Έκθεση Γ Λυκείου: Ευρωπαϊκή ενοποίηση και εθνική ταυτότητα (θέματα και απαντήσεις)

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Τι σημαίνει να έχεις μια ταυτότητα, δηλαδή να έχεις επίγνωση ότι είσαι κάποιος, ότι έχεις έναν εαυτό; Αυτό το ερώτημα είχε θέσει ο Σωκράτης απορητικά κι αυτό υπήρξε το πρώτο αίτημα για αυτοσυνείδηση. Το σωκρατικό «γνώθι σ’ αυτόν» σημαίνει: πάρε απόσταση από την ενστικτώδη αμεσότητα της ζωής, ξεπέρασε τις στιγμιαίες ή παρορμητικές αντιδράσεις και φώτισε την ύπαρξή σου στη συνέχεια και την ενότητά της διαμέσου του χρόνου. Μια συνέχεια, που φανερώνει το νόημα και την αξία της.

Για τους λαούς αυτή η συνέχεια σημαίνει ιστορία. Συνείδηση της ταυτότητάς των έχουν οι λαοί, εφ’ όσον έχουν συνείδηση της ιστορίας των. Διαθέτουν δηλαδή, μνήμη για πράξεις και έργα δεμένα σε τόπο και χρόνο με ό,τι ονομάζουμε πατρίδα και που είναι άξια αναγνώρισης. Η ιστορία έτσι σφραγίζει την ιδιαιτερότητα και το μέγεθος της παρουσίας ενός λαού. Συνείδησή της σημαίνει συνείδηση ταυτότητας.

Η συνείδηση της ταυτότητας δεν μας ξεχωρίζει μόνο από τους άλλους, αλλά μας δίνει και την ευθύνη να υπάρχου με και να δημιουργού με σε αναφορά προς μια παράδοση, που καλούμαστε να κρατήσουμε ζωντανή. Συνείδηση ταυτότητας σημαίνει κλήση για αυτοπραγμάτωση, που συνοδεύεται με κινδύνους.

Σήμερα αισθητός είναι ο κίνδυνος, που προέρχεται από δύο ακραίες τάσεις: την υποχώρηση της συνείδησης της ιδιαιτερότητας των λαών μπροστά σ’ ένα διφορούμενο οικουμενισμό από τη μια, και την έξαρση ενός μισαλλόδοξου υπέρμετρου εθνικισμού από την άλλη.

Ο οικουμενισμός της εποχής μας προβάλλει κάτω από δύο μορφές: είναι ο οικουμενισμός, που ζητά, ενισχυμένος και από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, να ενώσει τους ανθρώπους κάτω από μια ενιαία ηθική και πολιτική συνείδηση στηριγμένος σε κανόνες και αρχές γενικά παραδεκτές. Σ’ έναν κόσμο που είναι ρευστός και συγκεχυμένος, καθώς τα σύνορα υποχωρούν σ’ ένα νέο συγκρητισμό, και οι ιδέες μαζί με τα πρότυπα ζωής διαχέονται παντού και μας πολιορκούν με λόγια, εικόνες και συμβαίνοντα, η αίσθηση ότι οι άνθρωποι ζουν και αντλούν τους όρους της ύπαρξής των μέσα από μια κοινή πηγή ενισχύεται. Το χριστιανικό κήρυγμα «ουκ έστι Ιουδαίος ουδέ Έλλην» έρχεται και πάλι στο προσκήνιο όχι με τη θρησκευτική έννοια, αλλά με την έννοια της αλληλεξάρτησης και της εξομοίωσης.

Υπάρχει όμως και ένας άλλος οικουμενισμός, αυτός που μετατρέπει τους ανθρώπους και τους λαούς σε καταναλωτικές μάζες καταργώντας την ιδιαιτερότητά τους, αφού τους εξαναγκάζει σε μια τυποποίηση, που καθορίζεται από τις ρυθμιστικές επιταγές μιας χωρίς σύνορα παραγωγής και κατανάλωσης σε αγαθά υλικά και πνευματικά. Τα ίδια κέντρα καθορίζουν τις ανάγκες και τις συνήθειές μας στη μόδα, τη διατροφή, την ψυχαγωγία, τα θεάματα και τα ακούσματα και συντηρούν μια απρόσωπη, χωρίς ιδιαιτερότητα και χωρίς ταυτότητα ζωή. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι τώρα εξαφανίζονται διάλεκτοι, ήθη και έθιμα υποχωρούν και οι εθνικές παραδόσεις πιέζονται και απειλούνται με εξουθένωση.

