Προτεινόμενο θέμα: Αριστοτέλη Πολιτικά ενότητες 11 και 13 (θέματα - απαντήσεις)

Αριστοτέλη, Πολιτικά: ενότητες 11 και 13

11. Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινά οὖσαν καί πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος συνεστηκυῖαν (τοῦ γάρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες), δῆλον ὡς πᾶσαι μέν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται, μάλιστα δέ καί τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καί πάσας περιέχουσα τάς ἄλλας. Αὕτη δ' ἐστίν ἡ καλουμένη πόλις και ἡ κοινωνία ἡ πολιτική.

13. Είναι, νομίζω, φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικόν ζῷον περισσότερο απ’ ό,τι οι μέλισσες ή τα άλλα αγελαία ζώα: Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές, η φύση δεν κάνει τίποτε δίχως λόγο και χωρίς αιτία.   … …  Γιατί αν είναι αλήθεια ότι ο καθέ­νας μας χωριστά δεν είναι αυτάρκης, γίνεται λογικά φανερό ότι το κάθε με­μονωμένο άτομο θα βρεθεί στην ίδια ακριβώς κατάσταση που βρίσκονται, γενικά, τα μέρη προς το όλον – από την άλλη μεριά, ο άνθρωπος που δεν μπορεί να ζει μαζί με άλλους σε κοινότητα, ο άνθρωπος που λόγω αυτάρκειας αισθάνεται πως δεν του λείπει τίποτε, αυτός ο άνθρωπος δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο μέρος της πόλης – ένας τέτοιος όμως άνθρωπος είναι, τότε, ή ζώο ή θεός.

Παρατηρήσεις

1.     Να μεταφράσετε το απόσπασμα του διδαγμένου κειμένου «Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν … πολιτική».

2.     Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο Αριστοτέλης, προκειμένου να αποδείξει ότι η πόλις είναι η «κυριωτάτη» όλων των κοινοτήτων;

3.     Πώς αξιοποιεί ο Αριστοτέλης την ύπαρξη του ανθρώπινου λόγου στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον»;

4.     Ποια είναι η σχέση του «όλου» με τα «μέρη», σύμφωνα με το Σταγειρίτη φιλόσοφο;

5.     Να γράψετε από δυο λέξεις ομόρριζες (απλές ή συνθέτες) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: όρώμεν, συνεστηκυϊαν, δοκοϋντος, πράττουσιν, περιέχουσα.

6.     Με ποια έννοια η ηθική φιλοσοφία αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος της  «πολιτικής φιλοσοφίας;

Απαντήσεις

1. Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη – κράτος είναι ένα είδος κοινότητας και ότι κάθε κοινότητα έχει συγκροτηθεί για χάρη ενός αγαθού (πράγματι όλοι κάνουν τα πάντα για χάρη εκείνου που θεωρείται ότι είναι αγαθό), είναι φανερό ότι όλες οι κοινότητες αποβλέπουν σε κάποιο αγαθό· και μάλιστα αυτή που είναι ανώτερη από όλες και περικλείει όλες τις άλλες αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά. Και αυτή είναι η κοινότητα που ονομάζεται πόλη ή πολιτειακώς οργανωμένη κοινωνία.

2. Η πόλη, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αποτελεί ένα είδος κοινότητας, «κοινωνίας». Πρόκειται δηλαδή για μια ομάδα ανθρώπων που συνυπάρχουν, συνεργάζονται και συμμετέχουν σε δραστηριότητες. Η κοινωνία αυτή δεν είναι τυχαία και αυθαίρετη, αλλά προσδιορίζεται από έναν σκοπό, το «τέλος» της, αφού η σύσταση και η λειτουργία της στοχεύει στην κατάκτηση κάποιου αγαθού. Ωστόσο, η πόλη αποτελεί την υπέρτατη μορφή κοινότητας, το τέλος μίας φυσικής εξελικτικής διαδικασίας (οίκος, κώμη, πόλις), η οποία προέρχεται από την έμφυτη τάση του ανθρώπου για κοινωνικότητα. Εμπεριέχει όλες τι άλλες, οι οποίες αποτελούν τα μόρια της. Ωστόσο, η πόλη είναι η «κυριωτάτη» όλων των άλλων, επειδή οι άλλες κοινότητες στοχεύουν στο ειδικό κάθε φορά συμφέρον των μελών τους, ενώ εκείνη στοχεύει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά, το οποίο αφορά «άπαντα τον βίον», δηλαδή στην ευδαιμονία.

Συλλογισμός:

Α' προκείμενη: Κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας που έχει συσταθεί επιδιώκοντας κάποιο αγαθό.

Β' προκείμενη: Όλες οι κοινότητες επιδιώκουν κάποιο αγαθό.

Συμπέρασμα: Αυτή που είναι ανώτερη από όλες τις κοινότητες, η πόλη, επιδιώκει το ανώτερο όλων των αγαθών, την ευδαιμονία.

3. Ο Αριστοτέλης συνεχίζει την προσπάθεια του να αποδείξει ότι ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση του να ζει σε οργανωμένες κοινωνίες, ότι αποτελεί δηλαδή ένα ζώον φύσει πολιτικόν. Προκειμένου να πετύχει το στόχο του, προχωρεί στη διάκριση του ανθρώπου από τα άλλα ζώα, που διάγουν ομαδικό βίο. Ο συλλογισμός του έχει ως εξής: Η φύση δεν πραγματοποιεί τίποτα, χωρίς συγκεκριμένη αιτία και σκοπό. Με βάση αυτό το δεδομένο, όταν δημιουργεί ένα ον, το εφοδιάζει με όλα τα απαραίτητα προσόντα, τα οποία θα το βοηθήσουν να φτάσει στην τελείωση του, στο «τέλος» του. Έτσι, στα υπόλοιπα αγελαία ζώα η φύση έδωσε τη φωνή, τη δυνατότητα δηλαδή να εκπέμπουν απλούς και άναρθρους ήχους (όπως γάβγισμα, γρύλισμα, μουγκρητό, κελάηδημα), με τους οποίους εκφράζουν δύο γενικά συναισθήματα: το ευχάριστο και το δυσάρεστο. Εξάλλου, μόνο αυτά χρειάζονται για τη μεταξύ τους επικοινωνία στα πλαίσια της αγέλης. Αντίθετα, στον άνθρωπο η φύση δώρισε το λόγο. Η λέξη «λόγος» στην αρχαία ελληνική γλώσσα έχει διττή σημασία: είναι η λογική σκέψη και ο έναρθρος λόγος. Στο κείμενο χρησιμοποιείται και με τις δυο σημασίες: με το λογικό ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το δίκαιο και το άδικο, το ωραίο και το άσχημο κ.λ.π, ενώ με τον έναρθρο λόγο τα γνωστοποιεί στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Η φύση λοιπόν δεν προόριζε τον άνθρωπο να ζει απλώς σε αγέλες, αλλά επιθυμούσε για αυτόν να ζήσει σε μια πολιτική κοινωνία και γι' αυτό τον έδωσε τα κατάλληλα εργαλεία, προκειμένου να το πετύχει. Με το λόγο είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται και να γνωστοποιεί το ωφέλιμο και το βλαβερό, το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, έννοιες χωρίς τι; οποίες δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική κοινωνία, αφού η συμμετοχή σε αυτά είναι που συνιστά την πόλη.

4. Στο απόσπασμα αυτό ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι το όλον προηγείται του μέρους. Στην προσπάθειά του να στηρίξει λογικά τη θέση του, ο Αριστοτέλης ξεκινά ακόμη μία φορά  από μία εμπειρική παρατήρηση και φέρνει ως παράδειγμα το ανθρώπινο σώμα και τα μέλη του: αν πάψει να υπάρχει το σώμα, τότε το κάθε μέλος  του θα είναι ανύπαρκτο λειτουργικά. Δηλαδή το μέρος υπάρχει όσο επιτελεί μία λειτουργία στο πλαίσιο του όλου. Αν πάψει να επιτελεί τη λειτουργία αυτή, τότε παύει να υφίσταται ή υπάρχει μόνο στο όνομα. Επομένως το σώμα αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη των μελών του, άρα το όλο αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη του μέρους. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την πόλη - κράτος. Κάθε άνθρωπος μεμονωμένος δεν είναι αυτάρκης και χωρίς την πόλη είναι ανύπαρκτος. Αν συνέβαινε το αντίθετο, τότε θα ήταν άνθρωπος μόνο στο όνομα - στην πραγματικότητα θα ήταν ζώο ή θεός. Επομένως, η πόλη αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη των μελών της, του κάθε επιμέρους ατόμου.

Η προτεραιότητα λοιπόν του όλου σε σχέση με το μέρος είναι λογική, αφού τα μέλη του οργανισμού ορίζονται από το έργο που επιτελούν για τη λειτουργία του οργανισμού. Έτσι το μέρος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το όλο, με την έννοια ότι δε θα μπορεί να επιτελεί το έργο του και δε θα έχει τις ιδιότητες που είχε πριν, δε θα ικανοποιεί δηλαδή τα κριτήρια με τα οποία το κρίνουμε (ἔργῳ - δυνάμει). Ανάλογη είναι η σχέση του ανθρώπου με την πόλη. Αν ο άνθρωπος αποχωριστεί το όλον πόλις δε θα είναι άνθρωπος.

Το συμπέρασμα αυτό ο Αριστοτέλης το παραθέτει μαζί με το συμπέρασμα από προηγούμενους συλλογισμούς ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως και τα δύο αυτά συμπεράσματα ενισχύουν τη γενικότερη θέση ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως ζώον πολιτικόν.

5. ὁρῶμεν: όραση, αόρατος, συνεστηκυΐαν: σύστημα, στάση, δοκοῦντος: δόγμα, δοκησίσοφος, πράττουσιν: διάπραξη, πρακτικός, περιέχουσα: σχεδόν, κατάσχεση.

6. βλ. σχολικό εγχειρίδιο «Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός λόγος», σελ. 178 «Τα Ηθικά Νικομάχεια ήταν το έργο που ο Αριστοτέλης αφιέρωσε στη μελέτη των επιμέρους αρετών … εξήγγειλε στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων του».

 πηγή Φροντιστήριο ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