Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Η Σ
Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ ΄ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια
Ενότητες 5η και 6η (Β 3, 1 – 2, Β 6, 1 – 4)
5. |
Σημεῖον δέ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἔξεων τήν ἐπιγενομένην ἡδονήν ἤ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μέν γάρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καί αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καί ὁ μέν ὑπομένων τά δεινά καί χαίρων ἤ μή λυπούμενος γε ἀνδρεῖος, ὁ δέ λυπούμενος δειλός. Περί ἡδονάς γάρ καί λύπας ἐστίν ἡ ηθική ἀρετή· διά μέν γάρ τήν ἡδονήν τά φαῦλα πράττομεν, διά δέ τήν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διό δεῖ ἦχθαί πως εὐθύς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καί λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γάρ ὀρθή παιδεία αὕτη ἐστίν.
6. |
Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποὶα τις. Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, αὐτὸ τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τὸν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τό ἔργον αὐτοῦ∙ τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ εὖ ὀρῶμεν. Ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. Εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει. Πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται….ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποὶα τὶς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.
Β. ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αἰσχύνου, Κατά Κτησιφῶντος 169 – 170
Οἶµαι τοίνυν ἅπαντας ἅν ὑµᾶς ὁµολογῆσαι τάδε δεῖν ὑπάρξαι τῷ δηµοτικῷ, πρῶτον µέν ἐλεύθερον αὐτόν εἶναι καί πρός πατρός καί πρός µητρός, ἵνα µή διά τήν περί τό γένος ἀτυχίαν δυσµενής ᾖ τοῖς νόµοις, οἵ σῴζουσι τήν δηµοκρατίαν, δεύτερον δ’ ἀπό τῶν προγόνων εὐεργεσίαν τινά αὐτῷ πρός τόν δῆµον ὑπάρχειν, ἤ τό γ’ ἀναγκαιότατον µηδεµίαν ἔχθραν, ἵνα µή βοηθῶν τοῖς τῶν προγόνων ἀτυχήµασι κακῶς ἐπιχειρῇ ποιεῖν τήν πόλιν. Τρίτον, σώφρονα και µέτριον χρή πεφυκέναι αὐτόν πρός τήν καθ’ ἡµέραν δίαιταν, ὅπως µή διά τήν ἀσέλγειαν τῆς δαπάνης δωροδοκῇ κατά τοῦ δήµου.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να µεταφράσετε το πρώτο απόσπασµα του διδαγµένου κειµένου.
Α.1. Ποια είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η βασική απόδειξη ότι έχουν διαµορφωθεί οι έξεις και πώς αυτή συνδέεται µε την ορθή παιδεία;
Α.2. Να αποδώσετε τον ορισµό της αρετής, βασιζόµενοι στο περιεχόµενο του δεύτερου αποσπάσµατος του διδαγµένου κειµένου.
Α.3. ἀχθόµενος δραµεῖν, ἐνεγκεῖν, ἔξις: Να γράψετε δύο οµόρριζα ουσιαστικά απλά ή σύνθετα για κάθε µία από τις παραπάνω λέξεις.
Α.4. Να αποδώσετε την τριµερή διαίρεση της ψυχής, όπως την καταγράφει ο Αριστοτέλης στο πρώτο βιβλίο των Ηθικών Νικοµαχείων και να εντοπίσετε τη σχέση της µε τα είδη των αρετών.
Β. Να µεταφράσετε το αδίδακτο κείµενο.
Β.1. α. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για κάθε µία από τις παρακάτω λέξεις:
πατρός: δοτική ενικού και δοτική πληθυντικού
µητρός: κλητική ενικού και aιτιατική πληθυντικού
τοῖς ἀτυχήµασι: δοτική ενικού και ονοµαστική πληθυντικού
τήν πόλιν: κλητική ενικού και δοτική πληθυντικού
σώφρονα: κλητική ενικού και δοτική πληθυντικού.
β. ἅπαντας ὑµᾶς: Να κλίνετε τη συνεκφορά στον πληθυντικό αριθµό.