Η πρώτη μορφή του οικουμενισμού, που φορέας της είναι η πανανθρώπινη συνείδηση, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρνητική, όταν φτάνει σε μια αφαίρεση, δηλαδή στο διεθνιστικό αποχρωματισμό της ιδιαιτερότητας των λαών. Στην υγιή του όμως μορφή ο οικουμενισμός αυτός αναμφισβήτητα μας διανοίγει τον ορίζοντα προς μια πανανθρώπινη κοινότητα. Στο χώρο της φιλοσοφίας κατοχυρώνεται στα νεότερα χρόνια από την ηθική των κατηγορικών προστακτικών του Καντ, τη θεωρία της δικαιοσύνης του Τζον Ρολς και τη διαλογική ηθική του Χάμπερ μας.

Η δεύτερη αντίθετα μορφή οικουμενισμού αποτελεί αναμφισβήτητα μιαν ισοπεδωτική εξουθένωση του προσωπικού πυρήνα και της ιστορικής ιδιαιτερότητάς του καθ’ ενός λαού, γιατί μετατρέπει τη ζωή σ’ ένα μηχανισμό προσαρμογής και υποκαθιστά τη δημιουργική έκφραση με την τυραννία της κατασκευής. Η φυγή οδηγεί τους ανθρώπους αναπόφευκτα σε κάτι ακραίο και παράλογο, που στρέφεται προς έναν ανεξέλεγκτο υποκειμενισμό.

Στην περίπτωση των λαών έχουμε τότε να κάνουμε με έναν άκρατο εθνικισμό. Δεν είναι τυχαίο, που η εποχή μας γνωρίζει αυτόν τον εθνικισμό σε συνεχή ξεσπάσματα μισαλλοδοξίας. Ο εθνικοσοσιαλιστικός σωβινισμός, ο ισλαμισμός, οι διωγμοί και οι συγκρούσεις ανάμεσα σε θρησκευτικές και εθνικές ομάδες, η ξενοφοβία και το κλίμα τρόμου που καλλιεργεί, αποτελούν τραγικά δρώμενα στο σκηνικό του αιώνα μας.

Το να μπορούμε να έχουμε μια ταυτότητα εθνική ή προσωπική, αυτό είναι που μας κρίνει […] Γιατί η διαφορά μας με τους άλλους, η ιδιαιτερότητά μας, εκτιμημένη σωστά, μόνο αυτή μπορεί να μας κρατήσει ανοικτούς σε μια βαθύτερη οικείωση μ’ ένα κόσμο πολυπρόσωπο και να μας καταστήσει αληθινά δημιουργικούς και ανθρώπινους.

Το έργο αυτό της ενότητας μέσα στη διαφορά, που η Ευρώπη έχει αναλάβει μπαίνοντας στον εικοστό πρώτο αιώνα, είναι δύσκολο και δυσεπίτευκτο μέσα σ’ ένα κόσμο, που τείνει να υποταγεί στην ανωνυμία και δεν έχει ξεφύγει ακόμα από την παθολογία της εθνικιστικής μισαλλοδοξίας.

