατίας εμφανίζεται για πρώτη φορά στο προσκήνιο το λαϊκό στοιχείο ως ο κατ' εξοχήν νομιμοποιητικός παράγοντας της εξουσίας. Ο λαός μέσα από συνταγματικά κατοχυρωμένες διαδικασίες, τις εκλογές, αποτελεί το ρυθμιστικό παράγοντα των πολιτικών και πολιτειακών εξελίξεων, είναι η ανώτατη πηγή εξουσίας. Η βούληση του λαού όμως δεν εκφράζεται μόνο μέσα από τις νόμιμες διαδικασίες και μόνο σε τακτά χρονικά διαστήματα, δεν αποτελεί μόνο το νομιμοποιητικό παράγοντα κάθε εξουσίας (πολιτικής) αλλά εκδηλώνεται και με τη μορφή κριτικής - θετικής ή αρνητικής - και του ελέγχου της συμπεριφοράς τόσο της πολιτικής εξουσίας όσο και της συμπεριφοράς ατόμων και κοινωνικών ομάδων. Σε αυτή την περίπτωση η λαϊκή βούληση και οι επί μέρους αντιλήψεις αυτής για πρόσωπα, προβλήματα και γεγονότα συνιστά τη γνωστή κοινή γνώμη.

Ορισμός - ανάλυση της έννοιας

Κοινή γνώμη είναι η συλλογική κρίση για ένα γεγονός ή για ένα πρόβλημα από την πλειονότητα των πολιτών μιας δοσμένης κοινωνίας. Είναι η έκφραση κάποιας στάσης, δηλαδή μιας ψυχικής διάθεσης που κάνει το άτομο να ρέπει στο να φέρεται με κάπου ορισμένο τρόπο απέναντι στο ένα ή το άλλο φαινόμενο, στο ένα ή το άλλο πρόβλημα. Αποτελεί την έκφραση επί ενός αμφιλεγόμενου θέματος και είναι το αποτέλεσμα των αλληλοεπιδράσεων των ατομικών γνωμών επί του θέματος μέσα σε μια καθορισμένη ομάδα. Είναι συνέπεια νοητικών (λογικών) διεργασιών που γίνονται μέσα στη μάζα αλλά και έκφραση ενός χαλαρού και ευμετάβολου μαζικού συναισθηματισμού. Δημιουργείται αυθόρμητα και αβίαστα αλλά μπορεί να είναι και η συνέπεια μιας μαζικής πλύσης εγκεφάλου, μέσα από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης που τα χειρίζονται επιδέξια οι δημαγωγοί. Απορρέει μέσα από την κοινή συνείδηση των ατόμων που συναποτελούν την ομάδα - κοινωνία. Και παρόλο που ως παράγοντας του περιβάλλοντος επηρεάζει τον καθένα, εν τούτοις πολλοί είναι εκείνοι που όχι μόνο επηρεάζονται από αυτή, αλλά και συμμορφώνονται παθητικά υιοθετώντας ανάλογη συμπεριφορά. Στην εποχή μας η κοινή γνώμη έχει γίνει μία μεγάλη κοινωνική δύναμη αυτό οφείλεται στην ανάπτυξη όλων των μέσων μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης, που χρησιμοποιεί η κοινή γνώμη, τόσο για το σχηματισμό της, όσο και για την εκδήλωση της. Η κοινή γνώμη εκπροσωπεί την κοινή συνείδηση και δρα καταλυτικά σε κάθε παραβίαση της ηθικής και της δικαιοσύνης, επηρεάζει τις αποφάσεις της κυβέρνησης επειδή αντιπροσωπεύει τη λαϊκή θέληση. Τέλος η κοινή γνώμη αποτελεί ένα σημαντικότατο παράγοντα κοινωνικοποίησης. Διαμορφώνει συνειδήσεις, σκέπεις, συμπεριφορές, πράξεις και πολιτικές πρακτικές αλλά και διαμορφώνεται ταυτόχρονα από ιδεολογίες, κοινωνικά στερεότυπα, ηθικές αξίες θρησκευτικές αντιλήψεις, πολιτικές   σκοπιμότητες,   πράξεις   και   σκέψεις επωνύμων, πολιτιστικά πρότυπα και ιδανικά, Μ.Μ.Ε. και διαφημίσεις και βέβαια από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (σχολείο, θεσμοί, στρατός ...).

