Έκθεση Γ Λυκείου: Δημοκρατία, το "τέλειο" πολίτευμα (θέματα και απαντήσεις)

Είναι γνωστό ότι τα πολιτεύματα, οι πολιτικοί θεσμοί και οι διαδικασίες που τους διαμορφώνουν αποτελούν μηχανισμούς, οι οποίοι αντιστέκονται στις εύκολες μεταβολές, κι αυτός επειδή από τη λειτουργία τους εξαρτάται ο τρόπος ζωής των πολιτών και η συνοχή της ίδιας της κοινωνίας. Το είδος του πολι­τεύματος και ο τρόπος διακυβέρνησης μιας χώρας δεν είναι εύκολο να μετα­βάλλονται απ' τη μια στιγμή στην άλλη. Η κοινωνία χρειάζεται σταθερούς προ­σανατολισμούς, έτσι ώστε να μπορούν οι πολίτες να συντονίσουν τις ενέργειές τους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες απαιτήσεις της πολιτι­κής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

Όσο όμως και να φαίνεται «δυσκίνητο» ένα πολίτευμα, δεν σημαίνει ότι αρνείται καινούργιες ιδέες ή λύσεις που έρχονται να συμβάλουν στη βελτίωση της λειτουργίας του. Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που γνώρισμά του εί­ναι το γεγονός ότι δεν πιστεύει στην τελειότητα. Παρόλο που ακούμε συχνά να διατυπώνεται η άποψη ότι η δημοκρατία είναι το τέλειο πολίτευμα, δεν θα πρέπει να μας παραξενέψει η διαπίστωση ότι η ίδια η δημοκρατία δεν πρέπει να πιστεύει στην τελειότητά της. Τέλειο είναι το μη εξελίξιμο, το απόλυτο, αυ­τό που είναι πέρα από κάθε κριτική. Θα ήταν σωστότερο αν λέγαμε ότι η δη­μοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που παραδέχεται τη σχετικότητά του. Γι' αυτό έχει δίκιο ο Κένεθ Γκάλμπραιηθ όταν ισχυρίζεται ότι δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου ο πολίτης έχει το δικαίωμα να πει ελεύθερα πως δεν υπάρχει δημο­κρατία. Είναι ένα πολίτευμα ανοιχτό στην κριτική και στον έλεγχο, ένα πολί­τευμα του οποίου στόχος είναι ο περιορισμός της αυθαιρεσίας είτε αναφερό­μαστε σε άρχοντες είτε σε αρχόμενους. Αυτό σημαίνει ότι σαν πολίτευμα έχει τις περισσότερες δυνατότητες για εξέλιξη, και ίσως αυτό αποτελεί το σπουδαι­ότερο γνώρισμά της.

Πώς θα εξελιχθεί όμως; Μόνο αν δέχεται το απρόοπτο και το απροσδό­κητο, δηλαδή όταν οι μηχανισμοί της λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιδέχονται τις καινούργιες ιδέες, τις νέες αντιλήψεις, τις νέες αξίες. Όταν δη­λαδή είναι σε θέση να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις της κοινωνικής ζωής και να προσαρμοστούν στις πολύπλευρες απαιτήσεις της καθημερινής ζωής των πολιτών. Με άλλα λόγια η δημοκρατία δεν περιορίζει κανένα να προτείνει και­νούργιους τρόπους λειτουργίας της. Απρόοπτο είναι ό,τι δεν έχει προδιαγρα­φές. Είναι ό,τι δεν έχει προετοιμαστεί μεθοδικά. Απρόοπτο είναι αυτό που δεν δεσμεύει τους πολίτες να το αποδεχτούν. Επομένως, η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που όχι μόνο μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο, αλλά και που δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς αυτήν γιατί πρόοδος σημαίνει απελευθέρωση και αποδέσμευση από οτιδήποτε θέλει να κρατά τον άνθρωπο φυλακισμένο σε αξίες ή ιδέες που θέλουν να θεωρούνται αναλλοίωτες. Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως το δημοκρατικό πολίτευμα επιδέχεται οποιαδήποτε αυθαιρεσία. Απρόο­πτο δεν είναι το αυθαίρετο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το απροσδόκητο και το απρόοπτο εκφράζονταιI κυρίως απ' τους νέους, που με το δυναμισμό και τα οράματα τους προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Η δημοκρατία δεν φοβάται τους νέους, γιατί προσπαθεί να γονιμοποιήσει την κριτική τους. Η δημοκρατία δεν φοβάται τις καινούργιες επιστημονικές ιδέες και την τέχνη, όπως δεν αντι­μετωπίζει καχύποπτα και τη σωστή εκπαίδευση. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μόνο η αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία ανέδειξε τον Αριστοφάνη και τον Ευριπί­δη. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι ωριμότητα χαρακτηρίζει ένα πολίτευμα μόνο όταν αυτό δεν ισχυρίζεται πως είναι τέλειο.