(Κείμενο του Κ. Μιχαηλίδη, συντομευμένο)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α .	Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (110 – 130 λέξεις).   μον. 25
Β.1.	Να αναπτύξετε με 80 – 100 λέξεις το νόημα του παρακάτω κειμενικού αποσπάσματος: «Το σωκρατικό «γνώθι σ’ αυτόν» σημαίνει: πάρε απόσταση από την ενστικτώδη αμεσότητα της ζωής, ξεπέρασε τις στιγμιαίες ή παρορμητικές αντιδράσεις και φώτισε την ύπαρξή σου στη συνέχεια και την ενότητά της διαμέσου του χρόνου».               μον. 10
Β.2.	Αξία, διφορούμενος, οικουμενισμός, άκρατος: Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου.                              μον. 5
Β.3.	Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με βάση τα στοιχεία της μορφής και του περιεχομένου του.               μον. 5
Β.4.	Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην έβδομη και ένατη παράγραφο του κειμένου;                                                                                μον. 5
Γ.	Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων  λαμβάνεις μέρος σε  μια συζήτηση με θέμα «Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και εθνική ταυτότητα». Να συντάξεις το κείμενο μιας ομιλίας (εφαρμόζοντας το κατάλληλο επικοινωνιακό πλαίσιο) για τις πιθανές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, προτείνοντας παράλληλα την παράδοση των λαών ως βασικό στοιχείο για την επιβίωση της εθνικής ταυτότητάς τους. (500 - 600 λέξεις).       ΜΟΝΑΔΕΣ 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α .	περιληψη
	Στο δοκίμιό του ο Κ. Μιχαηλίδης διερευνά τα προβλήματα ταυτότητας που προκαλεί ο σύγχρονος οικουμενισμός. Αρχικά, συνδέει την ταυτότητα των λαών με την ιστορική συνέχεια και την παράδοσή τους. Στη συνέχεια διακρίνει δύο ακραίες και επικίνδυνες μορφές οικουμενισμού: μία πρώτη που μέσω της τεχνολογίας ενώνει σε μια πανανθρώπινη συνείδηση, με χαρακτηριστικά, ωστόσο, την αλληλεξάρτηση και την εξομοίωση και μία δεύτερη που μαζοποιεί τα έθνη ενός βιομηχανοποιημένου μοντέλου παραγωγής – κατανάλωσης. Κρίνοντας αυτές τις τάσεις οικουμενισμού ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η πρώτη οδηγεί στο «διεθνιστικό αποχρωματισμό» των λαών, ενώ η δεύτερη στην ισοπέδωση της ιστορικής ιδιαιτερότητάς τους. Από αντίδραση οι λαοί οδηγούνται στον εθνικισμό με χαρακτηριστικότερα σύγχρονα παραδείγματα το σωβινισμό και τον ισλαμισμό. Συμπεραίνει, τέλος, ότι η ταυτότητα διαφυλάσσει κάθε άτομο και έθνος, κυριότερα μέσα στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Β.1.	αναπτυξη παραγραφου
	Η αυτογνωσία είναι μια έλλογη και επίπονη διαδικασία ενδοσκόπησης, κατά την οποία αναδεικνύεται η ατομικότητα αλλά και η διαχρονικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Στη διάρκεια της αυτογνωσίας το άτομο καλείται να ανακαλύψει τις εσωτερικές αντιστάσεις του απέναντι στα ορμέφυτα που ακυρώνουν την ατομικότητα, αφού εξωθούν σε ευκαιριακές και σπασμωδικές αντιδράσεις, οι οποίες μαζοποιούν το άτομο και το καθιστούν ευεπίφορο στη χειραγώγηση. Παράλληλα, η αυτοσυνείδηση οδηγεί το άτομο να συνειδητοποιήσει και να εγκολπωθεί τα ηθικά και πνευματικά εκείνα στοιχεία που προσδίδουν ενότητα και συνέχεια στο ανθρώπινο πρόσωπο, καταξιώνοντας ταυτόχρονα μέσα στο χρόνο την ιδιαίτερη ύπαρξή του.
Β.2.	συνωνυμα - αντωνυμα
		λεξη	συνωνυμο	αντωνυμο
		αξία διφορούμενος οικουμενισμός άκρατος	σπουδαιότητα αμφιλεγόμενος διεθνισμός ακραιφνής, αμιγής	απαξία σαφής εθνικισμός νοθευμένος, ανάμεικτος
Β.3.	ειδος γραμματειακου κειμενου
