Η σημασία των χρόνων και των εγκλίσεων του ρήματος.

Οι χρόνοι του ρήματος

Όπως γνωρίζουμε από τη γραμματική μας, οι χρόνοι του ρήματος είναι εφτά:

Απ' αυτούς οι τέσσερις λέγονται κύριοι ή αρκτικοί ή βασικοί και οι τρεις ιστορικοί ή παραγόμενοι ή δευτερεύοντες.

►   Ποιοι είναι οι αρκτικοί χρόνοι;

Αρκτικοί χρόνοι είναι: ο Ενεστώτας, ο Μέλλοντας, ο Παρακείμενος, ο τετελεσμένος Μέλλοντας και ο γνωμικός Αόριστος στην οριστική.

Ακόμη θεωρούνται αρκτικοί χρόνοι:

1) η υποτακτική, η προστακτική, η δυνητική και ευχετική ευκτική όλων των χρόνων.

2) η υποτακτική, η ευκτική, το απαρέμφατο κι η μετοχή, όταν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο.

►   Ποιοι είναι οι ιστορικοί χρόνοι;

Ιστορικοί χρόνοι είναι ο Παρατατικός, ο Αόριστος στην οριστική, και ο Υπερσυντέλικος, ο ιστορ. Εν­εστώτας, η δυνητική οριστική.

Ακόμη θεωρούνται ιστορικοί χρόνοι:

η ευκτική, το απαρέμφατο κι η μετοχή, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο.

Τι φανερώνουν οι χρόνοι του ρήματος;

Οι χρόνοι του ρήματος φανερώνουν δύο πράγματα:

1. Το χρονικό σημείο, κατά το οποίο γίνεται η πράξη και

2. Το ποιον ή τον τρόπο, με τον οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα.

►   Δηλ. οι χρόνοι εκφράζουν το πότε και το πώς γίνεται κάτι.

1. Τα χρονικά σημεία

Παραδείγματα	Χρονικά σημεία	Χρόνοι που τα εκφράζουν
Ὁ παῖς γράφει τήν ἐπιστολήν.	παρόν	ενεστώτας
Οὗτος κέκτηται (= έχει) οὐσίαν (= περιου­σία).	»	παρακ. (μερικές φορές)
Ὁ παῖς ἔγραφε τήν ἐπιστολήν.	παρελθόν	παρατατικός
Ὁ παῖς ἔγραψε τήν ἐπιστολήν.	»	αόριστος
Ὁ παῖς ἐγεγράφει τήν ἐπιστολήν.	»	υπερσυντέλικος
Ὁ παῖς γέγραφε (= έχει γράψει κατά το παρελθόν) τήν ἐπιστολήν.	»	παρακ. (μερικές φορές)
Ὁ παῖς γράψει τήν ἐπιστολήν.	μέλλον	απλός μέλλοντας
Ὁ παῖς γεγραφώς ἔσται τήν ἐπιστολήν.	»	τετελεσμένος μέλλοντας

Πόσα είναι τα χρονικά σημεία και ποιοι χρόνοι τα εκφράζουν;

•  Τα χρονικά σημεία είναι τρία:

1.  Το παρόν: αυτό το εκφράζουν ο  Ενεστώτας και ο Παρακείμενος μερικές φορές (Παραδ. 1, 2).

2. Το παρελθόν: αυτό το εκφράζουν ο Παρατατικός, ο Αόριστος, ο  Υπερσυντέλικος και ο Παρακείμενος μερικές φορές (Παραδ. 3 - 6).

3. Το μέλλον: αυτό το εκφράζουν ο απλός Μέλλοντας και τετελεσμένος Μέλλοντας (Παραδ. 7, 8).

2. Το ποιόν ή ο τρόπος της πράξεως.

Παραδείγματα	Τρόπος πράξεως	Χρόνοι που εκφράζουν τον τρόπο της πράξεως
Γράφω ἐπιστολήν.	εξέλιξη	ενεστώτας
Ἔγραφον ἐπιστολήν.	ή	παρατατικός
Γράψω (= θα γράφω) ἐπιστολήν.	διάρκεια	μέλλοντας (νέα ελλ. εξακολουθητικός
Ἔγραψα ἐπιστολήν.	σύνοψη ή	αόριστος
Γράψω (= θα γράψω) ἐπιστολήν.	σύμπτυξη	μέλλοντας (νέα ελλ. στιγμιαίος)
Γέγραφα ἐπιστολήν.	το τετελεσμένο	παρακείμενος
Ἐγεφράφειν ἐπιστολήν.	δηλαδή την τε-	υπερσυντέλικος
Γεγραφώς ἔσομαι ἐπιστολήν.	λειωμένη πράξη	συντελεσμένος μέλλοντας

Τι εκφράζει ο τρόπος της πράξε­ως; και ποιοι χρόνοι εκφράζουν τον τρόπο αυτό;

►   Ο τρόπος της πράξεως εκφράζει:

1. Εξέλιξη ή διάρκεια:αυτή την εκφράζουν οι Εν­εστώτας, Παρατατικός και Μέλλοντας (μερικές φορές) (Παραδ. 1, 2, 3).

2. Σύμπτυξη ή σύνοψη: αυτή την εκφράζουν οι Αόριστος και Μέλλοντας (μερικές φορές) (Παραδ. 4, 5).

3.  Το τετελεσμένο της πράξεως (δηλ. την πράξη τελειωμένη): αυτό το εκφράζουν οι Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος και τετελεσμένος Μέλλοντας (Παραδ. 6, 7, 8).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: αυτή βέβαια είναι η σημασία των χρόνων μόνο στην οριστική- στις άλλες εγκλίσεις είναι διαφορετική

►   Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις και στην οριστική η σημασία των χρόνων αλλάζει.

  Ας δούμε τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις:

1. Ο Ενεστώτας

Ο Ενεστώτας ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται

1. Ιστορικός: όταν χρησιμοποιείται αντί του αορίστου στις διηγήσεις και επιγραφές. Μεταφράζεται με αόριστο

►     ἅρχεται ὁ πόλεμος Ἀθηναίων καί Πελοποννησίων (= άρχισε ο πόλεμος Αθηναίων και Πελοποννησίων

2. Αποτελεσματικός: όταν φανερώνει κάτι που προέρχεται από το παρελθόν. Τότε έχει τη σημασία παρακειμένου και μεταφράζεται με παρακείμενο

►     ἤκω (= έχω έρθει)

Άλλοι αποτελεσματικοί ενεστώτες: ο ενεστώτας του εἶμι (= θα πάω)

3. Βουλητικός ή αποπειρατικός: όταν φανερώνει κάτι που θέλει ή προσπαθεί να πράξει το υποκείμενο

►     ταύτην την δόξαν πείθουσιν ὑμᾶς ἀποβαλεῖν (= αυτή τη γνώμη προσπαθούν να μας πείσουν να αποβάλουμε)

4. Γνωμικός: όταν εκφράζει γνώμες με γενικό κύρος

►     πάντων οἱ θεοί κρατοῦσιν (= οι θεοί είναι κύριοι των πάντων)

5. Επαναληπτικός: όταν εκφράζει κάτι που επαναλαμβάνεται κατά συνήθεια ή αόριστα

►     οἱ παῖδες τῶν Περσῶν ἐπί ταῖς βασιλέως θύραις παιδεύονται (= τα παιδιά των Περσών εκπαιδεύονται συνήθως κοντά στα βασιλικά ανάκτορα)

6. Τέλος ο ενεστώτας: χρησιμοποιείται αντί του μέλλοντα, όταν εκφράζει κάτι που οπωσδήποτε θα γίνει

►     μικρά ἕτι εἰπών καταβαίνω (= αφού πω λίγα ακόμη θα κατέβω (από το βήμα)

2. Ο Παρατατικός

1. Επαναληπτικός: όταν εκφράζει κάτι που επαναλαμβανόταν κατά συνήθεια στο παρελθόν

►     Οὗτος μέν γάρ ταῖς γυμνοπαιδιαῖς τούς ἐπιδημοῦντας ἐν Λακεδαίμονι ξένους ἐδείπνιζε (= αυτός στις γιορτές των γυμνοπαιδιών παρέθετε δείπνο στους ξένους που βρισκόταν στη Σπάρτη)

2. Βουλητικός ή αποπειρατικός: όταν εκφράζει κάποια προσπάθεια ή θέληση του υποκειμένου

►     Κλέαρχος τούς αὑτοῦ στρατιῶτας ἐβιάζετο ἰέναι (= ο Κλέαρχος τους στρατιώτες του προσπαθούσε με τη βία να τους κάνει να βαδίσουν)

3. Τέλος: ο παρατατικός χρησιμοποιείται αντί του υπερσυντελίκου σε όσα ρήματα οι ενεστώτες έχουν σημασία παρακειμένου

3. Ο απλός μέλλοντας: ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται

1. Δυνητικός: όταν φανερώνει αυτό που μπορεί ή επιτρέπεται να γίνει

►     Λέγει ὅτι ἄξει αὐτούς πέντε ἡμερῶν εἰς χωρίον, ὅθεν ὄψονται θάλατταν (= λέει ότι μπορεί να τους οδηγήσει μέσα σε πέντε μέρες σε μέρος από όπου θα μπορούν να δουν τη θάλασσα)

2. Βουλητικός: όταν φανερώνει την πράξη σαν επιθυμία του υποκειμένου

›      σε αυτήν την περίπτωση ο μέλλοντα δέχεται άρνηση μη

›      στο δεύτερο και στο τρίτο πρόσωπο έχει την έννοια προσταγής ή απαγορεύσεως

►     οὐχί συλλήψεσθε; (= δεν θα τον συλλάβετε; = συλλάβετέ τον)

3. Γνωμικός: όταν χρησιμοποιείται για να εκφράσει γνώμη με γενικό κύρος ή κάτι που συμβαίνει συνήθως

►     οὐδείς ἀνθρώπων ἀδικῶν ταἰσιν οὐκ ἀποτείσει (= κανείς από τους ανθρώπους που αδικεί δε θα μείνει ατιμώρητος (= συνήθως τιμωρείται)

4. Ο απλός αόριστος: ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται

1. Εναρκτικός: όταν φανερώνει την έναρξη μιας πράξης

►     ἐπειδή δέ ἐβασίλευσε Θησεύς, εἰς τήν νῦν πόλιν οὖσαν ξυνῲκισε πάντας (= αμέσως μόλις έγινε βασιλιάς ο Θησέας, συγκέντρωσε όλους στη σημερινή πόλη)

2. Γνωμικός: όταν χρησιμοποιείται στα γνωμικά αντί του ενεστώτα. Ο γνωμικός αόριστος μεταφράζεται με ενεστώτα με την προσθήκη του συνήθως

►     τάς τῶν φαύλων συνηθείας ὀλίγος χρόνος διέλυσε (= τις συναναστροφές των κακών λίγος χρόνος συνήθως τις διαλύει)

3. Επιπλέον ο αόριστος χρησιμοποιείται αντί για μέλλοντα όταν φανερώνει ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει οπωσδήποτε

►     ἀπωλόμεσθ’ ἄρα, εἰ κακόν προσοίκομεν νέον παλαιῷ (= οπωσδήποτε θα χαθούμε (χαθήκαμε), αν προσθέσουμε και νέο κακό στο παλιό)

5. Ο παρακείμενος: συνήθως φανερώνει κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν αλλά το αποτέλεσμά του παραμένει και στο παρόν. Επομένως ο παρακείμενος είναι χρόνος που αναφέρεται στο παρόν

1. Για αυτό το λόγο και μερικοί παρακείμενοι μεταφράζονται με ενεστώτα

►     δέδοικα - ἔοικα (= φοβούμαι – μοιάζω)

2. ο παρακείμενος, όπως και ο αόριστος, χρησιμοποιείται αντί μέλλοντα, όταν φανερώνει ότι κάτι θα γίνει οπωσδήποτε

►     εἴ με τόξων ἐγκρατής αἰσθήσεται, ὄλωλα (= αν με αντιληφθεί έχοντας τόξο στα χέρια του, είμαι χαμένος (= χάθηκα οπωσδήποτε)

6. Ο υπερσυντέλικος: φανερώνει ότι η πράξη είχε γίνει στο παρελθόν.

1. οι υπερσυντέλικοι μερικών ρημάτων μεταφράζονται με παρατατικό

►     ἐδεδοίκειν - ἐῲκειν (= φοβόμουν – έμοιαζα)

2. συχνά όμως ο υπερσυντέλικος έχει σημασία αορίστου και μεταφράζεται με αόριστο

►     ὡς δέ ἐλήφθησαν οὗτοι, ἐλέλυντο αἱ σπονδαί καί τοῖς Κερκυραίοις παρεδέδοντο οἱ πάντες (= όταν πιάστηκαν αυτοί, αμέσως λύθηκαν οι συνθήκες και όλοι παραδόθηκαν στους Κερκυραίους)

7. Ο συντελεσμένος μέλλοντας: φανερώνει ότι η πράξη θα έχει γίνει (θα έχει ολοκληρωθεί) σε κάποιο χρονικό σημείο του μέλλοντος

1. ακόμη έχει τη σημασία του απλού μέλλοντα και μεταφράζεται με απλό μέλλοντα

►     οὐκοῦν ὅταν δέ μή σθένω, πεπαύσομαι (= λοιπόν, όταν πια δε θα έχω κουράγιο, θα σταματήσω)