Β.2. δυσµενής, ἀναγκαιότατον, σώφρονα, µέτριον: Να µεταφέρετε τα επίθετα στους άλλους βαθµούς.
Β.3. α. Να γράψετε τους ζητούµενους τύπους για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου:
οἶµαι: β΄ ενικό οριστικής παρατατικού και β΄ ενικό προστακτικής παθητικού αορίστου
ᾖ: β΄ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα και β΄ ενικό προστακτική αορίστου.
ἐπιχειρῇ: ονοµαστική πληθυντικού ουδετέρου γένους της µετοχής ενεστώτα ενεργητικής φωνής.
χρή: γ΄ ενικό οριστικής παρατατικού.
πεφυκέναι: απαρέµφατο ενεστώτα και αορίστου στη φωνή που βρίσκεται.
β. σῴζουσιν: Να γράψετε τη γενική πληθυντικού αρσενικού γένους των µετοχών όλων των χρόνων στη φωνή που βρίσκεται ο τύπος.
Β.4. α. ἄν ὁµολογῆσαι, ὑπάρξαι, ἐλεύθερον, τοῖς νόµοις, αὐτῷ, τό γ’ ἀναγκαιότατον, µέτριον: Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους όρους.
β. Να αναγνωρίσετε την πρόταση: ὅπως µή διά τήν ἀσέλγειαν τῆς δαπάνης δωροδοκῇ κατά τοῦ δήµου.
γ. Οἶµαι τοίνυν ἅπαντας ἅν ὑµᾶς ὁµολογῆσαι τάδε δεῖν ὑπάρξαι τῷ δηµοτικῷ: Να τρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ.
δ. οἵ σῴζουσι τήν δηµοκρατίαν: Να τρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση στην αντίστοιχη µετοχή.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α.1. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος καταλήγει στο συµπέρασµα ότι έξεις είναι τα µόνιµα και σταθερά στοιχεία του χαρακτήρα, τα οποία διαµορφώνονται µε την επανάληψη όµοιων ενεργειών. Κριτήριο για την παγίωσή τους θεωρεί την ηδονή ή τη λύπη που συνοδεύουν τις ενέργειές του ανθρώπου. Όταν η ηθική πράξη επενδύεται µε ένα ευχάριστο συναίσθηµα και µία ικανοποίηση για την τέλεσή της, αυτό αποτελεί απόδειξη ότι έχει οριστικά διαµορφωθεί η αρετή. Εποµένως, δεν αρκεί απλώς το άτοµο να φέρει εις πέρας µία ηθική ενέργεια είναι σηµαντικό να βιώνει ευχάριστα συναισθήµατα κατά την πραγµατοποίησή της.
Προκειµένου να ενισχύσει τη θέση του και να την κάνει κατανοητή στο ακροατήριό του, επιστρατεύει ως παραδείγµατα ορισµένους ανθρώπινους χαρακτήρες. Πραγµατικά σώφρων δεν είναι αυτός που απλώς απέχει από τις σωµατικές ηδονές, αλλά εκείνος που η επιλογή αυτή του προκαλεί χαρά και ευχαρίστηση. Αν δε βιώνει θετικά συναισθήµατα θεωρείται ακόλαστος. Ανδρείος δεν είναι απλά αυτός που συµµετέχει στους κινδύνους, αλλά είναι όποιος χαίρεται ή έστω δε λυπάται για την κατάστασή του. Αντίθετα, όποιος νιώθει λύπη και φόβο θεωρείται δειλός. Τη συγκεκριµένη θέση περί αρετής ο Αριστοτέλης την αξιοποιεί προκειµένου να προσδιορίσει την ορθή παιδεία. Πρεσβεύει ότι ορθή αγωγή είναι αυτή που κάνει τον νέο να χαίρεται ή να λυπάται µε όσα πρέπει. Εποµένως, οι φορείς της εκπαίδευσης οφείλουν να οδηγήσουν τους νέους στην εξοικείωση µε την ηθική αρετή έτσι ώστε να νιώθουν ευχαρίστηση, κάθε φορά που πραγµατοποιούν µία ενέργεια σύµφωνη µε τις επιταγές της αρετής ή να νιώθουν δυσαρέσκεια, όταν οι πράξεις τους δε συνάδουν µε τους κανόνες της ηθικής. Η εξοικείωση µε την ηθική πράξη µπορεί να επιτευχθεί µε την επιδοκιµασία και την επιβράβευση, όταν ο νέος ενεργεί ορθά και από την άλλη µε την αποδοκιµασία και την ποινή, κάθε φορά που αποµακρύνεται από το δρόµο της αρετής. Η εκπαιδευτική αυτή πρακτική θα οδηγήσει στη διαµόρφωση των έξεων που θα συνδράµουν αποφασιστικά στη διαµόρφωση της ηθικής αρετής και µετά την ενηλικίωση.
