Λατινικά: μάθημα 31 Μετάφραση - γραμματική - συντακτικές παρατηρήσεις

31.  Η γενναιότητα δε βγαίνει παντα σε καλό

κειμενο			μεταφραση
Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit. Is cum aliquando castris abiret, edixit ut omnes pugna abstinerent. Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est: “Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat”. Tum adulescens, viribus suis confisus et cupiditate pugnandi permotus, iniussu consulis in certamen ruit; et fortior hoste, hasta eum transfixit et armis spoliavit. Statim hostes fuga salutem petiverunt. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius opera hostes fugati erant, morte multavit.		Στη διάρκεια του Λατινικού πολέμου ο ύπατος Τίτος Μάνλιος, που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, είχε την αρχηγία του ρωμαϊκού στρατού. Κάποτε που έφευγε από το στρατόπεδο διέταξε να μην εμπλακεί κανείς σε μάχη. Λίγο αργότερα όμως ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και ο αρχηγός τους τον προκάλεσε σε μάχη μ’ αυτά τα λόγια: «Ας μονομαχήσουμε, για να  κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνάει το Ρωμαίο σε ανδρεία!». Τότε ο νεαρός όρμησε στον αγώνα παρά τη διαταγή του υπάτου έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρασυρμένος από την επιθυμία του να πολεμήσει. Όντας δυνατότερος από τον αντίπαλό του τον διαπέρασε με το δόρυ του και τον γύμνωσε από τα όπλα του. Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή. [1]  Όταν όμως ο ύπατος γύρισε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο το νεαρό, που χάρη σε αυτόν οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή.[2]

λεξιλογιο

bellum – belli = προσηγορικό ουδ. 2^ης πόλεμος

Latinus – a – um = επίθ. 2^ης Λατινικός – ή – ό    »  προσοχη:  το επίθετο ως παράγωγο από το ουσιαστικό Latium δε σχηματίζει παραθετικά.

Titus – Titi = κύριο όνομα αρς. 2^ης ο Τίτος      »  προσοχη:  το ουσιαστικό ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό

Manlius – Manlii (i) = κύριο όνομα αρς. 2^ης ο Μάνλιος     »  προσοχη:  α) στην κλητική ενικού Manli    β) το ουσιαστικό ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό

consul – consulis = προσηγορικό αρς. 3^ης ύπατος

nobilis – is – e = 3^γενές 2^{κατάληκτο} επίθ. 3^ης ευγενής, αριστοκρατικός   » {παραθετικα επιθ:  θετ: nobilis – is – e    συγκρ: nobilior – ius    υπερθ: nobilissimus – a – um}. 

genus^¤ – generis = προσηγορικό ουδ. 3^ης γένος, γενιά, καταγωγή

^¤   σημειωση:    Ο τύπος genus προήλθε από το genos (ελληνικό: γένος). Σύμφωνα με το φωνητικό νόμο της λατινικής το ινδοευρωπαϊκό ŏ σε κλειστή συλλαβή έγινε ŭ (πρβλ.  populŭs > populŏs και την ελληνική κατάληξη σε – ος των δευτεροκλίτων ουσιαστικών).

natus – a – um = μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος nascor (= γεννιέμαι): γεννημένος – η – ο.

nascor^* – natus sum – (natum) – nasci = 3^ης γεννιέμαι    

^*  μετοχη μελλοντα του nascor c  nasciturus – a – um

exercitus – exercitus = προσηγορικό αρς. 4^ης στρατός

Romanus – Romani = αρς. 2^ης ο Ρωμαίος

praesum – praefui – praesse (prae + sum : είμαι) = προΐσταμαι, έχω την αρχηγία    »  προσοχη: τη μετοχή του ενεστώτα διέσωσαν και σχηματίζουν μόνο τα praesum και absum.   

is – ea – id = οριστική (ή επαναληπτική) αντωνυμία αυτός – ή – ό

cum^* =  χρονικός σύνδεσμος, ιστορικός – διηγηματικός cum: όταν.

^*  προσοχη:     Ο ιστορικός – διηγηματικός cum χρησιμοποιείται πάντα για διηγήσεις του παρελθόντος και εκφέρεται με υποτακτική. Όταν εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν, ενώ όταν εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

aliquando = χρονικό επίρρημα : κάποτε.

castra – castrorum = προσηγορικό ουδ. 2^ης το στρατόπεδο    »  προσοχη: στον ενικό castrum – castri = το φρούριο.

abeo – abivi ή abii – abitum – abire (ab + eo: πηγαίνω) = 4^ης φεύγω.

edico – edixi – edictum – edicere (e + dico: λέγω) = 3^ης διατάζω να….

ut = βουλητικός σύνδεσμος: να.

omnis – omnis – omne = 3^γενές 2^{κατάληκτο} επίθ. 3^ης όλος – η – ο     »  προσοχη: το επίθετο δε σχηματίζει παραθετικά γιατί δηλώνει μια απόλυτη έννοια.

pugna – pugnae = προσηγορικό θηλ. 1^ης μάχη.

abstineo – abstinui – abstentum – abstinere (abs + teneo: κρατώ) = 2^ης (+ αφαιρετική) απέχω από κάτι, κρατιέμαι μακριά από κάτι.

paulus – a – um = επίθ. 2^ης λίγος – η – ο.    »  προσοχη: το επίθετο δε σχηματίζει παραθετικά

post ^*= επίρρημα: αργότερα, έπειτα.

^*  προσοχη:   Τo post όταν συντάσσεται με αιτιατική είναι πρόθεση, ενώ όταν συντάσσεται με αφαιρετική είναι επίρρημα.

filius – filii (i) ^*  = προσηγορικό αρς. 2^ης γιος       »  προσοχη: στην κλητική του ενικού fili.

^*  προσοχη:  Το filius και όλα τα κύρια ονόματα σε – ius σχηματίζουν τη γενική ενικού σε – ii και – i και την αφαιρετική ενικού ακατάληκτη.

hostis – hostis ^* = προσηγορικό αρς. ή θηλ. (αρς. εδώ)  3^ης εχθρός.

^* σημειωση:   Το hostis – hostis είναι αρσενικού ή θηλυκού γένους. Σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε – ium και την αιτιατική πληθυντικού σε – es και – is.

praeterequito – praeterequitavi – praeterequitatum – praeterequitare (praeter + equito: ιππεύω) = 1^ης περνώ έφιππος.

a = πρόθεση (+ αφαιρετική): από.

dux – ducis^* = προσηγορικό αρς. 3^ης ηγεμόνας.

^*  προσοχη:   Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που λήγουν σε – x (γενική ενικού:  - cis ή  - gis είναι γένους θηλυκού. Εξαιρούνται και  είναι αρσενικά τα: dux – ducis, rex – regis, iudex – iudicis, grex – gregis.

verbum – verbi = προσηγορικό ουδ. 2^ης λόγος

proelium – proelii (i) = προσηγορικό ουδ. 2^ης μάχη

lacesso – lacessivi – lacessitum – lacessere = 3^ης (+ αιτ. και δοτ.) προκαλώ κάποιον.

lacessor – lacessitus sum – lacessi = 3^ης προκαλούμαι από κάποιον.

congredior – cengressus sum – (congressum) – congredi (cum + gradior: βαδίζω) = αποθετικό 3^ης συγκρούομαι, μονομαχώ.

ut = τελικός σύνδεσμος: για να

singularis – is – e = 3^γενές 2^{κατάληκτο} επίθ. 3^ης μοναδικός – ή – ό    »  προσοχη: το επίθετο δε σχηματίζει παραθετικά γιατί δηλώνει μια απόλυτη έννοια.

eventus – eventus = προσηγορικό αρς.  4^ης έκβαση.

cerno – crevi – cretum – cernere = 3^ης κρίνω, αποφασίζω.

cernor – conspectus sum^*  – cerni = 3^ης κρίνομαι.

^*  προσοχη:   Για το σχηματισμό παρακειμ., υπερσυντελ. και συντελ. μέλλοντα της παθητικής φωνής του cerno δε χρησιμοποιούμε τη σπάνια μετοχή cretus αλλά τη μετοχή conspectus του ρήματος conspicio.

quantus – a – um = ερωτηματική αντωνυμία: πόσος – η – ο.

miles – militis = προσηγορικό αρς. 3^ης στρατιώτης

Romanus – a – um = επίθ. 2^ης Ρωμαϊκός – ή – ό    »  προσοχη: το επίθετο ως εθνικό και ως παράγωγο από το ουσιαστικό Roma  δε σχηματίζει παραθετικά.

virtus – virtutis = προσηγορικό θηλ. 3^ης αρετή, ανδρεία      »  προσοχη: στον πληθυντικό virutes – virtutum: οι αρετές.

antecello – // – // – antecellere = 3^ης (+ δοτ. και αφαιρ.) ξεπερνώ κάποιον σε κάτι.

adulescens – adulescentis = προσηγορικό αρς.  3^ης νεαρός.

vis^* = προσηγορικό θηλ.  3^ης δύναμη

*	η κλίση του ουσιαστικού vis
	ενικος αριθμοσ	πληθυντικος αριθμος
ονομ:	vis	vires
γεν:	----	virium
δοτ:	----	viribus
αιτ:	vim	vires
κλητ:	----	vires
αφαιρ:	vi	viribus

confido – confisus sum – (confisum) – confidere (cum + fido: έχω θάρρος, εμπιστοσύνη) = ημιαποθετικό 3^ης εμπιστεύομαι.

cupiditas – cupiditatis^* = προσηγορικό θηλ. 3^ης επιθυμία

^* προσοχη:   Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που λήγουν σε – as // – atis είναι γένους θηλυκού. Από αυτά τα civitas, aetas, dignitas, utilitas σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε – um και – ium.

pugnadi = γενική του γερουνδίου του ρήματος pugno (= μάχομαι): του μάχεσθαι.

pugno – pugnavi – pugnatum – pugnare = 1^ης μάχομαι.

permotus – a – um = μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος permoveo (= παρακινώ) : παρακινημένος – η – ο, σπρωγμένος – η – ο.

permoveo – permovi – permotum – permovere (per + moveo: κινώ) = 2^ης παρακινώ, παρασύρω.

permoveor – permotus sum – permoveri = 2^ης παρακινούμαι, παρασύρομαι.

iniussus – iniussus = προσηγορικό αρς. 4^ης χωρίς τη διαταγή    »  προσοχη:  το ουσιαστικό είναι εύχρηστο μόνο στην αφαιρετική ενικού (iniussu + γενική υποκειμενική) και λειτουργεί επιρρηματικά

certamen^* – certaminis = προσηγορικό ουδ. 3^ης αγώνας, μάχη

^*  προσοχη:  Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε men – minis είναι γένους ουδετέρου.

ruo ^*– rui – rutum – ruere = 3^ης ορμώ

^*  μετοχη μελλοντα του ruo c  ruiturus – a – um

fortior – ior – ius = 3^γενές 2^{κατάληκτο} επίθ. 3^ης  δυνατότερος – ή – ό  (συγκριτικός βαθμός του fortis – is – e ) » {παραθετικα επιθ:  θετ:  fortis – is – e     συγκρ: fortior – ius    υπερθ:   fortissimus – a – um    παραθετικα επιρρ:  θετ:  fortiter    συγκρ:  fortius    υπερθ:   fortissime }.

hasta – hastae = προσηγορικό θηλ. 1^ης δόρυ.

transfigo – transfixi – transfixum – transfigere (trans + figo: καρφώνω) = 3^ης διαπερνώ.

arma – armorum (στον πληθυντικό) = ουδ. 2^ης τα όπλα    »  προσοχη:  το ουσιαστικό δε σχηματίζει ενικό.

spolio – spoliavi – spoliatum – spoliare = 1^ης σκυλεύω, απογυμνώνω.

statim = χρονικό επίρρημα: αμέσως.

fuga – fugae = προσηγορικό θηλ. 1^ης φυγή      »  προσοχη:  στον πληθυντικό fugae – fugarum: η εξορία.

salus – salutis = προσηγορικό θηλ. 3^ης σωτηρία, υγεία, χαιρετισμός     î  προσοχη:  το ουσιαστικό δε σχηματίζει πληθυντικό γιατί δηλώνει αφηρημένη έννοια.

peto – petivi ή petii – petitum – petere = 3^ης ορμώ, ζητώ.

revertor – reverti ή reversus sum – reversum – reverti (re + verto: στρέφω) = ημιαποθετικό 3^ης επιστρέφω.

opera – operae = προσηγορικό θηλ. 1^ης εργασία, έργο   »  προσοχη:  στον πληθυντικό operae – operarum: οι μισθωτοί εργάτες.

fugo – fugavi – fugatum – fugare = 1^ης τρέπω σε φυγή.

fugor – fugatus sum – fugari = 1^ης τρέπομαι σε φυγή.

mors^* – mortis = προσηγορικό θηλ. 3^ης  θάνατος

^*  προσοχη:

Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που λήγουν σε – s και πριν από αυτό έχουν άλλο σύμφωνο είναι θηλυκά (urbs, mens, ars). Εξαιρούνται και είναι αρσενικά τα: fons, mons, pons.

►             Γενική πληθυντικού του mors î mortium.

►             Αιτιατική πληθυντικού του mors î mortes & mortis.

multo – multavi – multatum – multare = 1^ης (+ αφαιρετική της ποινής) τιμωρώ.

συντακτικη αναλυση:

bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit =  κύρια πρόταση

praefuit = ρήμα    Titus Manlius = υποκείμενο του ρήματος     exercitui = αντικείμενο του ρήματος     Romanorum = γενική κτητική από το exercitui    bello = αφαιρετική του χρόνου (που δηλώνει διάρκεια) ^SOS    Latino = επιθετικός προσδιορισμός στο bello    consul = παράθεση στο T. Manlius    natus = αναφορική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος T. Manlius[3]    genere = απρόθετη αφαιρετική της καταγωγής c  απρόθετη γιατί δηλώνει άμεση καταγωγή (γονείς, γενιά, οικογένεια) ^*      nobili = επιθετικός προσδιορισμός στο genere.

^SOS   προσοχη:                 Ο προσδιορισμος του χρονου εκφέρεται:

  a.          με απλή αφαιρετική όταν απλά δηλώνεται πότε έγινε κάτι

  b.           με απλή αιτιατική όταν δηλώνεται πόσο διήρκεσε κάτι

  c.           με την πρόθεση ante (+ αιτιατική) για να δηλωθεί το «πριν από …»

  d.            με την πρόθεση ante (+ αφαιρετική) για να δηλωθεί το «πριν από …»

  e.           με την πρόθεση post (+ αιτιατική) για να δηλωθεί το «μετά από …»

  f.           με το επίρρημα post (+ αφαιρετική) για να δηλωθεί το «μετά από …»

 ►            με τις λέξεις proelio, pugna, bello, acie όταν θέλουμε να δηλώσουμε πότε έγινε κάτι κάνουμε εμπρόθετη χρήση γιατί ο απρόθετος τύπος δηλώνει τρόπο, εκτός αν συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό, δηλαδή:

   ·          bello = οργανική (με πόλεμο)

   ·          in bello = χρόνου (στον πόλεμο, κατά τη διάρκεια του πολέμου)

   ·          bello Latino = χρόνου (κατά το λατινικό πόλεμο, κατά τη διάρκεια του λατινικού πολέμου.

^* προσοχη:    αφαιρετική της καταγωγής:

 Με αφαιρετική της καταγωγής (που ανήκει στην κυρίως αφαιρετική) συντάσσονται ρήματα και μετοχές, όπως nascor, pario, orior, natus, ortus κλπ. Μερικές φορές αντί για απλή αφαιρετική χρησιμοποιείται εμπρόθετη:

α) ex + αφαιρετική c  όταν πρόκειται να δηλωθεί η άμεση καταγωγή με το ρήμα nascor

β) ab + αφαιρετική c όταν πρόκειται να δηλωθεί η έμμεση καταγωγή με το ρήμα orior[4]

cum aliquando castris abiret = δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum που χρησιμοποιείται για πράξεις του παρελθόντος. Εκφέρεται με υποτακτική γιατί εκφράζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας δημιουργώντας μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους, χρόνου παρατατικού (abiret) γιατί η εξάρτηση έχει γίνει από ιστορικό χρόνο (edixit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν

abiret = ρήμα    Titus Manlius = υποκείμενο του ρήματος     castris^* = απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει την απομάκρυνση ή το χωρισμό[5]    aliquando = επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου

^*  σημειωση:         αφαιρετική του χωρισμού

  Η κυρίως (απλή) αφαιρετική του χωρισμού συνάπτεται με επίθετα, επιρρήματα και ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω στερώ, εμποδίζω κλπ. Μερικές φορές η αφαιρετική αυτή μπορεί να είναι εμπρόθετη (ab, de, ex) οπότε έχουμε εμπρόθετο επιρρηματικό προσδιορισμό που δηλώνει χωρισμό, απαλλαγή, στέρηση κλπ.

is edixit = κύρια πρόταση

edixit = ρήμα    is = υποκείμενο του ρήματος.

ut omnes pugna abstinerent = δευτερεύουσα βουλητική πρόταση αντικείμενο του ρήματος edixit της κύριας πρότασης. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut γιατί είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις αφού το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό, χρόνου παρατατικού (abstinerent) γιατί η εξάρτηση έχει γίνει από ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

abstinerent = ρήμα    omnes = υποκείμενο του ρήματος     pugna = απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει απομάκρυνση ή χωρισμό[6].

sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit = κύρια πρόταση

praeterequitavit = ρήμα    filius = υποκείμενο του ρήματος     castra = αντικείμενο του ρήματος     eius = γενική κτητική στο filius    hostium = γενική κτητική στο castra    post^* = επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου    paulo = αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς από το post.

^*  προσοχη:    Η σύνταξη του post όταν λειτουργεί ως επίρρημα είναι σταθερή:

   ·            το post στη συγκεκριμένη σύνταξη έχει συγκριτική έννοια,

   ·            η αφαιρετική που το συνοδεύει δείχνει το μέτρο ή τη διαφορά.

►        το post + αφαιρετική ισοδυναμεί με το post + αιτιατική.

et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est = κύρια πρόταση

lacessitus est = ρήμα     filius (ενν.) = υποκείμενο του ρήματος     proelio = αντικείμενο του ρήματος     a duce = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου^*   hostium = γενική αντικειμενική από το duce    verbis = αφαιρετική οργανική που δηλώνει  τρόπο    his = επιθ. προσδιορισμός στο verbis.

 ^*  Το ποιητικό αίτιο μπορεί να δηλώνεται:

 a.  ab (ή a) + αφαιρετική για έμψυχα ή προσωποποιημένα άψυχα

 b.  απλή αφαιρετική για άψυχα,

 c.  δοτική του ενεργούντος προσώπου – ποιητικού αιτίου, όταν υπάρχει ρήμα παθητικής περιφραστικής συζυγίας (ή διάθεσης) συντελικού χρόνου ή παθητική μετοχή.

congrediamur = κύρια πρόταση επιθυμίας. Εκφέρεται με προτρεπτική υποτακτική.

congrediamur = ρήμα    nos (ενν.) = υποκείμενο του ρήματος.

ut singularis proelii eventu cernatur = δευτερεύουσα τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι τελικές γιατί δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο, χρόνου ενεστώτα (cernatur) γιατί η εξάρτηση έχει γίνει από ρήμα αρκτικού χρόνου (congrediamur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

cernatur = ρήμα     quanto miles Latinus Romano virtute antecellat = δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση υποκείμενο του ρήματος cernatur    eventu = αφαιρετική που δηλώνει το σημείο για κρίση ή εκκίνηση[7]    proelii = γενική υποκειμενική από το eventu    singularis = επιθετικός προσδιορισμός στο proelii.

quanto miles Latinus Romano virtute antecellat = δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, υποκείμενο του ρήματος cernatur της προηγούμενης πρότασης. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto (άρα είναι μερικής άγνοιας). Εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι πλάγιες, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης. Ο χρόνος είναι ενεστώτας (antecellat), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (cernatur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

antecellat = ρήμα    miles = υποκείμενο του ρήματος     Latinus = επιθετικός προσδιορισμός στο miles    Romano = αντικείμενο του ρήματος     virtute = αφαιρετική της αναφοράς    quanto = αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς ^*  από το ρήμα antecellat που έχει παραθετική σημασία.

^* σημειωση:   αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς

     Η οργανική αφαιρετική μπορεί να εκφράζει:  α) τη συνοδεία,  β) τον τρόπο,  γ)  την ιδιότητα,  δ) το όργανο,  ε) το μέσο,  στ) την αιτία (εσωτερικό αίτιο),  ζ) την αναφορά,  η) την ποινή,  θ) την αξία,  ι) το μέτρο.

 ·            Με ρήματα που έχουν παραθετική σημασία όπως antecello, antvenio, praesto, supero, mallo κλπ. η αφαιρετική που τα συνοδεύει φανερώνει το κατά τι ή μέτρο ή διαφορά.[8]

tum adulescens, viribus suis confisus et cupiditate pugnandi permotus, iniussu consulis in certamen ruit = κύρια πρόταση

ruit = ρήμα    adulescens = υποκείμενο του ρήματος  και υποκείμενο των μετοχών confisus και permotus    in cartamen = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα ruit    confisus = αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος     viribus = αφαιρετική οργανική του μέσου από τη μετοχή  confisus[9]    suis = επιθετικός προσδιορισμός στο viribus    permotus = αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος     cupiditate = αφαιρετική οργανική που δηλώνει το εσωτερικό αίτιο    pugnandi = γενική του γερουνδίου, αντικειμενική από το cupiditate^*    iniussu = αφαιρετική οργανική που δηλώνει το εσωτερικό αίτιο^**    consulis = γενική υποκειμενική από το iniussu    tum = επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ruit.

^* σημειωση:                           γερουνδιο

          Το γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους (2^ης κλίσης) με ενεργητική σημασία. Ισοδυναμεί με το έναρθρο απαρέμφατο της αρχαίας ελληνικής και διαθέτει τις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού.    προσοχη: το γερούνδιο ποτέ δεν είναι κύριος όρος της πρότασης αλλά το ίδιο μπορεί να πάρει αντικείμενο.

Η γενική του γερουνδίου  χρησιμοποιείται:

a.     ως συμπλήρωμα επιθέτων ή ουσιαστικών (γενική αντικειμενική) c cupidus pugnandi (: pugna) = επιθυμία να πολεμήσει, επιθυμία για μάχη.

b.     ως συμπλήρωμα των προθέσεων causa και gratia για να δηλώσει το σκοπό, το τελικό αίτιο.

c.     γενική κτητική

d.     γενική διασαφητική

e.     γενική του τελικού αιτίου.[10]

^**σημειωση:      Η οργανική αφαιρετική μπορεί να εκφράζει:  α) τη συνοδεία,  β) τον τρόπο,  γ) την ιδιότητα,  δ) το όργανο,  ε) το μέσο,  στ) το μέτρο,  ζ) την αναφορά,  η) την ποινή,  θ) την αξία,  ι) την αιτία (εσωτερικό αίτιο).

Την αιτία επίσης εκφράζουν και οι στερεότυπες εκφράσεις: iussu, iniussu, rogatu + γενική.[11]

et fortior hoste, hasta eum transfixit = κύρια πρόταση

transfixit = ρήμα    adulescens (ενν.) = υποκείμενο του ρήματος     eum = αντικείμενο του ρήματος     hasta = αφαιρετική του οργάνου στο transfixit    fortior = επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου    hoste = αφαιρετική συγκριτική^*  από το fortior (β΄  όρος σύγκρισης – α΄  όρος το adulescens).

   ^* σημειωση:      Ο β΄ οροσ συγκρισης στα λατινικά κατά κανόνα εκφέρεται:

a.        απλή αφαιρετική:

b.     quam και ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο

c.     quam και ομοιότροπα (+ ομοιόπτωτα όσον αφορά τις κλιτές λέξεις) με τον α΄ όρο

et armis spoliavit = κύρια πρόταση

spoliavit = ρήμα    adulescens (ενν.) = υποκείμενο του ρήματος     eum (ενν.) = αντικείμενο του ρήματος     armis = αφαιρετική της απομάκρυνσης ή του χωρισμού από το spoliavit.

statim hostes fuga salutem petiverunt = κύρια πρόταση

petiverunt = ρήμα    hostes = υποκείμενο του ρήματος     salutem = αντικείμενο του ρήματος    fuga = αφαιρετική οργανική του τρόπου    statim = επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

sed consul adulescentem morte multavit = κύρια πρόταση

multavit = ρήμα    consul = υποκείμενο του ρήματος     adulescentem = αντικείμενο του ρήματος     morte = αφαιρετική της ποινής^* από το multavit.

^*  προσοχη:           αφαιρετικη της ποινης – γενικη του εγκληματος  

Με τα λεγόμενα δικαστικά ρήματα accuso (= κατηγορώ), condemno (= καταδικάζω) κλπ.:  

  a.       το έγκλημα για το οποίο κατηγορήθηκε, αθωώθηκε ή καταδικάστηκε κάποιος δηλώνεται με γενική c γενική του εγκλήματος ενώ

  b.      η τιμωρία, η ποινή που του επιβλήθηκε δηλώνεται με αφαιρετική =  αφαιρετική της ποινής

-  εξαιρείται το capitis που δηλώνει την ποινή σε πτώση γενική.[12]

cum in castra revertisset  = δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum που χρησιμοποιείται για πράξεις του παρελθόντος. Εκφέρεται με υποτακτική γιατί εκφράζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας δημιουργώντας μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους, χρόνου υπερσυντελίκου (revertisset) γιατί η εξάρτηση έχει γίνει από ιστορικό χρόνο (multavit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν

revertisset = ρήμα    consul (ενν.) = υποκείμενο του ρήματος     in castra = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση σε τόπο.

cuius opera hostes fugati erant = δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο adulescentem. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία  cuius (qui – quae – quod) και εκφέρεται με οριστική γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό.

fugati erant = ρήμα    hostes = υποκείμενο του ρήματος     opera = αφαιρετική οργανική του μέσου στο fugati erant[13]    cuius = γενική υποκειμενική από το opera.

---

[1] τράπηκαν σε φυγή για να σωθούν

[2] που είχε κατορθώσει να τρέψει τους εχθρούς σε φυγή.

[3] Ή επιθετική μετοχή, παράθεση στο T. Manlius.

[4] Βλέπε και σχολική Γραμματική σελίδα 156 § 143.

[5] Βλέπε σχολικό εγχειρίδιο σελίδα 70, 2: η απλή αφαιρετική δηλώνει την απομάκρυνση ή το χωρισμό με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, απελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω.

[6] Βλέπε την παρατήρηση λίγο παραπάνω στο castris.

[7] Βλέπε σχολικό εγχειρίδιο σελίδα 187, 2: η απλή αφαιρετική δηλώνει το σημείο εκκίνησης για κρίση ή εκτίμηση.

[8] Βλέπε και σχολικό βιβλίο σελίδα 71 § 3 και σχολική Γραμματική σελίδα 158 § 7.

[9] Βλέπε σχολικό εγχειρίδιο σελίδα 187. 3: το μέσο δηλώνουν οι αφαιρετικές που συνοδεύουν που συνοδεύουν α) ρήματα όπως το compleo, afficio, confido  β) επίθετα όπως το dignus και fretus.

[10] Βλέπε και σχολικό βιβλίο σελίδες 75 – 76.

[11] Δες και στο Σχολικό βιβλίο σελίδα 71 § 3ε.

[12] Δες σχολικό βιβλίο σελίδες 60 § 3β και 71 § 3η.

[13] Βλέπε σχολικό εγχειρίδιο σελίδα 187. 3: το μέσο δηλώνουν οι αφαιρετικές που συνοδεύουν που συνοδεύουν α) ρήματα όπως το compleo, afficio, confido  β) επίθετα όπως το dignus και fretus.