Η κοινή γνώμη και ο ρόλος της

Καταρχάς ο θετικός ρόλος της κοινής γνώμης αναδεικνύεται μέσα από κλίμα - πλαίσιο ψυχολογικής ασφάλειας που εξασφαλίζει για το άτομο και γενικά για κάθε μέλος του κοινωνικού σώματος στο Βαθμό που αυτό δεν αντιτίθεται στις Βασικές αντιλήψεις αυτής. Την ψυχολογική ισορροπία του ατόμου η κοινή γνώμη την επιτυγχάνει με δύο τρόπους - όσο κι αν αυτό φαντάζει περίεργο για εκείνους που "εκ πεποιθήσεως" διάκεινται απόλυτα αρνητικά απέναντι στην κοινή γνώμη. Σε πρώτο επίπεδο η κοινή γνώμη ασκώντας του κοινωνικοποιητικό και ηθικοποιητικό της ρόλο ρυθμίζει τις σχέσεις και την κοινωνική συμπεριφορά των μελών του κοινωνικού οργανισμού, περιστέλλει την ανηθικότητα, την αδικία, την εκμετάλλευση αναδεικνύοντας παράλληλα ως "κοινωνική αξία" την ηθική συμπεριφορά, την τιμιότητα και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Επιπρόσθετα η κοινή γνώμη δρα ανασταλτικά στην εξωτερίκευση των αντικοινωνικών ενστίκτων, καταδικάζει φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας και γενικά απομονώνει ακραίες συμπεριφορές. Με όλα τα παραπάνω επιτυγχάνεται η κοινωνική αρμονία και η ελαχιστο­ποίηση των αυθαιρεσιών, των προστριβών και των κοινωνικών συγκρούσεων. Μέσα σ' ένα τέτοιο κλίμα ο καθένας αισθάνεται ασφαλής και σίγουρος, ηρεμεί ψυχολογικά και έχει όλες τις ευκαιρίες να αναπτυχθεί ως κοινωνικό και ψυχοπνευματικό ον. Σε δεύτερο επίπεδο το άτομο ακολουθώντας τους Βασικούς κανόνες συμπεριφοράς και κυρίαρχες θέσεις και παγιωμένες αντιλήψεις της κοινής γνώμης αισθάνεται δικαιωμένος και εσωτερικά δυνατός γιατί καθημερινά βεβαιώνεται ότι οι σκέψεις και η συμπεριφορά του είναι σύμφωνες με τις αντίστοιχες της πλειοψηφίας. Για τον καθένα λειτουργεί η εξισωτική λογική του "ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι είναι το δίκαιο και το ορθό". Η αποδοχή και συνειδητοποίηση του "είμαι όπως οι πολλοί" παρέχει την ψυχολογική σιγουριά και ασφάλεια. Αυτή η σιγουριά και η ασφάλεια που πηγάζει από την ταύτιση του με τις "επιταγές" της πλειοψηφίας ενισχύει το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης, στοιχεία Βασικά και όροι αναγκαίοι για την ψυχολογική ισορροπία και αρμονία του ατόμου. Έτσι το άτομο βιώνει ένα αίσθημα εσωτερικής ευφορίας, όταν οι επιλογές του βρίσκονται σε αρμονία με τις αντίστοιχες της συλλογικής ζωής.

Η ολοκλήρωση – αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου είναι συνάρτηση του βαθμού προσαρμογής και συμμόρφωσης στα κελεύσματα της κοινής γνώμης. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι καθημερινά εκτεθει­μένος σ' έναν ποταμό μηνυμάτων – προτροπών - δεσμεύσεων και συμβάσεων της κοινής γνώμης απέναντι στην οποία διαμορφώνει μια στάση πειθάρχησης στοιχείο που τον βοηθά να αποφύγει τις υπερβολές της ατομικής του φύσης και την υπέρβαση κάποιων ορίων που επιβάλλει η κοινωνική συμβίωση. Η τέλεια προσαρμογή - συμμόρφωση και η απόλυτη απόρριψη της κοινής γνώμης εμπεριέχουν τον κίνδυνο αφενός μεν της ισοπέδωσης και εξαφάνισης κάθε προσωπικού στοιχείου και ιδιαιτερότητας και αφετέρου της κοινωνικής απόρριψης και περιθωριοποίησης. Κανείς δεν μπορεί να πετύχει ένα ελάχιστο όριο πνευματικής καλλιέργειας και συναισθηματικής ισορροπίας, όταν απορρίπτει ή αδιαφορεί για τις επικρατούσες σκέπεις και θέσεις πάνω σε θέματα που σχετίζονται τόσο με την προσωπική του όσο και την κοινωνική του ζωή. Η κοινή γνώμη μπορεί να αποτελεί ως ένα βαθμό εμπόδιο για την ικανοποίηση και εκδήλωση κάποιων επιθυμιών του ανθρώπου αλλά ταυτόχρονα τον προστατεύει από τις αυθαιρεσίες των άλλων και τελικά διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί ο καθένας να κινηθεί ελεύθερα με στόχο την ολοκλήρωση του. Επιπρόσθετα η ηθική ολοκλήρωση του ατόμου επιτυγχάνεται μέσα από το σεβασμό της αξίας και της μοναδικότητας του άλλου και μέσα από την αναγνώριση και αποδοχή ενός κώδικα ηθικής συμπεριφοράς που επιβάλλει εξουσιαστικά η κοινή γνώμη κάθε εποχής. Έτσι, η κοινή γνώμη λειτουργώντας ως ένα βαθμό δεσμευτικά - δεσποτικά πάνω στην ανθρώπινη φύση και ιδιαίτερα πάνω στην επιθυμία του για δύναμη και κυριαρχία αναστέλλει την "χωρίς όρια" εγωιστική του τάση και συμβάλλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση και καλλιέργεια της κοινωνικής συνείδησης. Αποτελώντας, λοιπόν, η κοινή γνώμη βασική συνιστώσα της κοινωνίας οριοθετεί τον τρόπο και το μέγεθος της ολοκλήρωσης των μελών αυτής προκαθορίζοντας ταυτόχρονα τα όρια ελευθερίας του καθένα χωριστά ως ατόμου και ως μέλους της κοινωνίας.

Η κοινή γνώμη επιδρά στη συμπεριφορά του ατόμου, επηρεάζοντας την κρίση, τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις του διαμορφώνοντας τις προσωπικές του φιλοδοξίες. Το άτομο ζώντας μέσα σ' ένα πλήθος άλλων ατόμων είναι καθημερινά εκτεθειμένο στην κρίση αυτού για θέματα που αφορούν τόσο στην προσωπική του ζωή όσο και στις κοινωνικές του σχέσεις. Απέναντι στις αντιλήψεις και τις επιταγές της κοινής γνώμης ο καθένας διαμορφώνει υποχρεωτικά και την ανάλογη στάση και συμπεριφορά. Η κοινή γνώμη, απρόσωπη όπως είναι, επιβάλλει εξουσιαστικά τον δικό της κώδικα αξιών, τη δική της λογική και τις δικές της επιθυμίες και αναμένει από το κάθε άτομο χωριστά την εκπλήρωση όλων των δικών της επιταγών. Το άτομο μέσα στην ανασφάλεια του και στην επιθυμία του να γίνει αποδεκτό υιοθετεί, "εκόν - άκον", κάθε αξία, ιδανικό ή αντίληψη της κοινής γνώμης και σ' ένα προχωρημένο επίπεδο αντιλαμβάνεται αυτό ως προϊόν ελεύθερης επιλογής. Οι σκέψεις, οι φιλοδοξίες, οι ανάγκες και οι αξίες του κάθε ατόμου είναι ως ένα βαθμό αντανάκλαση των αντίστοιχων, που πρεσβεύει η κοινή γνώμη. Ακόμη κι εκείνος ο άνθρωπος που θα μπορούσε να υπερηφανευτεί για την αυθεντικότητα της προσωπικής του ταυτότητας θα έσφαλε αν αρνούνταν παντελώς την επίδραση της κοινής γνώμης σε κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του. Εξάλλου πολλές από τις αποφάσεις μας είναι αποτέλεσμα των δεσμεύσεων και των κελευσμάτων που δεοντολογικά επιβάλλει η κοινή γνώμη στη συνείδηση μας. Είναι τέτοια η δύναμη της κοινής γνώμης που σπάνια κάποιος αντιστέκεται στα προστάγματα της και αδιαφορεί για τις αντιλήψεις, τις κρίσεις και τις προσδοκίες αυτής.

Επιπρόσθετα η Κοινή Γνώμη κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις δρα ανασταλτικά στην προσπάθεια του ανθρώπου για βίωση και κατάκτηση της ελευθερίας. Η κοινή γνώμη επιβάλλει έναν κώδικα αξιών και συμπεριφοράς και ελέγχει τους πολίτες για την πιστή εφαρμογή αυτού λειτουργεί ως ένα άτυπο λαϊκό δικαστήριο και καταδικάζει κάθε αποκλίνουσα συμπεριφορά. Το άτομο ως ένα βαθμό προϊόν και δημιούργημα της κοινωνίας προσαρμόζεται στα κοινωνικά δεδομένα για λόγους επιβίωσης. Ο βαθμός δε προσαρμογή και συμμόρφωση στα πρότυπα, τις αξίες, τις αρχές και τις "επιταγές" της κοινής γνώμης είναι ως ένα βαθμό αναιρετική της ελευθερίας του. Η απόλυτη δε αποδέσμευση από τα κοινωνικά "κρατούντα" και τις αρχές και τα "πρέπει" της κοινής γνώμης είναι ανέφικτη ή οδυνηρή για το άτομο, γιατί εισπράττει το κόστος της κοινωνικής απόρριψης και περιθωριοποίησης. Κανείς μέσα σε μια κοινωνία δεν μπορεί να νιώσει ελεύθερος όταν η κοινωνία τον απορρίπτει. Το άτομο από ανάγκη οικειοποιείται ως ένα βαθμό τις αξίες και τις ιδέες της κοινής γνώμης, που με τη σειρά τους μετασχηματίζονται σε εσωτερικές καταστάσεις και βιώματα - προσωπικές πεποιθήσεις κι έτσι δεσμεύουν και εμποδίζουν τον άνθρωπο να ενεργήσει κατά τρόπο αυτόβουλο, προσωπικό και ελεύθερο. Όταν όμως ο άνθρωπος δρα και ενεργεί κάτω από την πίεση εξωτερικών δυνάμεων και αδυνατεί να ελέγξει τον εσωτερικό του κόσμο τότε η έννοια της ελευθερίας αναιρείται.

Σε κοινωνικό επίπεδο η Κοινή Γνώμη λειτουρ­γώντας ως ένας άτυπος κοινωνικός έλεγχος πάνω σε άτομα και κοινωνικό σώμα συμβάλλει αποφασιστικά στην κοινωνική συνοχή. Η κοινωνική συνοχή επιτυγχάνεται μέσα από την κοινή επιδίωξη στόχων και συμφερόντων των μελών ενός κοινωνικού συνόλου. Οι κοινές παραδόσεις και τα ήθη και έθιμα ενός λαού φέρνουν τα άτομα κοντά το ένα στο άλλο κι έτσι χτίζεται η ενότητα και η συνοχή αυτού. Η κοινή γνώμη συντελεί με το δικό της τρόπο στη συνοχή του κοινωνικού σώματος. Επιβάλλει και υπαγορεύει με έναν εξουσιαστικό κι αυστηρό τρόπο κοινές θέσεις, αντιλήψεις κι απόψεις για όλα τα θέματα. Απαιτεί δε από όλα τα μέλη πλήρη αποδοχή κι απόλυτη συμμόρφωση. Τα άτομα στη συντριπτική τους πλειοψηφία αποδέχονται τις αρχές, τις αξίες και τις επιταγές της κοινής γνώμης προσδοκώντας την κοινωνική αποδοχή. Η κοινή γνώμη ελέγχει αυστηρά κάθε παρέκκλιση από το πλαίσιο δράσης και συμπεριφοράς που αυτή "αυθαίρετα" καθορίζει και επιβάλλει. Μέσα από την πειθαρχία και την συμμόρφωση επιτυγχάνεται και η ομοιογενοποίηση του κοινωνικού σώματος κι έτσι μειώνεται κάθε πιθανότητα αντίστασης και ανυπακοής στα "κοινώς αποδεκτά". Τα άτομα υιοθετώντας έναν κοινό κώδικα αξιολόγησης και ερμηνείας της πραγματικότητας, αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τα συμφέροντα τους και τα συμφέροντα της κοινωνίας κι έτσι ενισχύεται ακόμη περισσότερο ο κοινωνικός ιστός. Οι συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των μελών είναι πιο στενοί και σταθεροί, αφού όλα τα μέλη πειθαρχούν στις ίδιες προσταγές και έχουν αποδεχτεί τις ίδιες αξίες και στόχους. Η συμμόρφωση στα κελεύσματα της κοινής γνώμης οδηγεί σε μια καθολική ομοιομορφία, που λειτουργεί θετικά και ευεργετικά ως ένα σημείο στην κοινωνική συνοχή. Εξάλλου ο φόβος του ελέγχου και της τιμωρίας της κοινής γνώμης απομακρύνει κάθε σκέψη για απειθαρχία και "αποστασία".

Από την άλλη πλευρά όμως η Κοινή Γνώμη λειτουργώντας ανασταλτικά στην εμφάνιση και καλλιέργεια νέων ιδεών και θέσεων συντηρεί τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο το συντηρητισμό. Η κοινή γνώμη στηρίζεται σε κάποιες παραδοσιακές αξίες και θέσεις που τη διευκολύνουν να προσαρμόζεται με τις ανάγκες του παρόντος κι έτσι να ερμηνεύει τη σύγχρονη πραγματικότητα. Παγιωμένες καταστάσεις, αναμφισβήτητες αλήθειες, στερεοτυπικές αντιλήψεις και διαμορφωμένες θέσεις εγκλωβίζουν την κοινή γνώμη σ' ένα πλαίσιο δράσης μέσα στο οποίο τα μεμονωμένα άτομα αλλά και η κοινωνία ως συλλογική έκφραση βρίσκουν νόημα για τη ζωή τους και κώδικες ερμηνείας της πραγματικότητας που τους περιβάλλει. Κάθε τι νέο και διαφορετικό αποβάλλεται γιατί διαταράσσει τη σιγουριά και τη βεβαιότητα του δοκιμασμένου. Οι νέες αλήθειες, οι καινούριες προτάσεις  αντιμετωπίζονται  με δυσπιστία  και εξοστρακίζονται ως κίνδυνοι της κοινωνικής και εσωτερικής τους ισορροπίας. Η κοινή γνώμη είναι από τη φύση της συντηρητική, γιατί αρέσκεται στο δοκιμασμένο ως μία άμυνα απέναντι σ' εκείνο που την απειλεί. Ο φόβος του καινούριου και η απόρριψη του έχει να κάνει τόσο με τις εσωτερικές ανασφάλειες του κάθε ατόμου χωριστά όσο και με τις συλλογικές αβεβαιότητες του κοινωνικού σώματος. Η κοινή γνώμη αντιμάχεται το διαφορετικό και την αμφισβήτηση - οι κατεξοχήν φορείς του νεωτεριστικού πνεύματος - επειδή κλονίζουν την αυταπάτη και τις ψευδαισθήσεις του κοινωνικού σώματος, πάνω στις οποίες έκτισαν το κοινωνικό οικοδόμημα και τα προσωπικά τους όσο και συλλογικά οράματα. Οι προοδευτικές φωνές και σκέψεις αντιμετωπίζονται ως ανατρεπτικές της "κοινωνικής και προσωπικής μακαριότητας και με την έννοια αυτή απομακρύνονται ή αποκλείονται από την συνείδηση και τη σκέψη της κοινής γνώμης. Η κοινή γνώμη λοιπόν χαλκεύει τα δεσμά του συντηρητισμού και σπάνια στην ιστορία λειτούργησε ως φορέας του προοδευτικού πνεύματος.

Πέραν όλων των παραπάνω θετικών και αρνητικών επιδράσεων της κοινής γνώμης τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο αξίζει να επισημανθεί και η δεσπόζουσα θέση αυτής στην εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το γεγονός αυτό κινεί το ενδιαφέρον και ενεργοποιεί όλους εκείνους τους μηχανισμούς επηρεασμού και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, που τελικός τους στόχος είναι ο έλεγχος και ο προσανατολισμός αυτής στις επιδιώξεις και τα συμφέροντα διαφόρων προσώπων και κέντρων εξουσίας. Εξάλλου η ποιοτική μετεξέλιξη της κοινωνίας δα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα μόνο, εάν μελετηθούν σε βάθος και με ουσιαστικό τρόπο οι επικοινωνιακοί παράγοντες, που διαμορφώνουν το συλλογικό υπόβαθρο της κοινής γνώμης.

Παράγοντες που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη

Ο κατ' εξοχήν παράγοντας που διαμορφώνει την κοινή γνώμη στη σύγχρονη εποχή είναι τα Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα η τηλεόραση. Η καταλυτική επίδραση των Μ.Μ.Ε. και της τηλεόρασης συντελείται σε τρία επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο τα Μ.Μ.Ε. και η τηλεόραση προβάλλουν συνεχώς και με έντονο τρόπο πρότυπα, αξίες, στάσεις ζωής και μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς. Όλα αυτά εκλαμβάνονται από τους αναγνώστες και τους τηλεθεατές ως κοινά αποδεκτές καταστάσεις, κοινωνικά αποδεκτές και αναγνωρισμένες με αποτέλεσμα να ωθούνται ασυνείδητα στην προσαρμογή προς αυτές. Έτσι επιτυγχάνεται μια ομοιομορφία στάσεων και συμπεριφοράς μέσα από μία καθολική προσαρμογή στα προβαλλόμενα πρότυπα και αξίες. Μέσα δε απ' αυτήν την ομοιομορφία αναδύεται και το ψυχολογικό υπόβαθρο της κοινής γνώμης. Σε δεύτερο επίπεδο ειδικά η τηλεόραση παρέχει καθημερινά στον πολίτη μια ομοιόμορφη και λογικά ακατέργαστη πληροφόρηση. Το σύγχρονο άτομο βρίσκεται κάτω από το βάρος ενός ποταμού μηνυμάτων τα οποία αδυνατεί να κατανοήσει κι εύκολα πείθεται στην "αλήθεια" αυτών. Εξάλλου η απουσία ενός συστήματος ερμηνείας και αποκωδικοποίησης των μηνυμάτων ωθεί το άτομο σε μια άκριτη αποδοχή αυτών με αποτέλεσμα την πλήρη υιοθέτηση και συμμόρφωση προς τις επιταγές της πληροφόρησης, που παρέχεται αφειδώς από τα ίδια κέντρα-συμφέροντα πληροφόρησης. Η αδυναμία λοιπόν του μέσου ανθρώπου να επεξεργαστεί λογικά και κριτικά τα μηνύματα - ερεθίσματα του περιβάλλοντος του είναι αυτή που σε τελευταία ανάλυση διαμορφώνει και τη συλλογική γνώμη. Στο τρίτο επίπεδο τα Μ.Μ.Ε. και η τηλεόραση λειτουργούν ως μία ιδιότυπη εξουσία πάνω στο δέκτη (αναγνώστη – ακροατή - θεατή), βοηθώντας σ' αυτό και η καταλυτική παρουσία της εικόνας. Το άτομο μπροστά στην αλήθεια της εικόνας αδυνατεί να αξιολογήσει ή να ξεχωρίσει το σωστό από το λάθος και αναγορεύει τα Μ.Μ.Ε. και την τηλεόραση ως τους πιο έγκυρους πομπούς - πηγές της αλήθειας. Έτσι δεν είναι περίεργο που χιλιάδες δέκτες, κατοικώντας σε διαφορετικούς χώρους και έχοντας ενδεχομένως διαφορετικά συμφέροντα, αναπτύσσουν και υιοθετούν ομοιόμορφες σκέπεις και συμπεριφορές για τη ζωή, την κοινωνία, την πολιτική και τον κόσμο. Συμπερασματική η Κοινή Γνώμη λειτουργεί ως ηχείο των σύγχρονων Μ.Μ.Ε. και ως πολλαπλαστιαστής των μηνυμάτων τους.

Καταλυτικό ρόλο επιπρόσθετα στη διαμόρφωση της Κοινής Γνώμης παίζουν τα επικρατούντα στερεό­τυπα και προκαταλήψεις. Κάθε κοινωνία έχει κληρονομήσει μέσα από τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα κάποιες διαμορφωμένες απόψεις για διάφορα θέματα και πρόσωπα. Αυτές οι απόψεις λειτουργούν ως απόλυτες αλήθειες και περιβάλλονται με το κύρος που τους προσέδωσε η αντοχή τους στο χρόνο. Πολλές απ' αυτές τις απόψεις μετασχηματίζονται σε στερεότυπα και προκαταλήψεις και επιβάλλονται στην κοινή γνώμη μ' έναν εξουσιαστικό και αξιωματικό τρόπο. Είναι θέσεις και αλήθειες μη λογικά επεξεργασμένες και έχουν εδρεύσει στο ασυνείδητο μέρος του ανθρώπου και διαμορφώνουν έτσι τη στάση αυτού σε ανάλογα ερεθίσματα. Συνήθως το άτομο είναι περισσότερο ευάλωτο και επιρρεπές, όπως και η κοινή γνώμη, σε θέσεις, κρίσεις και γεγονότα που συμφωνούν ή επιβεβαιώνουν την αλήθεια και το κύρος των στερεοτύπων. Η αποδοχή από την κοινή γνώμη αυτών των στερεοτύπων υποδηλώνει την ανάγκη αυτής για ασφάλεια και σιγουριά. Τα στερεότυπα κατέχουν μία αναμφισβήτητη δύναμη και εκπέμπουν ταυτόχρονα στο πλήθος των ανθρώπων μία αντίστοιχη αίσθηση δύναμης και βεβαιότητας. Συνήθως η κοινή γνώμη, μέσα στο υπολανθάνον κλίμα και πνεύμα αβουλίας και πνευματικής ανεπάρκειας, προσκολλάται ευκολότερα και πείθεται σε θέσεις που εμπεριέχουν το στοιχείο του αυτονόητου και της απόλυτης εξήγησης-ερμηνείας. Έτσι τα στερεότυπα λειτουργούν ως "υποδοχές" πάνω στις οποίες χτίζεται και θεμελιώνεται η κοινή γνώμη, που συνήθως αρέσκεται σε εκείνες τις θέσεις και αντιλήψεις που εξασφαλίζουν το αίσθημα της δύναμης και της βεβαιότητας.