Είναι πραγµατικά πολύ σηµαντικός ο ρόλος της αγωγής στη διαµόρφωση του χαρακτήρα των νέων και στην οµαλή ένταξή τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Το παιδί, εύπλαστο ακόµη και δεκτικό της αγωγής, πρέπει να συνηθίσει να επιδιώκει την ηθική πράξη, η οποία επιφέρει επιβράβευση και έπαινο, και να αποφεύγει τις αντικοινωνικές πράξεις, οι οποίες επιφέρουν αποδοκιµασία και ποινές. Όταν αυτή η συµπεριφορά παγιωθεί και γίνει
µόνιµο στοιχείο του χαρακτήρα, τότε θα νιώθει χαρά και ευχαρίστηση όταν ενεργεί σύµφωνα µε τους κανόνες της ηθικής και δυσαρέσκεια, όταν τους παραβιάζει.
Α.2. Ο ορισµός της αρετής που δίνει ο Αριστοτέλης ξεκινά από την έννοια του γένους και προχωρεί στην ειδοποιό διαφορά. Η αρετή, λοιπόν, είναι µία έξη, δηλαδή αποτέλεσµα όµοιων ενεργειών που επαναλαµβάνονται. Η διαφορά της από τις υπόλοιπες έξεις είναι ότι η αρετή επιτρέπει στο πράγµα να φτάσει στην πιο τέλεια κατάστασή του και το βοηθάει να εκτελέσει και να φέρει εις πέρας το έργο του, να ολοκληρώσει δηλαδή το φυσικό του προορισµό. Συµπεραίνουµε, επίσης, ότι η αριστοτελική αρετή έχει ευρύτατο περιεχόµενο και µπορεί να αποδοθεί όχι µόνο σε ανθρώπους αλλά και σε ζώα ή αντικείµενα. Η αρετή του οφθαλµού, για παράδειγµα, κάνει τον οφθαλµό σπουδαίο και τον βοηθά να φέρει εις πέρας το έργο του, δηλαδή την όραση. Η αρετή του αλόγου κάνει το άλογο σπουδαίο και ικανό να επιτελέσει το ρόλο του, δηλαδή να τρέξει καλά, να φέρει τον αναβάτη και να υποµείνει τους εχθρούς στο πεδίο της µάχης. Έτσι και η αρετή του ανθρώπου τον καθιστά αγαθό και τον βοηθά να φτάσει στην τελείωσή του.
Α.3. ἀχθόµενος: αχθοφόρος, επαχθής.
δραµεῖν: δροµέας, σύνδροµο.
ἐνεγκεῖν: φορέας, φερώνυµος.
ἔξις: σχέση, εχέφρων.
Α.4. Bλ. σχολικό εγχειρίδιο, Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός λόγος, Ο.Ε.∆.Β., σελ. 152 – 153, «Πριν από όλα όµως … και διανοητικές».
