Έκθεση Γ Λυκείου: Παγκοσμιοποίηση (θέματα και απαντήσεις)

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ

Όσο πολλαπλασιάζονται τα διεθνή και υπερεθνικά όργανα, συμβούλια και οργανισμοί δίχως να στηρίζονται ταυτόχρονα σε εκλογικές διαδικασίες, η έννοια της δημοκρατικής εντολής χάνει το νόημά της όσο η πολιτική μετατοπίζεται από το εθνικό στο πλανητικό επίπεδο. Ο πολίτης του κό­σμου τείνει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός παγκόσμιου «πολιτικού προλεταριάτου» με α­παλλοτριωμένα τα μέσα της πολιτικής του ικανότητας. Είναι ένας πολίτης στις αξιώσεις του οποίου το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα άλλοτε ανταποκρίνεται πλημμελώς και άλλοτε ουδόλως.

Την ίδια στιγμή και παρά την εκδήλωση συμπτωμάτων του «σιδερένιου νόμου της ολιγαρχίας» σε πλανητικό επίπεδο, αναδύεται ένα είδος παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών, ένα παγκόσμιο κίνημα που αναοριοθετεί το περιεχόμενο της ιδιότητας του πολίτη και που, σύμφωνα με τον Robertson, αποτε­λεί το πρωτόλειο για την οικοδόμηση μιας «παγκόσμιας πολιτικής κουλτούρας». Τις τελευταίες δε­καετίες έχει αυξηθεί πάρα πολύ σε διεθνή κλίμακα ο αριθμός, το μέγεθος, η ποιότητα και η επίδρα­ση των κοινωνικών δικτύων, των εθελοντικών οργανισμών, των συνεταιρισμών, των μονοθεματικών κινημάτων και γενικά των μη κυβερνητικών οργανώσεων, ώστε να γίνεται λόγος για την εμφάνιση μιας «παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών». Λόγου χάριν, περισσότερες από 1.400 μη κυβερνητικές ορ­γανώσεις συμμετείχαν στη διάσκεψη για το περιβάλλον που έγινε στο Ρίο το 1992. Επίσης, υψηλό­τατη συμμετοχή είχαν και στις διασκέψεις του Ο.Η.Ε. για τα ανθρώπινα δικαιώματα (Βιέννη, 1993), την κοινωνική ανάπτυξη (Κοπεγχάγη, 1995), τις γυναίκες (Πεκίνο, 1995) κλπ. Δύο από τις γνωστότερες διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις, η Greenpeace και η Διεθνής Αμνηστία, αποτελούν πλέον πα­ράγοντες της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής που επηρεάζουν τα μέγιστα τις εξελίξεις στο εσωτερι­κό των εθνικών κρατών, ιδιαίτερα μάλιστα όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η συχνή συνεργασία εθνικών και διεθνών μη κυβερνητικών οργανώσεων συμβάλλει στη διεύρυν­ση της πολυφωνίας και στην εμπέδωση της δημοκρατικής διαδικασίας. Συμβάλλει επίσης στην α­ναδιατύπωση του περιεχομένου της ιδιότητας του πολίτη, η οποία δεν εξαντλείται πλέον στο κανο­νιστικό πλαίσιο του εθνικού κράτους. Όπως αναφέρει ο Turner, στον βαθμό όπου από τη μια μεριά ασκούνται πιέσεις προς την κατεύθυνση περιφερειακής ή / και τοπικής αυτονομίας, ενώ από την άλ­λη ενισχύονται οι τάσεις της παγκοσμιότητας, η ίδια η έννοια της ιδιότητας του πολίτη υπόκειται σε αναθεώρηση.

Ταυτόχρονα με τις εξελίξεις αυτές όμως παρατηρούνται και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισμού, όπως αυτές καθιερώνονται από τη συμφωνία του Σένγκεν. Οι διεργασίες αυτές ωστόσο δεν Θα πρέ­πει να οδηγήσουν σε παραπλανητικά συμπεράσματα όσον αφορά τις προοπτικές του εθνικού κρά­τους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι, π.χ., ισχυρίζονται ότι το σύγχρονο κράτος εί­ναι μια προσομοίωση του «πραγματικού» έθνους - κράτους, εφόσον πέρα από τον συμβολικό του ε­ξοπλισμό (όνομα, σημαία, εθνικός ύμνος, γλώσσα κλπ.) όλες οι βασικές παράμετροι που το όριζαν ως τώρα ελέγχονται από υπερεθνικούς φορείς εξουσίας: ενέργεια, διπλωματία, εξοπλισμοί, χρη­ματιστήρια κλπ. Ορισμένοι άλλοι, αναφερόμενοι κυρίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις προοπτι­κές της, Θεωρούν πως εφόσον ο τύπος της πολιτικής κυριαρχίας που εκφράζεται με το έθνος - κρά­τος διέρχεται σοβαρή διανεμητική και νομιμοποιητική κρίση, οι προοπτικές του εντός της ενιαίας Ευρώπης χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό απροσδιοριστίας. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν θα μείνει ως έχει στο απώτερο τουλάχιστον μέλλον.

Παρόλη όμως τη μείωση των αρμοδιοτήτων του, το εθνικό κράτος εξακολουθεί να είναι, και θα εί­ναι για πολύ καιρό ακόμη, ο σημαντικότερος πρωταγωνιστής της διεθνούς σκηνής. Πόσο μάλλον που ως σύμπλοκη και άνιση διαδικασία η παγκοσμιοποίηση δεν εκδηλώνεται ισομερώς σε όλα τα εθνικά κράτη αλλά ούτε και επιδρά ομοιόμορφα στο εσωτερικό τους. Έτσι σε πολλές περιπτώσεις οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης δεν σηματοδοτούν μονομερώς τη διάβρωση του εθνικού κρά­τους αλλά απεναντίας ευνοούν τη διεύρυνσή του.

Το γεγονός λοιπόν ότι οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης δεν έχουν αφήσει ανεπηρέαστο το εθνικό κράτος, δεν σημαίνει ότι αυτό έχει παραμερισθεί ή ότι η σημασία του έχει εξαλειφθεί. Το α­ντίθετο μάλιστα. Όπως ο εθνικισμός, έτσι και το εθνικό κράτος θα συνιστούν για πολλές ακόμη δε­καετίες τους ιδεολογικούς και πολιτικούς πυλώνες του σύγχρονου κόσμου. Δίπλα, μαζί, αλλά και σε αντίθεση προς τους νέους Θεσμούς και ιδέες της παγκοσμιότητας το εθνικό κράτος Θα εξακολου­θεί να είναι ο οργανωτικός εκείνος φορέας πολιτικής κυριαρχίας που θα συνιστά πεδίο αντιπαρά­θεσης, ακύρωσης, όσο και υπόσχεσης της δημοκρατίας.

(Διασκευασμένο κείμενο του Νίκου Δεμερτζή από τον ημερήσιο τύπο)

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων του σχολείου σου οργανώνει δημόσια συζήτηση για την πα­γκοσμιοποίηση. Σε σένα ανατίθεται η συνοπτική παρουσίαση στους παριστάμενους του κειμένου του Νίκου Δεμερτζή. Η παρουσίασή σου να κυμαίνεται από 100 έως 120 λέξεις.

(μονάδες 25)

Β1. «Την ίδια στιγμή ... παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα»: να εντοπίσεις τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται από το συγγραφέα στο απόσπασμα αυτό του κειμένου.

(μονάδες 6)

Β2. «Η παγκοσμιοποίηση δεν εκδηλώνεται ισομερώς σε όλα τα εθνικά κράτη αλλά ούτε και ε­πιδρά ομοιόμορφα στο εσωτερικό τους»: σε μία παράγραφο (80 - 100 λέξεις) να σχολιάσεις την παρατήρηση αυτή του Νίκου Δεμερτζή.

(μονάδες 8)

Β3. Ο συγγραφέας στο κείμενό του επικαλείται, σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις, την αυθεντία. Ποια Θετικά και ποια αρνητικά αποτελέσματα μπορείς να εντοπίσεις σε αυτή την επιλογή;

(μονάδες 5)

Β4. α) «Συμβάλλει επίσης στην αναδιατύπωση του περιεχομένου της ιδιότητας του πολίτη»: να με­ταφέρεις τη φράση στον Αόριστο και στον Εξακολουθητικό μέλλοντα.

(μονάδες 2).

β) «ιδιαιτέρως μάλιστα όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα»: η υπογραμμισμένη λέξη είναι λανθασμέ­νη. Να διορθώσεις το λάθος, δικαιολογώντας την απάντησή σου.

(μονάδες 2).

γ) «Πόσο μάλλον που ... ευνοούν τη διεύρυνσή του: από το απόσπασμα αυτό έχουν αφαιρεθεί τα κόμματα. Μπορείς να τα προσθέσεις;

(μονάδες 2)

Γ.  Με αφορμή το κείμενο του Νίκου Δεμερτζή, δημοσιεύεις άρθρο στη σχολική σου εφημερίδα, στο οποίο καταγράφεις τις προσωπικές σου απόψεις για τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης. Το άρθρο σου να κυμαίνεται από 500 έως 600 λέξεις.

(μονάδες 50)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Υπερδομή του κειμένου

1^η παράγραφος: Πρόλογος

Η μεταβίβαση εξουσιών από τα εθνικά σε υπερεθνικά όργανα αλλοιώνει το νόημα της δημοκρα­τίας. Ο πολίτης δεν μπορεί πλέον ούτε να συμμετάσχει στην άσκηση της εξουσίας ούτε να προστα­τευθεί από αυτή.

2^η παράγραφος: Η παγκόσμια κοινωνία των πολιτών

Όλο και περισσότερες μη κυβερνητικές οργανώσεις σχηματίζονται, παρεμβαίνουν και διαμορφώ­νουν τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις.

3^η παράγραφος: Η σημασία των μη κυβερνητικών οργανώσεων

Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής και διαμορφώνουν την έννοια του «πολίτη του κόσμου».

4^η παράγραφος: Το μέλλον του κράτους

Πολλές εξουσίες των εθνικών κρατών μεταφέρονται σε υπερεθνικά όργανα κι έτσι το μέλλον του κράτους, ειδικά στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι ασαφές.

5^η παράγραφος: Κράτος και παγκοσμιοποίηση

Παρόλα αυτά, το κράτος θα παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμα ο σημαντικότερος πόλος της πα­γκόσμιας πολιτικής σκηνής, αφού η παγκοσμιοποίηση δεν αφορά ακόμα όλο τον πλανήτη αλλά ού­τε και επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο όλα τα κράτη.

6^η παράγραφος: Επίλογος

Το κράτος - έθνος Θα συνεχίσει να αποτελεί το κυρίαρχο οργανωτικό σχήμα στις διεθνείς σχέσεις.

Β1. ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ

Οι τρόποι και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται σε αυτή την παράγραφο είναι:

α) Επί­κληση στη λογική με επιχείρημα («Την ίδια στιγμή ... της ιδιότητας του πολίτη [...] Τις τελευταίες δε­καετίες ... παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών») και παραδείγματα ως τεκμήρια («Λόγου χάριν ... τα αν­θρώπινα δικαιώματα»).

β) Επίκληση στην αυθεντία («σύμφωνα με τον Robertson ... πολιτικής κουλ­τούρας»).

Β2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Η παγκοσμιοποίηση αφορά κυρίως τα αναπτυγμένα δυτικά κράτη και όχι τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Σε άλλα κράτη η παγκοσμιοποίηση διαλύει την εθνική συνοχή, ενώ σε άλλα την ενισχύει με την εμφάνιση εθνικιστικών κινημάτων που αντιδρούν σε αυτή.

Β3. ΘΕΤΙΚΑ – ΑΡΝΗΤΙΚΑ της ΕΠΙΚΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

Η επίκληση στην αυθεντία προσδίδει κύρος και αντικειμενικότητα στο λόγο. Η συχνή της χρή­ση πάντως μπορεί να Θεωρηθεί ως έλλειψη προσωπικών επιχειρημάτων ή ακόμα και ως τάση εντυπωσιασμού.

Β4. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

 α) Αόριστος: «Συνέβαλε στη διεύρυνση...». Εξακολουθητικός Μέλλοντας: «Θα συμβάλλει στη διεύρυνση...»

β) Το επίρρημα «ιδιαιτέρως» σημαίνει «κατ’ ιδίαν» (π.χ. συναντήθηκαν ιδιαιτέρως στο σπίτι του). Σωστή εδώ θα ήταν η χρήση του επιρρήματος «ιδιαίτερα» που σημαίνει «ειδικά».

γ) «Πό­σο μάλλον που, ως σύμπλοκη και άνιση διαδικασία, η παγκοσμιοποίηση δεν εκδηλώνεται ισομερώς σε όλα τα εθνικά κράτη αλλά ούτε και επιδρά ομοιόμορφα στο εσωτερικό τους. Έτσι, σε πολλές πε­ριπτώσεις οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης δεν σηματοδοτούν μονομερώς τη διάβρωση του εθνικού κράτους, αλλά απεναντίας ευνοούν τη διεύρυνσή του».

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

 Διαγραμματική απάντηση στα ζητούμενα

1^ο ζητούμενο: Η αξία της παγκοσμιοποίησης

α) Πολλά από τα σύγχρονα προβλήματα (καταστροφή περιβάλλοντος, ναρκωτικά, τρομοκρατία κ.λπ.) δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε εθνικό επίπεδο και απαιτούν παγκόσμια συνεργασία.

β) Το «άνοιγμα» της αγοράς εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να αμβλύνει το πρόβλημα της ανεργίας.

γ) Πολλές αγκυλώσεις των εθνικών παραδόσεων (στερεότυπα, προκαταλήψεις) μπορούν να αμ­βλυνθούν με την επαφή τους με πιο «σύγχρονους» πολιτισμούς.

δ) Παραμερίζονται οι εθνικοί φανατισμοί και γίνεται περισσότερο εφικτή η συνεργασία των λαών και η ειρήνη.

ε) Επεκτείνεται η δημοκρατία και σε κράτη με ελλιπή δημοκρατική παράδοση.

στ) Αναπτύσσεται η οικονομία με τη διεύρυνση των αγορών και την απελευθέρωση του κεφαλαί­ου.

ζ) Διευρύνεται η δυνατότητα πολιτιστικών ανταλλαγών που εξασφαλίζει την αναβάθμιση των ε­θνικών πολιτισμών.

2^ο ζητούμενο: Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης

α) Τα πλεονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης αξιοποιούνται περισσότερο από τις αναπτυγμένες χώρες, γεγονός που οξύνει τις ανισότητες.

β) Κινδυνεύουν οι εθνικοί πολιτισμοί από την ισοπεδωτική επίδραση μιας παγκόσμιας μαζικής κουλτούρας.

γ) Δημιουργείται «δημοκρατικό έλλειμμα» από την απουσία δημοκρατικής νομιμοποίησης των υ­περεθνικών οργάνων που ουσιαστικά καθορίζουν το μέλλον των πολιτών του κόσμου.

δ) Αυξάνεται η ανεργία και περιορίζονται τα δικαιώματα των εργαζομένων εξαιτίας της ανάγκης αύξησης της ανταγωνιστικότητας των εθνικών οικονομιών.

ε) Προκαλείται έξαρση του εθνικισμού από τη διάλυση των εθνικών κοινωνιών.

στ) Εθνικά προβλήματα (εγκληματικότητα, τρομοκρατία, ναρκωτικά) εξάγονται και «διαβρώνουν» τις κοινωνίες σε παγκόσμια κλίμακα.