Ευάλωτη είναι επίσης η Κοινή Γνώμη στην επίδραση της προπαγάνδας, που κατευθύνεται από διάφορα κέντρα επηρεασμού της σκέψης και της πολιτικής συμπεριφοράς του ατόμου. Οι μηχανισμοί προπαγάνδας αποσκοπούν και κατορθώνουν να επιδράσουν στο ανθρώπινο υποσυνείδητο, στο συναισθηματικό κόσμο του ατόμου και γενικά εκεί όπου δεν εδρεύει το Λογικό, η κρίση και η ικανότητα αξιολόγησης και ερμηνείας των μηνυμάτων και γεγονότων. Η προπαγάνδα προσπαθεί να θέσει υπό έλεγχο τα πιο αρχέγονα και ενστικτώδη στοιχεία του ανθρώπινου Ψυχισμού. Στην υπηρεσία της προπα­γάνδας (πολιτικής, οικονομικής κλπ.) τίθενται και οι σύγχρονες γνώσεις της ψυχολογίας του ανθρώπου, προσφέροντας σημαντική βοήθεια τον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Συνήθως μέσα από την προπαγάνδα ενεργοποιούνται όλες οι απωθημένες προσδοκίες κι επιθυμίες του ατόμου, στις οποίες οι καθοδηγητές της κοινής γνώμης προσφέρουν ελπίδα για ικανοποίηση, προσανατο­λίζοντας αυτή προς προεπιλεγμένες κατευθύν­σεις. Η προπαγάνδα, με τις σύγχρονες μεθόδους και μηχανισμούς, αποτελεί μία μορφή "εποικισμού" στη σκέψη και στη συνείδηση του πολίτη, αφαιρώντας απ' αυτόν κάθε δυνατότητα αμφισβήτησης των "από­λυτων" αληθειών των κέντρων "μαζικής χειραγώ­γησης". Μέσα από την προπαγάνδα η κοινή γνώμη δεν ωθείται μόνο στην απομάκρυνση της από παραδο­σιακές απόψεις κι αντιλήψεις αλλά ετοιμάζεται για την αποδοχή και καλλιέργεια νέων τάσεων και συμπερι­φορών, ικανών να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα όλων εκείνων, που επενδύουν στην ιδιότυπη "εξουσία" και δύναμη της κοινής γνώμης. Μέσα λοιπόν απ' όλα αυτά εμφανής είναι ο ρόλος της προπαγάνδας στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Τέλος αξίζει να επισημανθεί ο ρόλος της παιδείας, των ηθικών αξιών και του εσωτερικού πλούτου του ανθρώπου στη διαμόρφωση της Κοινής Γνώμης. Η παιδεία είτε με την ευρύτερη έννοια της είτε με τη θεσμοθετημένη έκφραση αυτής την εκπαίδευση διαμορφώνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ατόμου και προσδιορίζει το επίπεδο της πνευμα­τικής του ανέλιξης. Η κρίση, η λογική, ο γόνιμος προβληματισμός και η αναλυτική - συνθετική σκέψη είναι προϊόντα της ποιότητας της παιδείας του κάθε ατόμου. Το πνευματικό υπόβαθρο είναι αυτό που τελικά καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβά­νονται οι άνθρωποι την πραγματικότητα και διάφορες πτυχές της αλήθειας. Οι αντιλήψεις-θεωρίες για τη ζωή, οι σχέσεις με τους συνανθρώπους και η στάση απένα­ντι στα "μικρά" και "μεγάλα" θέματα της επικαιρότητας απορρέουν από τον κώδικα αξιολόγησης και ερμηνείας της πραγματικότητας, που έχει υιοθετήσει το άτομο ανάλογα με το περιεχόμενο της παιδείας που έχει ενσωματώσει στο νοητικό του σύστημα. Έτσι τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος - είτε αυτά είναι κατευ­θυνόμενα είτε όχι - γίνονται ανάλογα δεκτά ή όχι, μετα­σχηματίζονται σε εσωτερικές πεποιθήσεις και εκφράζονται-εξωτερικεύονται ύστερα μέσα από συγκε­κριμένες πράξεις και συναποτελούν μαζί με άλλες αντίστοιχες στάσεις και πράξεις της πλειονότητας των μελών ενός κοινωνικού σώματος, την κοινή γνώμη.

Εξίσου σημαντικό δε είναι για τον άνθρωπο και το σύνολο των ηθικών αξιών που έχει υιοθετήσει, γιατί αυτές αποτελούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο δομείται η ηθική συμπεριφορά. Η εντιμότητα, η φιλαλήθεια, η αίσθηση της δικαιοσύνης, η ανιδιοτέλεια και η ηθική προαίρεση είναι εκείνα τα στοιχεία που οριοθετούν την ηθική συνείδηση του ατόμου και μέσω αυτής τις πράξεις και συμπεριφορά αυτού. Ο τρόπος που αντι­μετωπίζει ο άνθρωπος τα προβλήματα, η συμπεριφορά την οποία επιλέγει στις σχέσεις του με τους συν­ανθρώπους του καθώς και το περιεχόμενο της βιοθεωρίας είναι συνάρτηση των ηθικών αξιών και των αντίστοιχων ηθικών αξιολογήσεων που έχει με την πάροδο του χρόνου αναπτύξει και καλλιεργήσει. Έτσι οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και οι μέθοδοι επη­ρεασμού αυτής λαμβάνουν πάντοτε σοβαρά υπόψη την επικρατούσα ηθική της κοινωνίας ή μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας, γιατί η ηθική συνείδηση του καθενός λειτουργεί ως φίλτρο στα "κελεύσματα" και "εντολές" που προέρχονται τόσο από τον εξωτερικό χώρο όσο κι από τον εσωτερικό.

Τέλος ο ψυχικός πλούτος του ατόμου εξα­σφαλίζει την ψυχική ισορροπία και συντελεί στην ολο­κλήρωση του. Η εσωτερική γαλήνη-ευφορία, το αίσθημα της πληρότητας, η συναισθηματική σταθερό­τητα, η ισχυρή βούληση και αυτοεκτίμηση συνθέτουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο χτίζεται η ζωή του ανθρώπου. Οι εσωτερικές ανάγκες και επιθυμίες, οι ευ­αισθησίες και διαθέσεις δεν προσδιορίζουν μόνο το επίπεδο της εσωτερικής-ψυχικής αρμονίας αλλά καθο­ρίζουν τους στόχους και τις προτεραιότητας κάθε ατόμου. Ο Βαθμός αποδοχής ή απόρριψης των εξωτε­ρικών ερεθισμάτων καθώς και ο Βαθμός συμμόρφωσης ή απειθαρχίας στις "συμβάσεις" και "επιταγές" του κοι­νωνικού οικοδομήματος εξαρτάται από τον εσωτερικό πλούτο ή "πενία" κάθε ανθρώπου. Ένα άτομο ψυχο­λογικά ανασφαλές είναι περισσότερο ευάλωτο στις προκλήσεις και εντολές του περιβάλλοντος από ότι ένα άτομο με υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Έτσι η τελική στάση των ανθρώπων απέναντι σε πρόσωπα, γεγονότα και προβλήματα, γνωστή ως κοινή γνώμη, διαμορφώνεται σε συνάρτηση πάντα και με το ψυχικό υπόβαθρο τους.

Γενικά η παιδεία, οι ηθικές αξίες και ο εσωτερικός πλούτος συμβάλλουν αποφασιστικά στη δημιουργία αντίστοιχων υποδοχών μέσα στις οποίες συσσωρεύονται - αποθηκεύονται το πλήθος των εντολών και παρεμβάσεων του εξωτερικού περιβάλλοντος και ανάλογα προσανατολίζουν τις αντιλήψεις και τις ατο­μικές ή συλλογικές συμπεριφορές προς προκαθο­ρισμένες κατευθύνσεις. Συμπερασματικά η Κοινή Γνώμη φαίνεται να είναι αποτέλεσμα των "υποδοχών" του κάθε ξεχωριστού ατόμου αλλά και του κοινωνικού σώματος γενικότερα, τη μορφή και το μέγεθος των οποίων προσδιορίζουν η παιδεία, το σύστημα ηθικών αξιών και ο ψυχικός πλούτος.

Επιπρόσθετα την Κοινή Γνώμη διαμορφώνουν οι συλλογικές εμπειρίες. (Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης στηρίζεται σε κοινές ατομικές και συλλογικές εμπειρίες, που αποτελούν τη ζώσα ιστορική μνήμη ενός λαού - κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά γεγονότα ή φυσικές καταστροφές), οι συλλογικές επιθυμίες (οι συλλογικές επιθυμίες μιας κοινωνίας αποτελούν ένα βασικό παράγοντα που επηρεάζει αποφασιστικά την επεξεργασία των μηνυμάτων που προσλαμβάνουν τα άτομα, αλλά και την ένταση των αντιδράσεων τους. Οι επιθυμίες, οι ελπίδες, οι προσδοκίες σχηματίζουν πάντα  τα  οράματα ενός λαού) και βέβαια οι κοινωνικές συνθήκες.

Η στάση που πρέπει να διαμορφώνει - αναπτύσσει ο σύγχρονος άνθρωπος απέναντι στην κοινή γνώμη

Η κοινή γνώμη αποτελεί μία πραγματικότητα και ως τέτοια πρέπει κάθε φορά να την αντιμετωπίζουμε. Απέναντι της παραδοσιακά ο "μέσος" πολίτης διαμόρφωσε τρεις διαφορετικές στάσεις, που ξεκινούν από την πλήρη αποδοχή και φθάνουν έως την πλήρη άρνηση - απόρριψη. Υπάρχει και η ενδιάμεση στάση, η κριτική αντιμετώπιση, που χαρακτηρίζει όλους εκείνους που έχουν συνείδηση της θέσης τους μέσα στο κοινωνικό σώμα και κύρια των ορίων της συμπεριφοράς τους.

Η απόλυτη αποδοχή οδηγεί το άτομο στην πειθαρχία και στην άκριτη συμμόρφωση σε όσα η κοινή γνώμη επιτάσσει με το δικό της τρόπο και μηχανισμό. Αυτό όμως συνεπάγεται παραίτηση από κάθε δικαίωμα αυτοκαθορισμού και αυτοβουλίας, αλλοίωση των ιδιαίτερων στοιχείων της προσωπικής ταυτότητας και τελικά άρνηση της ίδιας της αυτονομίας του. Η στάση αυτή χαρακτηρίζει εκείνα τα άτομα που έχουν μειωμένο το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Η απόλυτη συμμόρφωση στις εντολές της κοινής γνώμης είναι επίσης συνάρτηση της ψυχολογικής ευπάθειας ενός ατόμου και χαρακτηρίζει όσους φοβούνται την κοινωνική απόρριψη και πάσχουν από διανοητική οκνηρία. Σ' αυτή την περίπτωση το άτομο χάνει την ατομικότητα του και την ελεύθερη Βούληση του, γίνεται υποχείριο της πλειοψηφίας, αδυνατεί να πάρει πρωτοβουλίες, χάνει κάθε ίχνος αυτοπεποίθησης και γίνεται έρμαιο της επιρροής του πλήθους. Με άλλα λόγια η άκριτη αποδοχή και συμμόρφωση στην κοινή γνώμη οδηγεί στην ψυχολογική εξάρτηση, στοιχείο που έχει επιπτώσεις στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Η αυτόνομη και υπεύθυνη σκέψη αντικαθίστανται από τη γνώμη του πλήθους κι έτσι ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της πλήρους ισοπέδωσης της ατομικότητας.

Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται εκείνοι που αρ­νούνται κάθε υπακοή και συμμόρφωση στα κελεύσ­ματα της κοινής γνώμης και φθάνουν κάποτε ως την πλήρη απόρριψη αυτής. Σύμφωνα με τους ειδικούς η κατηγορία αυτή των ανθρώπων χαρακτηρίζεται από υψηλό Βαθμό αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης και εσωτερική επάρκεια - αυτάρκεια.Η διαφοροποίηση από τις θέσεις της κοινής γνώμης προϋποθέτει μεγάλη αντοχή στα εμπόδια που θα συναντήσει κατά τη διάρκεια αυτής της διαφοροποίησης. Ενδεχομένως το άτομο να χρειαστεί να αγωνιστεί σκληρά για να αντι­μετωπίσει το χλευασμό και την περιφρόνηση του πλήθους και ίσως την κοινωνική απόρριψη και περιθωριοποίηση. Όσοι επιλέγουν το δρόμο της μη-συμμόρφωσης προς τις ιδέες της κοινής γνώμης είναι φυσικό κι αναμενόμενο να δεχτούν τη δυσπιστία των άλλων κι ίσως το στιγματισμό του αντικοινωνικού όντος και του περιφρονητή του κοινωνικού συμ­φέροντος και της κοινωνικής ευταξίας. Μπορεί ως ένα Βαθμό η άρνηση συμμόρφωσης να διασώζει ως Βαθμό την ατομικότητα του ανθρώπου από την άλλη όμως εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους για την κοινωνική του συμβίωση και ιδιαίτερα για τις διαπροσωπικές του σχέσεις και την επαγγελματική αποκατάσταση.

Η ιστορική εμπειρία έχει αποδείξει πως οι ακρότητες στη ζωή και στην κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων συνιστούν μία υπερβολή κι αυτό από μόνο του είναι κάτι αρνητικό για τον κοινωνικό άνθρωπο. Η κριτική στάση και η λογική αντιμετώπιση των εντολών της κοινής γνώμης αποτελεί πάντα τον καλύτερο δρόμο-επιλογή τόσο για την ατομική επιβίωση όσο και την κοινωνική πρόοδο. Το κάθε άτομο χωριστά και μόνο αυτό επιβάλλεται να επιλέξει τα όρια επέμβασης της κοινής γνώμης σε δέματα και τομείς που αφορούν προσωπικές πτυχές της ύπαρξης του "ο καθένας πρέπει ν' αποφασίσεις για τον εαυτό του, ανάλογα με τα δικά του εφόδια και τις δικές του ανάγκες, ως ποιο σημείο θα υποταχθεί στις συμβάσεις της κοινής γνώμης ή θα τις αγνοήσει". Χρέος όλων είναι η ανάπτυξη και η καλλιέργεια ενός συστήματος - μηχανισμού αξιο­λόγησης όλων εκείνων των κανόνων - επιταγών και δεσμεύσεων που εξουσιαστικά επιβάλλει η κοινή γνώμη. 0 σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο ενός κυκλώνα προβλημάτων και κινδύνων με κορυφαία εκείνο της απώλειας της ατομικότητας αλλά και του υπερτονισμού της ατομικότητας που όχι σπάνια οδηγεί σ' έναν αρρωστημένο ατομικισμό. Η αξία του μέτρου σε όλες τις μορφές και εκφράσεις της κοινω­νικής συμπεριφοράς αποτελεί διαχρονική αξία και ο καθένας οφείλει να γνωρίζει πως "κάθε υπερβολή, κάθε ξεπέρασμα των ορίων μας πρέπει να πληρωθεί κανείς δεν μπορεί να πάει πολύ μακριά είτε ως προς την ανεξαρτησία, είτε ως προς τον συμβιβασμό, ατιμωρητί.

 Δείτε ακόμη: Κοινή γνώμη, μύθοι και πραγματικότητες