Β. Νοµίζω, λοιπόν, ότι όλοι εσείς θα οµολογούσατε ότι ένας δηµοκρατικός πρέπει να έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: πρώτα-πρώτα, πρέπει να είναι ελεύθερος και από πατέρα και από µητέρα, για να µην είναι, εχθρικός, εξαιτίας της κακής καταγωγής του, απέναντι στους νόµους, οι οποίοι σώζουν τη δηµοκρατία, δεύτερον πρέπει να υπάρχει σε αυτόν από τους προγόνους του κάποια ευεργεσία προς το λαό ή τουλάχιστον, το πιο αναγκαίο, καµία έχθρα, για να µην επιχειρεί να βλάψει την πόλη, προσπαθώντας να πάρει εκδίκηση για τις ατυχίες των προγόνων του. Τρίτον, πρέπει να είναι από τη φύση του συνετός και µετρηµένος στην καθηµερινή του ζωή, για να µη χρηµατίζεται, προκειµένου να ανταποκριθεί στις δαπάνες του, βλάπτοντας έτσι το λαό.
Β.1. α. πατρός: τῷ πατρί, τοῖς πατράσι
µητρός: (ὦ) µῆτερ, τάς µητέρας
τοῖς ἀτυχήµασι: τῷ ἀτυχήµατι, τά ἀτυχήµατα
τήν πόλιν: (ὦ) πόλι, ταῖς πόλεσι
σώφρονα: (ὦ) σῶφρον, τοῖς σώφροσι.
β.
Ον. | ἅπαντες ὑµεῖς |
Γεν. | ἁπάντων ὑµῶν |
∆οτ. | ἅπασιν ὑµῖν |
Αιτ. | ἅπαντας ὑµᾶς |
Β.2.
ΘΕΤΙΚΟΣ | ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ | ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ |
δυσµενής | δυσµενέστερος | δυσµενέστατος |
ἀναγκαῖον | ἀναγκαιότερον | ἀναγκαιότατον |
σώφρονα | σωφρονέστερον | σωφρονέστατον |
µέτριον | µετριώτερον | µετριώτατον. |
Β.3. α. οἶµαι: ᾤου και οἰήθητι
ᾖ: εἴητε / εἶτε, γενοῦ
ἐπιχειρῇ: τά ἐπιχειροῦντα
χρή: ἐχρῆν / χρῆν
πεφυκέναι: φύεσθαι, φῦναι.
β.
Ενεστ. | τῶν σῳζόντων |
Μελλ. | τῶν σωσόντων |
Αόρ. | τῶν σωσάντων |
Παρακ. | τῶν σεσωκότων |
Β.4. α.
ἄν ὁµολογῆσαι | Ειδικό δυνητικό απαρέµφατο ως αντικείµενο του ρήµατος οἶµαι |
ὑπάρξαι | Τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο του απαρεµφάτου δεῖν. |
ἐλεύθερον | Κατηγορούµενο στο αὐτόν από το συνδετικό απαρέµφατο εἶναι |
τοῖς νόµοις | ∆οτική αντικειµενική στο δυσµενής. |
αὐτῷ | ∆οτική προσωπική κτητική στο ὑπάρχειν. |
τό γ’ ἀναγκαιότατον | Προεξαγγελτική παράθεση στο µηδεµίαν ἔχθραν (δεῖν ὑπάρχειν αὐτῷ) |
µέτριον | Κατηγορούµενο στο αὐτόν από το συνδετικό απαρέµφατο πεφυκέναι. |
β. ὅπως µή διά τήν ἀσέλγειαν τῆς δαπάνης δωροδοκῇ κατά τοῦ δήµου: ∆ευτερεύουσα επιρρηµατική τελική πρόταση ως επιρρηµατικός προσδιορισµός του σκοπού. Εισάγεται µε τον τελικό σύνδεσµο ὅπως µή και εκφέρεται
µε υποτακτική (δωροδοκῇ), γιατί δηλώνει σκοπό επιδιωκόµενο.
γ. «Ἄπαντες ἄν ὑµεῖς ὁµολογήσαιτε τάδε δεῖν ὑπάρξαι τῷ δηµοτικῷ»
δ. τοῖς σῴζουσι τήν δηµοκρατίαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου