Τετάρτη 30 Μαρτίου 2011

Συντακτικό Λατινικών: Οι προτάσεις του "quominus" και του "quin"


Είναι προτάσεις ουσιαστικές
Εξάρτηση - Εισάγονται
1. Εξαρτώνται από ρήματα ή φράσεις που γενικά σημαίνουν εμποδίζω, αντιστέκομαι, ενα­ντιώνομαι, αρνούμαι κ.τ.ό. (verba impediendi: impedio, prohibeo, deterreo,  obsto, obsisto, resisto, contineo, retineo, tempero, interpello, recuso, interdico, repugno κ.τ.ό. ή mora est, moram interpono, causa est, causam dico κ.ά.ό.).
Εισάγονται με
α. ne (όταν το ρήμα που προηγείται είναι καταφατικό),
π.χ. Augustus voluit filiam deterrere ne id faceret
β. quin [όταν το ρήμα που προηγείται (1) συνοδεύεται από άρνηση (ή έχει έννοια αρνητική) ή (2) χρησιμοποιείται ερωτηματικά (αλλά ισοδύναμα με αρνητική χρήση)],
π.χ. Non dubito quin calva esse nolis
γ. quominus (σπάνια και όταν αδιάφορα ισχύει η μία ή η άλλη από τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις)
π.χ. Augustus voluit filiam deterrere quominus id faceret
2. Εξαρτώνται από κάθε ρήμα ή φράση που προηγείται κι έχει χρήση αρνητική (αρνητικός ο τύπος ή η έννοια) ή ερωτηματική (αλλά ισοδύναμη με αρνητική).
α. από ρήματα ή φράσεις που δηλώνουν αμφιβολία (non dubito, nemo dubitat, quis dubi-tat? [=nemo dubitat], non dubium est κ.τ.ό.).
β. από φράσεις, όπως non multum abest, haud multum abest, paulum abest, non abest, nihil abest, quid abest? (=nihil abest), non longe I longius abest, facere non possum, tenere me non possum, temperare mihi non possum, fieri non potest, nullo modo potest κλπ.
Εισάγονται με το quin.

Συντακτική  θέση
1.  Αντικείμενο ρημάτων και φράσεων που έχουν προσωπική σύνταξη / λειτουργία.
2.  Υποκείμενο (ρημάτων και) εκφράσεων που έχουν απρόσωπη σύνταξη / λειτουργία.
3.  Επεξήγηση όρου συναπτόμενου (άμεσα ή) έμμεσα με το ρήμα εξάρτησης.

Εκφέρονται – Αιτιολόγηση  
Υποτακτική:
1. το περιεχόμενο τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της πρότασης εξαρτήσεως.
2. γενικά η εξάρτηση θεωρείται πως δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχό­μενο της πρότασης.
3. Ισχύει η ακολουθία των χρόνων

Παρατηρήσεις
1.  Οι φράσεις quin immo και quin etiam (οι οποίες και λειτουργούν επανορθωτικά) ει­σάγουν ανεξάρτητες προτάσεις .
2.  Από την αρχική ερωτηματική σημασία του quin (=πώς δεν; γιατί δεν; πώς όχι; γιατί όχι;) προέκυψε (επειδή το quin έπειτα συνάφθηκε με προτρεπτική ή δυνητική υποτακτική) και προτρεπτική σημασία αυτού · ως εκ τούτου γίνεται χρήση του quin (ως επιρρήματος πλέον) και για να ενισχυθούν τύποι της προστακτικής.
3.  Του non quin γίνεται χρήση ως αιτιολογικού συνδέσμου.
4.  Υπάρχει και  quin (= qui / quae / quod non) ως αναφ. αντωνυμία.
5.  Αξιομνημόνευτες είναι και ορισμένες φράσεις, όπως stat per aliquem quominus (= χάρη σε κάποιον δεν …), κ.ά.

Υποδειγματική αναγνώριση πρότασης
π.χ. Non dubito quin calva esse nolis:
Είδος: Δευτερεύουσα ουσιαστική πρόταση του quin.
Εισαγωγή:  Εισάγεται με το σύνδεσμο quin γιατί το ρήμα εξάρτησης (non dubito) περιέχει άρνηση
Εκφορά: Εκφέρεται με υποτακτική, επειδή το περιεχόμενό της εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης.
Χρόνος: Συγκεκριμένα με ενεστώτα «nolis», γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο «dubito» και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν. Εμφανίζεται δηλαδή συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση: η πρόθεση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της [σχολικό βιβλίο σελίδα 155, Π4]
Συντ. θέση: Επέχει θέση αντικειμένου στο ρήμα non dubito


1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Οι προτάσεις του quin με ρήματα όπως το "non dubito" δεν εκφράζουν φυσικά καμία πρόθεση, και ούτε το σχολικό εγχειρίδιο λέει κάτι τέτοιο. Πρόθεση εκφράζουν οι προτάσεις του quominus-quin με τα ρήματα της κατηγορίας "εμποδίζω", και ουσιαστικά πρόκειται για κατηγορία βουλητικών προτάσεων (αυτό το λέει και το σχολικό στη θεωρία των βουλητικών, αλλά έμμεσα. Έχει σε παρένθεση το σύνδεσμο quominus για την εισαγωγή τους).

Με το "non dubito" στην ουσία έχουμε μια εξαρτημένη πρόταση κρίσεως. Η πρόταση αυτή με ένα άλλο ρήμα εξάρτησης θα είχε τη μορφή κάποιου απαρεμφάτου, με το non dubito όμως εισάγεται με το quin και οι κανόνες χρονικής ακολουθίας της είναι οι ίδιοι με των πλαγίων ερωτήσεων, πχ.

Errat => Non dubito quin erret.
Errabat. => Non dubitabam quin erra(vi)sset.
Errabit => Non dubitabam quin erratura esset(ενίοτε erraret).

κλπ. κλπ.

Φυσικά και υποτακτική μπορεί να έχουμε, όπως παρακάτω στον παρακάτω υποθετικό λόγο από τον Κικέρωνα:

M. Tullius Cicero. Pro Sestio (M. Tulli Ciceronis
Orationes. Vol. 5, ed. W. Peterson, 1911). (0474: 022)

section 83

non dubito quin, si modo esset in re publica senatus, si maiestas populi Romani revixisset, aliquando statua huic ob rempublicam interfecto in foro statueretur.

Εδώ φυσικά η υποτακτική "statueretur" υπήρχε εξαρχής και είναι δυνητική (του παρατατικού, ή λεγόμενη και "του απραγματοποίητου").

Έτσι θα μπορούσαμε να έχουμε τις εξής προτάσεις κρίσεως με τη δυνητική υποτακτική:

Erret => Non dubito quin erret.
Erraret => Non dubito quin erraret (η αρχική υποτακτική παραμένει αμετάβλητη, όπως και στις ερωτήσεις, ασχέτως του χρόνου εξάρτησης. Mόνο προς το παρελθόν μετασχηματίζεται η υποτακτική, όχι προς το παρόν-μέλλον, βλ. αμέσως παρακάτω)

Erra(ve)rit => Non dubitavi quin erra(vi)sset.

κλπ. κλπ.

Στο μάθημα 47 όπου και απαντά η μοναδική τέτοια περίπτωση, ο πατέρας επαναλαμβάνει στην κόρη την τελευταία της απάντηση, αλλά με μια μικρή τροποποίηση. Ρώτησε δηλαδή tην κόρη: Utrum esse mavis cana an calva? Ki απάντησε εκείνη: Ego, pater, cana esse malo. Έτσι ο πατέρας παίρνει το άλλο σκέλος της διμελούς ερώτησης, αυτό που τον συμφέρει συλλογιστικά, και του οποίου η εννοούμενη απάντηση θα ήταν "Ego calva esse nolo", και προχωράει το "ψεύτικο επιχείρημα", αρχίζοντας: Non dubito quin calva esse nolis.

Εντελώς ενδεικτικά, για τα παραπάνω μπορείτε να δείτε στους Gildersleeve-Lodge (Latin Grammar), και Woodcock (A new Latin Syntax) τα αρμόδια κεφάλαια.

Ενδεικτικές απαντήσεις Κ.Ε.Ε. για τα λατινικά 2023

Οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων Γενικών Λυκείων για το μάθημα των Λατινικών Ημερησίων και Εσπερινών Λυκείων.