Αρχαία ελληνικά: Αξιοπρόσεκτες γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις (ΜΕΡΟΣ 1ο)

1.  Το σύστοιχο υποκείμενο

Σύστοιχο υποκείμενο λέγεται το υποκείμενο που προέρχεται ετυμολογικά από την ίδια ρίζα του ρήματος. π.χ. ὁ πόλεμος πολεμεῖται

Σημείωση: α) το σύστοιχο υποκείμενο παραλείπεται όταν συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό. π.χ. ἱκανά τοῖς πολεμίοις ηὐτύχηται (ἱκανά – πολλά εὐτηχήματα)

β) σε ορισμένα απρόσωπα ρήματ νοείται ως υποκείμενο η σύστοιχη ρηματική τους έννοια. Τέτοια είναι τα ρήματα:

μέλει τινί τινός = υπάρχει ενδιαφέρον από κάποιον για κάτι (μέλησις)

μεταμέλει τινί τινός = υπάρχει μεταμέλεια από κάποιον για κάτι (μεταμέλησις)

μέτεστί τινί τινός = υπάρχει συμμετοχή από κάποιον σε κάτι (μετουσία)

δεῖ τινός = υπάρχει έλλειψη κάποιου πράγματος (ἔνδεια)

2.  Μια ιδιαίτερη περίπτωση ταυτοπροσωπίας

Τα ρήματα ἡγοῦμαι, φημί, οἴομαι και γενικότερα τα δοξαστικά με αντικείμενο απρόσωπο απαρέμφατο αποτελούν μια έννοια. Αυτό συνεπάγεται ότι το υποκείμενο του απαρεμφάτου που εξαρτάται από το δίδυμο του δοξαστικού ρήματος και του απρόσωπου απαρεμφάτου τίθεται σε ονομαστική (- ταυτοπροσωπία).

π.χ. Μόνος οἴει δεῖν διαλέγεσθαι (το σύ είναι υποκείμενο και στο οἴει και στο διαλέγεσθαι). Δηλαδή έχουμε ταυτοπροσωπία και όχι (όπως θα έπρεπε) ετεροπροσωπία, λόγω της απρόσωπης σύνταξης ανάμεσα στο δεῖν και στο διαλέγεσθαι. Υποκείμενο του διαλέγεσθαι δηλαδή, δεν είναι το σε αλλά το σύ επειδή υπάρχει το οἴει.

3.  Τα οὕτως, οὕτω

α. πριν από επιρρήματα ή επίθετα ή ρήματα ψυχικού πάθους είναι επιρρήματα του ποσού π.χ. οὕτως ἄσμενοι ὁρῶσι, Εὐθύδημος οὕτως ἔχαιρεν

β. σε κάθε άλλη περίπτωση είναι επιρρήματα του τρόπου π.χ. πράττω οὕτω = ενεργώ έτσι

γ. μετά το «οὕτω» ακολουθεί συνήθως συμπερασματική, αναφορική πρόταση (αρνητική), τροπική μετοχή ως επεξήγησή του. π.χ. Οὕτω φρόνιμος στρατηγός ἐστιν ὥς (συμπερ. συνδ.) οὐ μάλα ἀφαμαρτάνει. Τίς οὕτως εὐήθης ἐστίν ὑμῶν, ὅστις ἀγνοεῖ … , Οὕτως ἐπορεύθησαν, τά μέν μαχόμενοι, τά δέ καί ἀναπαυόμενοι

4.  Τα οἷος και οἷον

οἷον:

1.  όταν ακολουθεί τέ (οἷον τε): δεν εισάγει πρόταση και μαζί με τον τύπο του εἰμί» σχηματίζει απρόσωπη έκφραση

π.χ. οἷος τ’ εἰμί + απαρέμφατο [ως υποκείμενο] = είναι δυνατό να …

οἷος τ’ εἰμί + απαρέμφατο [ως αντικείμενο] = δύναμαι, μπορώ να …

2.  όταν δεν ακολουθεί τέ α) κατέχει θέση κατηγορουμένου και επομένως δεν εισάγει δευτερεύουσα πρόταση ή β) εισάγει: αναφορική και πλάγια ερωτηματική πρόταση, ή γ) εισάγει κύρια πρόταση μετά από ισχυρή στίξη

π.χ. Θαυμάζω, ὅτι τοῖον μῦθον ἠγόρευσας, οἷον ἠγόρευσαν (αναφ. πρόταση)

ὁρᾶτε ἐν οἵῳ κινδύνῳ ἐστέ (πλάγια ερωτηματική)

ΠΡΟΣΕΞΕ:

εἰμί οἷος + απαρέμφατο της αναφοράς = είμαι ικανός όσον αφορά

π.χ. εἰμί οἷος λέγειν = είμαι ικανός να μιλάω (στο λόγο)

3.  επιτείνει τη σημασία του υπερθετικού βαθμού = όσο το δυνατόν\

π.χ. εἶχον ὑπέρ δεξιπων χωρίον οἷον χαλεπώτατον

4.  βρίσκεται μπροστά από αιτιολογική πρόταση

π.χ. οἷον διά χρόνου άφιγμένος ἐκ Ποτιδαίας

5.  οἶον + γενική = δηλώνει παρομοιαστική σχέση. Η γενική είναι εμπρόθετος του μέσου με παράλειψη της πρόθεσης «διά»

π.χ. οἷον τῆς ἀλήθειας (= οἷον διά τῆς ἀλήθειας) = για παράδειγμα με την αλήθεια

οἷος:

Σπάνια συναντιέται έναρθρα κυρίως στον πληθυντικό αριθμό. Στην περίπτωση αυτή:

α) συνοδεύεται από δοτική αντικειμενική

β) μεταφράζεται «οἱ οἵοι» = οι όμοιοι

γ) δεν εισάγει πρόταση

5.  Αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα

Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα με το ἐστί ή το εἰσί ισοδυναμούν μερικές φορές με αόριστες αντωνυμίες ή επιρρήματα οπότε δεν εισάγουν αναφορικές προτάσεις.

ἔστιν ὅς ή ἔστιν ὅστις = κάποιος

οὐδείς ὅς ή οὐδείς ὅστις ή οὐκ ἔστιν ὅστις =κανείς

οὐκ ἔστιν ὅστις οὐ ή οὐδείς ἔστιν ὅστις οὐ = ο καθένας

ἔστιν ὅτε = ποτέ

οὐκ ἔστιν ὅτε = πάντοτε

ἔστιν οὗ ή ἔστιν ὁπου ή ἔνθα ή ἔστιν ᾗ = κάπου

οὐκ ἔστιν ὅπου = πουθενά

οὐκ ἔστιν ὅπου οὐ = παντού

ἔστιν ὅπως ή ᾗ ή ὅπῃ = κάπως

οὐκ ἔστιν ὅπως ή ᾗ ή ὅπῃ =με κανέναν τρόπο

οὐκ ἔστιν ὅπως οὐ = με κάθε τρόπο

ἔστιν ὅθεν = από κάπου

οὐκ ἔστιν ὅθεν = από πουθενά

6.  Δοτικοφανή επιρρήματα του τρόπου

π.χ. φύσει = δοτικοφανές επίρρημα τρόπου

Άλλα τέτοια επιρρήματα είναι: ἰδίᾳ, δημοσίᾳ, βίᾳ, σιγῇ, πεζῇ, δρόμῳ, σιωπῇ, πάντῃ, σχολῇ (= βραδέως), τῇδε (= έτσι), εἰκῇ, προῖκα (= δωρεά, χάρισμα), σπουδῇ, κομιδῇ (= πάρα πολύ)

Ο τρόπος δηλώνεται επίσης με επιρρήματα:

1.    που λήγουν σε - ως, - ον, - α

π.χ. δικαίως – δικαότερον - δικαιότατα    

2.    που λήγουν σε – ει, - τί, - δην, - δον.

π.χ. παμψηφεί, ἀδακρυτί, συλλήβδην, πρηνηδόν (= μπρούμυτα), τυχόν

3.    εὖ = καλά, ἐξῆς = στη σειρά, ἐφεξῆς = κατά σειρά