Αντίθετα, όλα τα ψευδελεύθερα ή τα ανελεύθερα καθεστώτα που ισχυ­ρίζονται ότι είναι δημοκρατικά αναγνωρίζουν μιαν αφόρητη τελειότητα όσον αφορά στους μηχανισμούς τους. Διακηρύσσουν ότι είναι οι καλύτερες μορφές διακυβέρνησης και ότι όποιος τολμά να υποστηρίξει το αντίθετο ή να ασκήσει κριτική είναι «εχθρός του καθεστώτος». Όπου λοιπόν υπάρχει παρέκκλιση από τις βασικές πολιτικές κατευθύνσεις, τα καθεστώτα αυτά βλέπουν «εχθρούς». Αυτοί οι «εχθροί» απειλούν τη στερεότητα των κρατικών μηχανισμών, αφού αρνούνται την τελειότητά τους.

Έχει όμως και η δημοκρατία «εχθρούς», μόνο που διαφέρουν από τους προηγούμενους. Και εχθροί της είναι όσοι πιστεύουν ότι έχουν όλη την αλήθεια με το μέρος τους, όσοι είναι δογματικά προσκολλημένοι στις ιδέες τους. Οι άν­θρωποι αυτοί φοβούνται την εξέλιξη και τη δημιουργική δύναμη του επιχειρή­ματος, μιας και δεν θέλουν να βρεθούν πρωταγωνιστές της επικίνδυνης περι­πέτειας της ανανέωσης της σκέψης. Γι' αυτό η αμφιβολία τους φοβίζει. Επομέ­νως, επιδιώκουν μορφές διακυβέρνησης που εγγυώνται μια «αιώνια» σταθερό­τητα, δηλαδή πολιτεύματα που πραγματώνουν τη μονολιθικότητα της σκέψης τους σε κάθε στιγμή της καθημερινής ζωής. Όλοι αυτοί θεωρούν σαν μοναδική διέξοδο τον αυταρχισμό, ακόμη κι όταν δεν το ομολογούν άμεσα.

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο. (150 λέξεις)

(25 μόρια)

Β. Ασκήσεις

1.    «Η δημοκρατία δεν πιστεύει στην τελειότητά της. Τα ψευδελεύθερα ή ανε­λεύθερα καθεστώτα αναγνωρίζουν μια αφόρητη τελειότητα όσον αφορά στους μηχανισμούς τους»: Με αυτό το θέμα να δημιουργήσετε μια παρά­γραφο με τη μέθοδο της σύγκρισης - αντίθεσης.

(10 μόρια)

2.    «Επομένως επιδιώκουν ... της καθημερινής ζωής» (τελευταία παράγρα­φος): Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

(5 μόρια)

3.    «Μόνο αν δέχεται ... τις νέες αξίες»: Να σχολιάσετε τη χρήση των κομμά­των στο συγκεκριμένο χωρίο της 3ης παραγράφου. Είναι σωστή ή λανθασμέ­νη;

(5 μόρια)

4.    Να επισημάνετε το Σωστό ή Λάθος στις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με τα νοήματα του κειμένου που σας δόθηκε.

α.  Η δημοκρατία απειλείται από πολλούς εχθρούς γιατί συνεχώς μεταβάλλεται

β.  Οι νέοι επιδιώκουν την ανανέωση της πολιτικής ζω­ής επειδή είναι αμφισβητίες

γ.  Ο φανατισμός και ο δογματισμός απειλούν εξίσου και τη δημοκρατία αλλά και τα ανελεύθερα καθε­στώτα

δ.  Κανένα πολίτευμα δεν διαφοροποιείται τόσο συ­χνά όσο η δημοκρατία

ε.  Όλοι στη δημοκρατία έχουν δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης τους, ακόμη κι αν αυτή ενα­ντιώνεται στην ίδια τη δημοκρατία

 (10 μόρια)

5.    Να δώσετε τα συνώνυμα των λέξεων: προσανατολισμούς, συμβάλουν, τέλειο, προσαρμοστούν, απρόοπτο.

(5 μόρια)

Γ. Παραγωγή κειμένου

«Η Δημοκρατία είναι το πιο ανθρώπινο αλλά και το πιο εύθραυστο πολί­τευμα»: Υποθέστε ότι το παραπάνω αποτελεί θέμα συζήτησης σε Πανευρω­παϊκό συνέδριο πολιτικών νεολαιών, στο οποίο και συμμετέχετε. Ποιες θα ήταν οι απόψεις που θα διατυπώνατε σε μια σχετική ομιλία σας, στο πλαίσιο του συνεδρίου αυτού; (600 λέξεις)

(40 μόρια)

Απαντήσεις

Α. Περίληψη

Τα διάφορα πολιτεύματα δεν μεταβάλλονται τόσο συχνά, με τη δημοκρα­τία όμως δεν ισχύει το ίδιο. Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι το μόνο που πα­ραδέχεται τη σχετικότητά του, γι' αυτό και είναι ανοιχτό στο διάλογο, την κρι­τική, εξελίσσεται, προοδεύει και είναι το πιο ώριμο από τα υπόλοιπα. Μ' αυ­τό τον τρόπο ακούγονται νέες ιδέες και διατυπώνονται προτάσεις, ιδιαίτερα από νέους ανθρώπους, οι οποίοι επιδιώκουν τη διαρκή βελτίωση της κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, η δημοκρατία είναι δεκτική στις ιδέες που προέρχονται από το χώρο της τέχνης, της επιστήμης και της εκπαίδευσης. Αντιθέτως, τα ολοκλη­ρωτικά καθεστώτα ισχυρίζονται ότι είναι τέλεια και δημοκρατικά, ενώ δεν είναι, και κατακρεουργούν την όποια απόπειρα κριτικής ή ποιοτικής διαφοροποίησης. Γι' αυτό και θεωρούν εχθρούς όποιους εισάγουν νέες ιδέες και πολιτικές τοπο­θετήσεις. Και η δημοκρατία, ωστόσο, έχει τους δικούς της εχθρούς, όπως ο δογ­ματισμός και ο φανατισμός που συρρικνώνουν το πνεύμα των ανθρώπων και τους απομακρύνουν από τη γόνιμη αμφιβολία και την ανανέωση της σκέψης.

Β. Ασκήσεις

1.   «Η δημοκρατία δεν πιστεύει στην τελειότητά της, ενώ τα ανελεύθερα καθε­στώτα αναγνωρίζουν μια αφόρητη τελειότητα όσον αφορά στους μηχανι­σμούς τους. Πιο συγκεκριμένα, στα δημοκρατικά πολιτεύματα προωθείται ο διάλογος και ενισχύεται η πολυφωνία, οι πολίτες διεκδικούν με σύνεση τα δικαιώματά τους και ασκούν έλεγχο στους ηγέτες καταδικάζοντας τις όποιες παραβιάσεις των τελευταίων. Αντίθετα, στα ολοκληρωτικά καθεστώτα η ελευθερία έκφρασης φιμώνεται και η διεκδίκηση δικαιωμάτων παρακωλύε­ται, οι ηγέτες προβαίνουν ανενόχλητοι σε αυθαιρεσίες, ενώ δεν υπάρχει γόνι­μη ανταλλαγή απόψεων και ανανέωση ιδεών. Την ίδια στιγμή, στις δημοκρα­τίες παρέχονται στους πολίτες δυνατότητες μόρφωσης, έγκυρης πληροφόρη­σης για ό,τι συμβαίνει σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα, ενώ στα ολοκληρω­τικά καθεστώτα θριαμβεύουν η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση και γενι­κότερα η διάθεση αποπροσανατολισμού των πολιτών. Τέλος, οι γνήσιες δη­μοκρατίες προσπαθούν να εδραιώσουν σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό την αξιοκρατία και τους καλύτερους νόμους, ενώ απ’ την άλλη πλευρά τα ανε­λεύθερα πολιτεύματα μεταχειρίζονται τη βία, προωθούν τους ημέτερους και θεσπίζουν νόμους που συμφέρουν μόνο τους λίγους. Είναι, λοιπόν, πρόδηλο ότι οι υγιείς δημοκρατίες διαρκώς βελτιώνονται, γιατί προσπαθούν γι’ αυτό, ενώ οι δικτατορίες που υποστηρίζουν ότι είναι τέλειες οδεύουν διαρκώς προς το χειρότερο.

2.   Επομένως, επιδιώκονται μορφές διακυβέρνησης που εγγυώνται μια αιώνια σταθερότητα, δηλαδή πολιτεύματα στα οποία η μονολιθικότητα της σκέψης πραγματώνεται σε κάθε στιγμή της καθημερινής ζωής.

3.   Ο    επεξηγηματικός σύνδεσμος «δηλαδή» έπρεπε να τεθεί μεταξύ δύο κομ­μάτων (ακολουθεί καινούργια δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση).

Το κόμμα πριν από το «ώστε ... ιδέες» είναι σωστό, διότι ξεκινά δευτε­ρεύουσα συμπερασματική πρόταση.

Τα κόμματα που ακολουθούν είναι επίσης σωστά, γιατί πρόκειται για ασύνδετο σχήμα.

4.   α » σωστό β » σωστό γ » λάθος δ » σωστό ε » σωστό

5.   προσανατολισμούς > κατευθύνσεις, συμβάλουν > συντείνουν, τέλειο > ολοκληρωμένο,  προσαρμοστούν > εγκλιματιστούν, απρόοπτο > απροσδόκητο.

Γ. Παραγωγή κειμένου

Κυρίες και κύριοι σύνεδροι,

Το ιδεωδέστερο μέχρι στιγμής πολίτευμα που είναι η δημοκρατία, δεν πα­ραγνωρίζει την ουσία του ανθρωπισμού, γι' αυτό δεν ξεκινά από την αφετηρία ότι υπάρχουν χαρισματικοί άνθρωποι και μη και ότι πρέπει οι πρώτοι να εξου­σιάζουν τους δεύτερους, αλλά από την πεποίθηση ότι όλα τα άτομα έχουν κά­ποιες ικανότητες, για την ανάπτυξη των οποίων πρέπει να παρέχονται σ' αυ­τούς οι ανάλογες ευκαιρίες.

Πιο συγκεκριμένα, δημοκρατία και παιδεία είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδε­μένες. Το δημοκρατικό πολίτευμα στοχεύει στην αναβάθμιση του πνευματι­κού και μορφωτικού επιπέδου του πολίτη. Με τη θεσμοθέτηση της υποχρεωτι­κής εκπαίδευσης αλλά και την ελευθεροτυπία, δίνει τη δυνατότητα για δια­μόρφωση προσωπικοτήτων ικανών να σκέφτονται και να στοχάζονται. Ανα­πτύσσεται, συνεπώς, η κριτική ικανότητα του πολίτη, διασφαλίζεται η ελευθε­ρία στοχασμού και έκφρασης, οπότε επιτρέπεται η γόνιμη ανταλλαγή απόψε­ων, που συμβάλλει στη γνώση και την ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου. 0 πολίτης καλλιεργεί τη δεκτικότητα σε νέα μηνύματα και ασκεί γόνιμη κριτική. Όλα αυτά, λοιπόν, επιβεβαιώνουν γιατί η δημοκρατία είναι ανθρώπινο πολί­τευμα, αφού εναποθέτει τη λειτουργία της σε ανθρώπους πνευματικά ώρι­μους και ανεξάρτητους.

Εκτός αυτού, η δημοκρατία εξασφαλίζει δυνατότητες σ' όλους για συμμε­τοχή στα κοινά, διεκδίκηση δικαιωμάτων και άσκηση ελέγχου της ηγεσίας, ευ­καιρίες για διάλογο και πολυφωνία, καλούς νόμους που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καιρών και εξασφαλίζουν αξιοκρατία και δικαιοσύνη, καλές συν­θήκες εργασίας (ωράρια, αμοιβές κ.λπ.), καλό βιοτικό επίπεδο, δυνατότητες για ψυχαγωγία και άλλα, δηλαδή, σέβεται τον πολίτη και αγωνίζεται για την καλύτερη ποιότητα ζωής του και την ελευθερία του.

Η δημοκρατία, τέλος, συνδέεται με την ειρήνη και το ήθος, σημαίνει περιο­ρισμό του ρατσισμού και της ατασθαλίας, αντιμετώπιση των λαών χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα, δυνατότητα έκφρασης και εξέλιξης στο χώρο της τέχνης και της επιστήμης, μεγαλύτερη ανεξιθρησκία και γενικότερα διασφάλι­ση εκείνων των προϋποθέσεων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να διαμορφώ­νει μια καλύτερη, πιο ώριμη, πιο υπεύθυνη προσωπικότητα, ν' ανεβάζει το πνευματικό του επίπεδο και να συνυπάρχει με τους άλλους αρμονικά.

Επειδή, όμως, η δημοκρατία παρέχει ελευθερίες έκφρασης σ' όλους, προ­σφέρει τέτοιες δυνατότητες ακόμη και στους εχθρούς της, οπότε καιροφυλα­κτούν ποικίλοι κίνδυνοι, που ναρκοθετούν τους δημοκρατικούς θεσμούς και την ομαλή πολιτική ζωή, ιδιαίτερα σήμερα που τα αρνητικά πρότυπα είναι πολλά.

Κίνδυνο διάβρωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος αποτελεί η αδιαφορία των πολιτών για τα πολιτικά δρώμενα. Αυτό σημαίνει ότι ο πολίτης απομακρύνεται από τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του και την ανάληψη των υποχρεώσεών του. Απολιτικοποιείται και δεν συμμετέχει άμεσα στη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής, γεγονός που δίνει το ερέθισμα σε πολιτικούς, λαοπλάνους και καιροσκόπους, να δημαγωγούν ασύστολα αποπροσανατολίζοντας την κοι­νή γνώμη. Η δημοκρατία, ακόμη, μπορεί ν' ανατραπεί, όταν οι πολίτες χειρα­γωγούνται πολιτικά και στρέφονται στον τυφλό κομματισμό, φαινόμενο που καταργεί το διάλογο και διασαλεύει την πολιτική τάξη. Από την άλλη, πολιτι­κοί που προβαίνουν σε ατασθαλίες και σκάνδαλα είναι βέβαιο πως μολύνουν την πολιτική ζωή, γιατί όντας πρότυπα για τους πολίτες, λειτουργούν ανατρε­πτικά για την ίδια τη δημοκρατία.

Η δημοκρατία, επίσης, απειλείται όταν οι πολίτες στερούνται παιδείας, οπό­τε ευδοκιμούν φαινόμενα λαϊκισμού, προπαγάνδας και φανατισμού σε βάρος των πολιτών, οι τελευταίοι δεν μπορούν ν' αξιολογήσουν σφαιρικά τα πράγμα­τα, γιατί είναι μονομερείς ή ανενημέρωτοι, άρα δεν έχουν ώριμη κοινωνικοπολι­τική άποψη, και δεν συνεργάζονται αποτελεσματικά μεταξύ τους και με τους ηγέτες, με στόχο μια καλύτερη δημοκρατία.

Τέλος, όταν οι πολίτες δεν διαπνέονται από υψηλό αίσθημα ευθύνης και κοι­νωνικής συνείδησης, χάνεται το πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ τους. Όταν δεν έχουν ήθος και ανθρωπιστικό πνεύμα, όταν διέπονται από στεί­ρο ανταγωνισμό και παραβιάζουν τους νόμους, τότε η δημοκρατία κλυδωνίζε­ται. Όταν ο καθένας λειτουργεί κερδοσκοπικά, εργάζεται ωφελιμιστικά, δεν διαθέτει ήθος και σεβασμό στους άλλους, αλλά όπως συνήθως σήμερα συμβαί­νει. εγκλωβίζεται στην υπερκατανάλωση και τη στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, νοιάζεται μόνο για την υλικοτεχνική εξέλιξη και παραγκωνίζει τις ηθικοπνευματικές αξίες, τότε δεν υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για υγιή δημοκρα­τία. Όταν επίσης κυριαρχούν φαινόμενα φανατισμού  ή βίας, όταν ο μέσος πολίτης αντιμετωπίζει προβλήματα ανεργίας, αναξιοκρατίας και νιώθει αδικημένος και αδύναμος, τότε η δημοκρατία απειλείται ανά πάσα στιγμή με διάλυση ή ανατροπή.

Χρειάζεται όλοι μας και ιδιαίτερα οι νέοι, που θα πάρουν στα χέρια τους τη σκυτάλη της κοινωνικοπολιτικής εξέλιξης, να βρισκόμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση και να υπηρετούμε πιστά το σύνολο και το ιδανικό της δημοκρατίας.

Σας ευχαριστώ