	Το κείμενο του Κ. Μιχαηλίδη ανήκει στο είδος του δοκιμίου. Ως προς το περιεχόμενο αποτελεί μια απόπειρα πραγμάτευσης του διαχρονικού θέματος της ιστορικής ταυτότητας των λαών και των προσώπων με κοινωνικές προεκτάσεις στη σύγχρονη εποχή, όπου καθίσταται προβληματικός ο προσδιορισμός της ταυτότητας αυτής εξαιτίας των σύγχρονων οικουμενικών εφαρμογών. Το δοκίμιο έχει αποδεικτικό χαρακτήρα, αφού ο δοκιμιογράφος εκθέτει την προβληματική του και τη θέση του πάνω στο θέμα, την οποία και επιχειρεί να αποσαφηνίσει ερμηνεύοντας ταυτόχρονα το φαινόμενο και προσκομίζοντας αποδείξεις με σκοπό να πείσει τον αναγνώστη για την ορθότητα των απόψεών του. Η οργάνωση του δοκιμίου είναι λογική και επιτυγχάνεται με τη λογική διάταξη των μερών του. Ως προς τη μορφή, η γλωσσική ποικιλία που επιλέγεται είναι η κυριολεκτική – αναφορική. Η γλώσσα του δοκιμίου χαρακτηρίζεται από ακρίβεια στη διατύπωση και συνθετότητα στη σύνταξη, ενώ το ύφος του δοκιμιογράφου είναι σοβαρό.
Β.4.	τροποι πειθους
	Στην έβδομη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τους εξής τρόπους πειθούς: α. Επίκληση στη Λογική: Μέσα = Επιχειρήματα > «Η πρώτη μορφή … κοινότητα». β. Επίκληση στην Αυθεντία: Μέσα = αναφορά στα ονόματα και τις θεωρίες γνωστών φιλοσόφων > Καντ (ηθική των κατηγορικών προστακτικών), Τζον Ρολς (θεωρία της δικαιοσύνης), Χαμπερμας (διαλογική ηθική). Στην ένατη παράγραφο χρησιμοποιείται ως τρόπος πειθούς: η Επίκληση στη Λογική: Μέσα = Τεκμήρια, τα οποία ανήκουν στο είδος των παραδειγμάτων – γεγονότων > «Ο εθνικοσοσιαλιστικός σωβινισμός, ο ισλαμισμός, οι διωγμοί … που καλλιεργεί».
Γ.	παραγωγη λογου
	Αγαπητοί φίλοι , Γνωρίζοντας την ευαισθησία του θεσμού της Βουλής των Εφήβων σε θέματα που αφορούν το μέλλον της ανθρωπότητας, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μου για το μείζον πολιτιστικό θέμα της «κατάργησης» των εθνικών συνόρων, τόσο στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ευρώπη βιώνει μια νέα υπερεθνική πραγματικότητα, όπου ο ρόλος της εθνικής ταυτότητας είναι η διαφοροποίηση μέσα στην ενότητα. Πιο συγκεκριμένα η διευρυμένη σε αρμοδιότητες Ευρώπη συμβάλλει ώστε: ·         Η γόνιμη αφομοίωση ξένων πολιτισμικών στοιχείων ωθεί στη γρήγορη εξέλιξη θεσμών, αξιών, ιδανικών > η εθνική φυσιογνωμία των λαών εμπλουτίζεται > η εθνική ταυτότητα απαραίτητη για να αποφύγουν οι λαοί την ανωνυμία και τη μαζοποίηση. Η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση εντάσσεται στο γενικότερο φαινόμενο του διεθνισμού, κατά το οποίο η τάση για συνεργασία και αλληλεπίδραση των λαών εξαιτίας της τεχνολογικής εξέλιξης (Μ.Μ.Ε., μέσα μεταφοράς κ.λ.π.) και των οικονομικοπολιτικών ζυμώσεων και αλλαγών (π.χ. διεθνοποίηση χρήματος, κατάρρευση καθεστώτων πολιτικής απομόνωσης) εξελίχτηκε σε πρακτική των κρατών με χαρακτηριστικές εκδηλώσεις τα διεθνή επιστημονικά συνέδρια, τα παγκόσμια καλλιτεχνικά φεστιβάλ, τις διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις και τους παγκόσμιους οργανισμούς (π.χ. Ο.Η.Ε., Διεθνής Αμνηστία, Ερυθρός Σταυρός κ.λ.π.). Ωστόσο οι συνέπειες του οικουμενισμού αυτού είναι αμφιλεγόμενες: α . Θετικές Συνέπειες: *        Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, ιδιαίτερα των αναπτυσσόμενων χωρών > καταπολέμηση φαινομένων πείνας, ανεργίας, εξαθλίωσης > θεμελίωση της ισότητας – ισοδυναμίας των κρατών. *       Ανταλλαγή τεχνογνωσίας, συνεργασία επιστημόνων, ελεύθερη διακίνηση της Τέχνης, διάλογος εκπαιδευτικών συστημάτων > πολιτιστική πρόοδος της ανθρωπότητας. *       Διασφάλιση της ειρήνης, σεβασμός και προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ύφεση του σοβινισμού, του τοπικισμού καθώς και των ξενοφοβικών ή ρατσιστικών θεωριών > θεμελίωση της πανανθρώπινης κοινωνίας. *        Καθιέρωση του διαλόγου και της διπλωματίας ως διεθνείς πολιτικές πρακτικές, συνδρομή της παγκόσμιας κοινότητας στην απομόνωση των ολοκληρωτικών και αυθαίρετων καθεστώτων (διεύρυνση και εδραίωση της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα. *         Αποτελεσματικότερη επίλυση των προβλημάτων που ταλανίζουν τη σύγχρονη ανθρωπότητα (οικολογικό, ενεργειακό, ναρκωτικά, βία κ.λ.π.) β. Αρνητικές Συνέπειες : *  Εξάρτηση των αδύναμων τεχνολογικά και οικονομικά κρατών από τους ισχυρούς (διεύρυνση των ανισοτήτων στην παγκόσμια κοινότητα (δημιουργία ζωνών επιρροής στη διεθνή πολιτική σκηνή > εμφάνιση υπερδυνάμεων και νεοαποικιοκρατικών τάσεων. *  Επικράτηση, ιμπεριαλιστικών και μιλιταριστικών τακτικών, επίδοση σε πυρετώδεις – και δη πυρηνικούς – εξοπλισμούς, άνθηση της διεθνούς τρομοκρατίας > ψυχροπολεμικό κλίμα ανάμεσα στα κράτη, καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωμάτων > απειλή για γενικευμένη σύρραξη à διασάλευση της παγκόσμιας ειρήνης. *  Έντονος και συχνά αθέμιτος ανταγωνισμός κυρίως σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο (π.χ. εμπάργκο, μποϋκοτάζ, ανίερες στρατιωτικές συμμαχίες) > ανειλικρινείς και ευκαιριακές διακρατικές σχέσεις στερούμενες αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης > ανεπίλυτα τα σοβαρά διεθνή προβλήματα (π.χ. ανεπιτυχείς όλες οι παγκόσμιες διασκέψεις για την προστασία του περιβάλλοντος). * Πολιτιστική διείσδυση των κυρίαρχων κουλτούρων, ξενομανία, απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής > μαζικότητα και ομοιομορφία των πολιτισμών (πολιτιστικό μωσαϊκό) > απώλεια της εθνικής ταυτότητας και της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας των λαών > εθνική αλλοτρίωση και αφανισμός των ασθενέστερων εθνών. *  Αναβίωση μισαλλόδοξων, ξενοφοβικών και σοβινιστικών θεωριών και πρακτικών (ρατσισμός, εθνικισμός, γενοκτονίες μειονοτήτων) ως αντίδραση στην επικείμενη αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας. *  Επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής του πολιτισμού: διαμόρφωση καταναλωτικών και εμπορικών προτύπων ζωής, επικράτηση ενός τεχνοκρατικού και υλιστικού «μοντέλου» ζωής, επίταση του οικολογικού προβλήματος > σύγχυση, άγχος, μαζοποίηση, νοσηρή κοινωνικότητα για τον άνθρωπο του κοσμοπολιτισμού. Στα πλαίσια της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας η επαγρύπνηση των λαών και όλων των πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών ηγετών τους προβάλλει ως άμεση αναγκαιότητα. Η συλλογική προσπάθεια πρέπει να στοχεύει προς την κατεύθυνση της επίρρωσης της εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας των λαών. Γιατί μονάχα αυτή η ιδιαιτερότητά μας, η διαφορά μας, μπορεί να μας οδηγήσει σε μια ασφαλή «οικείωση με έναν κόσμο πολύ απρόσωπο». Καθοριστικός, λοιπόν, ο ρόλος της παράδοσης, αφού: *  Υποδεικνύει το εθνικό και πολιτιστικό «ιδιαίτερο» των λαών (γλώσσα, ήθη και έθιμα, αξίες και ιδανικά, τέχνη). *  Τονώνει την εθνική συνείδηση και τον υγιή πατριωτισμό. *  Προφυλάσσει από την ξενομανία και την άκρατη πολιτιστική διείσδυση, διηθύοντας τις αλλότριες επιδράσεις και διευκολύνοντας συνάμα τη δημιουργική αφομοίωσή τους. *  Τονίζει την ιστορική συνέχεια και την πολιτισμική προσφορά των εθνών / λαών > τα δικαιώματά τους γίνονται σεβαστά από την παγκόσμια κοινότητα. *  Αναδεικνύει το διαχρονικά ανθρώπινο, τα κοινά στοιχεία σε κάθε κουλτούρα > οδηγεί στην αλληλοαποδοχή των λαών. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε .