Προτεινόμενο θἐμα Ιστορίας κατεύθυνσης: Κεφ. 2ο: Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα

1. Σημειώστε Σ (σωστό) ή Λ (λάθος) σε καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις:

Σχετικά με την οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα:

α.  Στη δεκαετία του 1880 τα κόμματα ήταν αρκετά πιο συγκροτημένα απ’ ό,τι στο παρελθόν.

β.  Η βάση των κομμάτων είχε πλέον τυπική οργάνωση.

γ.   Μετά το θάνατο του ηγέτη τους τα κόμματα αναγκαστικά διαλύονταν.

δ.  Για την επιλογή των υποψηφίων βουλευτών έπαιζε ρόλο το αν είχαν ένα δικό τους τοπικό κύκλο οπαδών.

ε.  Το εκλογικό σύστημα έδινε τη δυνατότητα να ψηφίζονται όλοι οι υποψήφιοι θετικά ή αρνητικά.

στ. Όλο και συχνότερα παρουσιάζεται το φαινόμενο, ιδιαίτερα μετά το 1882, οι εκλογείς να ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια.

ζ.  Κατά τη δεκαετία του 1890 οι εκλογείς συνήθιζαν να ψηφίζουν πολιτικούς με επιρροή, ανεξάρτητα από το αν είχαν δηλώσει με σαφήνεια την κομματική τους τοποθέτηση.

η.  Τη δεκαετία του 1890 η εκλογή ανεξάρτητων τοπικών προσωπικοτήτων άρχισε να περιορίζεται.

θ.  Τα κομματικά μέλη προέρχονταν από όλα τα κοινωνικά στρώματα.

ι.       Τη σημαντικότερη θέση μετά τον αρχηγό του κόμματος είχαν οι βουλευτές.

2. α. «Οι βουλευτές είχαν σημαντική θέση στην οργάνωση των κομμάτων»: Να αιτιολογήσετε αυτή τη φράση.

β. Σε ποια κοινωνική τάξη απευθύνονταν όλα τα κόμματα και γιατί;

3. Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί και τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στους πιθανούς αποδέκτες της κριτικής που ασκεί στο άρθρο του ο Χαρίλαος Τρικούπης (δημοσιεύτηκε στον τύπο της εποχής το 1874) και στην πρόταση που διατυπώνει για το ξεπέρασμα της πολιτικής κρίσης.

ΠΗΓΗ: «Τίς πταίει;»

«Αφ’ ότου κατά το 1868 εγκαθιδρύθη η αρχή των κυβερνήσεων της μειοψηφίας, παν νέον βήμα της εξουσίας μαρτυρεί περί του σκοπού, εις ον αυτή αποβλέπει· […] Ο κ. Bούλγαρης, ο κ. Zαΐμης, ο κ. Δεληγεώργης υπήρξαν όργανα μίας και της αυτής πολιτικής, εκτελεσταί ενός και του αυτού σχεδίου. Ουδείς αυτών εκλήθη εις την εξουσίαν καθ’ υπόδειξιν των αντιπροσώπων του Έθνους, ουδείς αυτών εξεπροσώπευσεν εν τη αρχή τας ευχάς του Έθνους· και οι τρεις υπήρξαν πρόεδροι προσωπικής κυβερνήσεως, τουτέστιν υπηρέται μιας και της αυτής θελήσεως ενεργούσης οτέ μεν δια τούτο, οτέ δε δι’ εκείνου. Ουδεμίαν ηθικήν ευθύνην φέρει το Έθνος επί τη διαγωγή των προσώπων τούτων. […] αλλ’ η διοικητική καχεξία και τα κατά τας εκλογάς όργια δεν είνε έργον εξουσίας εκπροσωπούσης την πλειοψηφίαν της Βουλής και επομένως ευθυνούσης δια των πράξεών της το Έθνος· είνε έργον ανθρώπων οφειλόντων την υπουργικήν αυτών ύπαρξιν εις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω Συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του Στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργών. […] Η ευθύνη άρα επί τοις συντελουμένοις ανήκει άπασα εις το στοιχείον εις το οποίον δια της διαστροφής των συνταγματικών ημών θεσμών συγκεντρώθη ολόκληρος η εξουσία. […] Ίνα επέλθη θεραπεία, πρέπει να γίνη ειλικρινώς αποδεκτή η θεμελιώδης αρχή της κοινοβουλευτικής κυβερνήσεως, ότι τα υπουργεία λαμβάνονται εκ της πλειοψηφίας της Βουλής».

Παύλος Πετρίδης, Πολιτικές δυνάμεις και συνταγματικοί θεσμοί στη νεώτερη Ελλάδα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Απαντήσεις

1. α-Σ, β-Λ, γ-Λ, δ-Σ, ε-Σ, στ-Σ, ζ-Λ, η-Σ, θ-Σ, ι-Λ

2. α. [Σχολ. βιβλίο, σελ. 84] Οι βουλευτές είχαν σημαντική θέση, διότι λόγω της μεγάλης πλειοψηφίας που χρειαζόταν η Βουλή για να έχει απαρτία και να παίρνει αποφάσεις, οι βουλευτές και μόνο με την απουσία τους (ή την απειλή της) μπορούσαν να ασκήσουν μεγάλη πίεση στην κομματική ηγεσία.

β.  [Σχολ. βιβλίο, σελ. 84] Όλα τα κόμματα απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, γιατί αυτοί αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού και επομένως θα μπορούσαν με την ψήφο τους να ανέλθουν στην εξουσία.

3. Ο Χαρίλαος Τρικούπης στο άρθρο του «Τίς πταίει;» ασκεί έντονη κριτική στα πολιτικά πράγματα της εποχής του στρεφόμενος εναντίον των κυβερνήσεων μειοψηφίας.

Αναφέρεται αρχικά στο έτος 1868, όταν «εγκαθιδρύθη η αρχή των κυβερνήσεων της μειοψηφίας», και συγκεκριμένα όταν ο βασιλιάς έπαυσε την κυβέρνηση πλειοψηφίας του Κουμουνδούρου, στην οποία ο Τρικούπης ήταν υπουργός εξωτερικών, και διόρισε πρωθυπουργό τον Βούλγαρη. Τονίζει ότι πολιτικοί όπως «ο κ. Bούλγαρης, ο κ. Zαΐμης, ο κ. Δεληγεώργης» δεν εκλέχτηκαν από τον λαό και τη βουλή, αλλά υπήρξαν προσωπική επιλογή ενός προσώπου, δηλ. του βασιλιά, τα συμφέροντα του οποίου ήταν φυσικό να υπηρετούν, και όχι του λαού («Ουδείς αυτών εκλήθη … οτέ δε δι’ εκείνου»).

Θεωρεί ότι το πρόβλημα δημιουργείται από την παραποίηση των συνταγματικών θεσμών, που είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρώνει υπερβολική εξουσία ένα μόνο πρόσωπο, ώστε να έχει τη δυνατότητα να διορίζει και να απολύει υπουργούς («Η ευθύνη άρα … συγκεντρώθη ολόκληρος η εξουσία.»).

Όπως γνωρίζουμε [Σχολ. βιβλίο, σελ. 78-79], παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α΄ η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του.

Ο Τρικούπης πιστεύει ότι η μόνη διέξοδος είναι ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά, που θα μπορούσε να επιτευχθεί με την καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης. Σύμφωνα με αυτή [Σχολ. βιβλίο, σελ. 79], θα έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών («Ίνα επέλθη θεραπεία, … εκ της πλειοψηφίας της Βουλής»). Έτσι, τα κόμματα μειοψηφίας δεν θα μπορούσαν να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα ωθούνταν σε συνένωση με τα μεγάλα κόμματα και θα σχηματίζονταν σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο Τρικούπης πρέσβευε ότι η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας, ήταν η μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας της εποχής του, και στα πλαίσια αυτά πρότεινε την αρχή της δεδηλωμένης το 1875.

Επιμέλεια: Χρήστος Γεροκώτσης