Έκθεση Γ Λυκείου: Επιστήμη και κοινωνία (θέματα και απαντήσεις)

Επιστήμη και Κοινωνία

Υπάρχουν δυο δρόμοι απ’ όπου η επιστήμη έρχεται σε επαφή με τα ανθρώπινα πράγματα. Ο πρώτος είναι γνωστός στον καθένα: Άμεσα, και σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό έμμεσα, η επιστήμη προσφέρει βοήθειες που έχουν εντελώς μεταμορφώσει την ανθρώπινη ζωή. Ο δεύτερος δρόμος, που είναι εκπαιδευτικός στο χαρακτήρα του, επηρεάζει τη νόηση. Αν και μπορεί να προσφέρεται λιγότερο σε μια βιαστική εξέταση, ωστόσο δεν είναι λιγότερο ευθύς από τον πρώτο.

Το πιο εμφανές αποτέλεσμα της επιστήμης είναι πως κάνει δυνατή την επινόηση πραγμάτων που πλουταίνουν τη ζωή, αν και την περιπλέκουν ταυτόχρονα. Εφευρέσεις όπως η ατμομηχανή, ο σιδηρόδρομος, η ηλεκτρική δύναμη και το φως, ο τηλέγραφος, το ραδιόφωνο, το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο, η δυναμίτιδα κ.τ.λ. Σ’ αυτά πρέπει να προσθέσουμε τις επιτυχίες της βιολογίας και της ιατρικής που προστατεύουν τη ζωή και ειδικά την παραγωγή των καταπραϋντικών του πόνου και τις προφυλακτικές μεθόδους των διατηρούμενων τροφών.

Το μεγαλύτερο πρακτικό καλό που έδωσαν στον άνθρωπο αυτές οι εφευρέσεις το βλέπω στο γεγονός πως τον απολύτρωσαν από τον υπερβολικό μυϊκό μόχθο, που ήταν απαραίτητος για την προστασία της ζωής του φτωχού. Έτσι, αφού μπορούμε να αξιώσουμε απόλυτα πως σήμερα έχει πια καταργηθεί η δουλεία, οφείλουμε αυτήν την κατάργηση στις πρακτικές συνέπειες της επιστήμης.

Από την άλλη μεριά, η τεχνική στις εφαρμοσμένες επιστήμες έφερε τον άνθρωπο αντιμέτωπο με μεγάλης σπουδαιότητας προβλήματα. Αυτή καθαυτή η επιβίωση της ανθρωπότητας εξαρτάται από την ικανοποιητική λύση αυτών των προβλημάτων. Πρόκειται για τη δημιουργία του είδους εκείνων των ανθρώπινων θεσμών, που χωρίς αυτούς τα καινούρια εργαλεία θα φέρουν αναπόφευκτα τη χειρότερη καταστροφή.

Τα μηχανικά μέσα παραγωγής σε μια ανοργάνωτη οικονομία είχαν ως αποτέλεσμα το ότι ένα ουσιώδες ποσοστό ανθρώπων δε χρειάζεται πια την παραγωγή των αγαθών και έτσι βρίσκεται αποκλεισμένο από την πορεία της οικονομικής κυκλοφορίας. Άμεσες συνέπειες αυτού είναι η εξασθένιση της αγοραστικής δύναμης και η υποτίμηση της εργασίας, εξαιτίας του υπερβολικού ανταγωνισμού που προκαλεί ολοένα και συχνότερα μια σοβαρή παράλυση της παραγωγής αγαθών.

[… …] Από την άλλη μεριά η τεχνική έχει μικρύνει ακόμα τις αποστάσεις και δημιούργησε καινούρια και εξαιρετικά αποτελεσματικά μέσα καταστροφής, που, στα χέρια εθνών που ζητούν απεριόριστη ελευθερία δράσεως, αποτελούν απειλή για την ασφάλεια και γι’ αυτήν την επιβίωση της ανθρωπότητας. Αυτή η κατάσταση απαιτεί μια μόνο δικαστική και εκτελεστική δύναμη για όλον τον πλανήτη και η δημιουργία μιας τέτοιας κεντρικής εξουσίας είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τις εθνικές παραδόσεις. Κι εδώ πάλι βρισκόμαστε μέσα σε έναν αγώνα που η έκβασή του θα αποφασίσει για τη μοίρα όλων μας.

[… …] Ας έλθουμε τώρα στα πνευματικά αποτελέσματα της επιστήμης. Στους προεπιστημονικούς χρόνους, παραδείγματος χάρη, δεν ήταν δυνατό μόνη η σκέψη να φτάσει σε συμπεράσματα που όλοι οι άνθρωποι θα παραδέχονταν ως βέβαια και αναγκαία. Ακόμη λιγότερο, υπήρχε η πεποίθηση πως όλα όσα συμβαίνουν στη φύση υπόκεινται σε άτεγκτους νόμους. Ο τμηματικός χαρακτήρας των φυσικών νόμων, όπως τους έβλεπε ο πρωτόγονος παρατηρητής, ήταν τέτοιος ώστε να θεμελιώνει μια πίστη σε φαντάσματα και πνεύματα. Ακόμα και σήμερα ο πρωτόγονος άνθρωπος ζει μέσα σε ένα διαρκή φόβο πως οι υπερφυσικές και αυθαίρετες δυνάμεις επεμβαίνουν στο πεπρωμένο του.

Είναι το αιώνιο κεφάλαιο της επιστήμης το ότι, με το να επιδρά στην ανθρώπινη νόηση, κατανίκησε το αίσθημα της ανασφάλειας που είχε ο άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του και τη φύση. Με τη δημιουργία των στοιχείων των Μαθηματικών, πρώτοι οι Έλληνες έγραψαν ένα σύστημα σκέψης, που τα συμπεράσματά του δεν μπορούν να μας διαφύγουν. Ύστερα οι επιστήμονες της Αναγέννησης επινόησαν το συνδυασμό της συστηματικής εμπειρίας με τη μαθηματική μέθοδο. Αυτή η ένωση έκανε δυνατή μια τέτοια σαφήνεια στη διατύπωση των φυσικών νόμων και μια τέτοια βεβαιότητα στην αναζήτησή τους με το πείραμα, ώστε είχε για αποτέλεσμα να μην υπάρχει πια περιθώριο για βασικές διαφορές επάνω στις φυσικές επιστήμες. Ως τώρα κάθε γενιά συνέβαλε στην κληρονομιά της γνώσης και της κατανόησης. Χωρίς τον παραμικρό κίνδυνο μιας κρίσης που θα μπορούσε να υποσκάψει ολόκληρο το οικοδόμημα.

Το ευρύ κοινό, που, έστω και λίγο είναι σε θέση να παρακολουθήσει τις λεπτομέρειες της επιστημονικής έρευνας, τελικά μπορεί να αποκτήσει ένα μεγάλο και σημαντικό κέρδος: την πεποίθηση πως η ανθρώπινη σκέψη είναι εξαρτημένη, ενώ οι φυσικοί νόμοι καθολικοί.

Albert Einstein

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

μοναδες 25

2. Να σχεδιάσετε ένα διάγραμμα του κειμένου, όπου θα περιέχονται οι βασικότερες έννοιες από αυτές που αναφέρονται.

μοναδες 5

3. «Είναι το αιώνιο κεφάλαιο της επιστήμης … … να υποσκάψει ολόκληρο το οικοδόμημα». Ποιο είδος συλλογισμού ακολουθεί ο συγγραφέας στην παράγραφο αυτή;

μοναδες 5

4. Με ποια μέθοδο οργανώνεται ο λόγος στη 2^η παράγραφο του κειμένου;

μοναδες 5

5. Να εντοπίσετε στο κείμενο δυο περιπτώσεις όπου η γλώσσα χρησιμοποιείται συνυποδηλωτικά. Τι επιδιώκει να επιτύχει ο συγγραφέας με αυτήν την επιλογή;

μοναδες 5

6. απολύτρωσαν, εξασθένηση, υποτίμηση, απειλή, κατανίκησε: για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις να δώσετε από ένα συνώνυμο.

μοναδες 5

7. Από πολλούς εντείνονται οι συζητήσεις για τον αντιφατικό χαρακτήρα των επιστημονικών πορισμάτων. Σε δοκιμιακό ύφος:  α) να αναφέρετε στοιχεία που να πιστοποιούν την αντιφατικότητα που διακρίνει την επιστήμη.   β) να εκφράσετε τις απόψεις σας σχετικά με τη στάση που πρέπει να κρατήσει ο επιστήμονας σήμερα για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της γνώσης του 21^ου αιώνα.

μοναδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Περίληψη

Η σχέση ανθρώπου – επιστήμης είναι διττή. Με τις εφευρέσεις μεταμορφώθηκε η ζωή του, απαλλάχθηκε από το μόχθο και τη δουλεία. Όμως, η επιβίωση του ανθρώπινου είδους κινδυνεύει αν δεν επιλυθούν τα προβλήματα που προκάλεσαν οι εφαρμογές της επιστήμης. Μερικά από αυτά είναι ο αποκλεισμός των ανθρώπων εξαιτίας του οικονομικού ανταγωνισμού και η δημιουργία αποτελεσματικότερων μέσων καταστροφής. Σε πνευματικό επίπεδο, η επιστήμη βοήθησε τον άνθρωπο να κατανοήσει τους φυσικούς νόμους, να αποδεσμευτεί από το φόβο της φύσης και, τελικά, να εγκαταλείψει την ανασφάλεια που τον διακατείχε στο παρελθόν.

2. Σχεδιάγραμμα κειμένου

α. προλογος	Οι δυο δρόμοι της επιστήμης.
	α) πρακτικός à προσφέρει βοήθεια β) εκπαιδευτικός à επηρεάζει τη νόηση
β. κυριο θεμα	Τα αποτελέσματα της επιστήμης.
	I.    Τα θετικά αποτελέσματα της επιστήμης. α) Παραδείγματα που πιστοποιούν τη σπουδαιότητα των επιστημονικών επιτευγμάτων. β) Η απολύτρωση του ανθρώπου από τον μυϊκό μόχθο. γ) Η κατάργηση της δουλείας.         II.    Τα προβλήματα που προκάλεσε η εφαρμογή της επιστήμης. α) Ο οικονομικός αποκλεισμός εξαιτίας του ανταγωνισμού. β) Η απειλή από τη δημιουργία καινούριων και αποτελεσματικότερων μέσων καταστροφής.       III.    Τα πνευματικά αποτελέσματα της επιστήμης. α) Ο φόβος των φυσικών νόμων για τον πρωτόγονο άνθρωπο κατά τους προεπιστημονικούς χρόνους. β) Η καταπολέμηση της ανασφάλειας μέσω της γνώσης και της κατανόησης της φύσης.
γ. επιλογος	Το κέρδος που απορρέει από την προσπάθεια.
	α) Οι φυσικοί νόμοι έχουν καθολική ισχύ. β) Η ανθρώπινης σκέψη εξαρτάται από αυτούς.

3. Είδος συλλογισμού

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί η σκέψη του συγγραφέα είναι παραγωγική. Συγκεκριμένα, ο συλλογισμός του ξεκινά με μια άποψη η οποία έχει γενικό, διαχρονικό και αδιάψευστο χαρακτήρα: «είναι το αιώνιο κεφάλαιο της επιστήμης το ότι … … κατανίκησε το αίσθημα ανασφάλειας που είχε ο άνθρωπος … …». Στις λεπτομέρειες της παραγράφου αναφέρονται με ιστορικά παραδείγματα (αρχαίοι Έλληνες, επιστήμονες της Αναγέννησης) οι ειδικότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στον περιορισμό της ανασφάλειας του ανθρώπου απέναντι στη γνώση και διατυπώνει τη θέση πως η καταπολέμηση της ανασφάλειας αποτελεί διαχρονική κατάκτηση, η οποία βασίζεται στη συλλογική προσπάθεια όλων των γενεών.

4. Μέθοδος ανάπτυξης παραγράφου

Η παράγραφος οργανώνεται με παραδείγματα. Ειδικότερα, στη θεματική πρόταση της παραγράφου διατυπώνονται οι αλλαγές που συνέβησαν στη ζωή του ανθρώπου μέσω των εμφανών αποτελεσμάτων της επιστήμης. Στις λεπτομέρειες της παραγράφου επιβεβαιώνεται το περιεχόμενο της θεματικής πρότασης με τη χρήση παραδειγμάτων εφευρέσεων (συγκοινωνίες, ηλεκτρισμός, ιατρική).

5. Περιπτώσεις συνυποδήλωσης

·            (6^η παράγραφος): … … η τεχνική έχει μικρύνει ακόμα τις αποστάσεις και δημιούργησε καινούρια και εξαιρετικά αποτελεσματικά μέσα καταστροφής, που, στα χέρια εθνών που ζητούν απεριόριστη ελευθερία δράσεως, αποτελούν απειλή … …

·            (8^η παράγραφος): … … μιας κρίσης που θα μπορούσε να υποσκάψει ολόκληρο το οικοδόμημα.

Στις περιπτώσεις αυτές η γλώσσα χρησιμοποιείται συνυποδηλωτικά. Δημιουργείται, δηλαδή, σχέση μεταβαλλόμενη και συμβολική ανάμεσα στη λέξη και το αντικείμενο που συμβολίζει. Η συνυποδηλωτική λειτουργία συνδέεται με την ποιητική λειτουργία της γλώσσας και αποκτά, έτσι, ο λόγος συγκινησιακή απόχρωση. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας κατορθώνει να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να διεγείρει τον προβληματισμό του σχετικά με το διαπραγματευόμενο θέμα.

6. Συνώνυμα
• απολύτρωσαν = έσωσαν
• εξασθένηση = εξάντληση
• υποτίμηση = μείωση
• απειλή = εκφοβισμός
• κατανίκησε = κατατρόπωσε

7. Παραγωγή λόγου

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να κατανοεί τους φυσικούς νόμους, κατόρθωσε να τους χρησιμοποιήσει για να δώσει λύσεις στα προβλήματα που καθημερινά αντιμετώπιζε. Συνεπώς, οι επιστημονικές γνώσεις και η εφαρμογή τους τέθηκαν στην υπηρεσία του ανθρώπινου είδους εξασφαλίζοντας την πρόοδο και την ευημερία για όλες τις κοινωνικές ομάδες.

Όμως, παρά την αναμφισβήτητη προσφορά των επιστημονικών εφαρμογών, κορυφώνονται, ιδιαίτερα στις μέρες μας, οι συζητήσεις για την αντιφατικότητα που διακρίνει τα πορίσματα της επιστημονικής γνώσης.

Τα παρακάτω στοιχεία αποτελούν ενδείξεις του αντιφατικού χαρακτήρα της επιστημονικής γνώσης σήμερα:

1.           Στόχος της επιστήμης είναι η αξιοποίησή της προς όφελος του ανθρώπου, αλλά σήμερα η εμπορευματοποίηση και ο εκχρηματισμός είναι στοιχεία που διαμορφώνουν την ταυτότητα της επιστήμης.

2.           Οι δραστηριότητες του επιστήμονα πρέπει να διακατέχονται από το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς και όχι από την εξάρτησή του από οικονομικά συμφέροντα ή θεοποίηση του χρήματος.

3.           Η αναντίρρητη πρόοδος της ιατρικής και η αντιμετώπιση πολλών ασθενειών, την ίδια στιγμή που εμφανίζονται νέες και ανίατες παθήσεις, οι οποίες προκαλούνται λόγω της αλλοίωσης του γενετικού κώδικα.

4.           Η απαλλαγή του ανθρώπου από το μυϊκό μόχθο και η κατάργηση της δουλείας είναι δυο σημαντικές κατακτήσεις στον εργασιακό χώρο. Παράλληλα, όμως, η εξειδίκευση, η αυτοματοποίηση και η τυποποίηση της εργασίας προκάλεσαν την έλλειψη δημιουργικότητας και τη βίωση αισθήματος πλήξης στους εργαζομένους.

συμπερασμα: Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση άνοιξε νέες προοπτικές στη ζωή του ανθρώπου, αλλά παράλληλα δημιούργησε και καινούρια προβλήματα. Ο περιορισμός των αρνητικών ή και καταστροφικών επιδράσεων της επιστημονικής γνώσης συνίσταται στο ρόλο που πρέπει να αναλάβει ο επιστήμονας σήμερα, στην ηθική ευθύνη που πρέπει να διαπνέει το έργο του.

Συγκεκριμένα, η στάση του θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω:

1.          Επάρκεια γνώσεων αλλά και συνεχής επιμόρφωση του επιστήμονα ανάλογα με το γνωστικό του αντικείμενο.

2.          Πολυδιάστατη πνευματική καλλιέργεια, εντρύφηση στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες με σκοπό τη βαθύτερη γνώση της ανθρώπινης φύσης.

3.          Πίστη σε υψηλά ιδανικά και ανθρωπιστικές αρχές, προτεραιότητα στο συνάνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του.

4.          Ευρύτητα σκέψης, γόνιμη αμφισβήτηση, αναπτυγμένη κριτική σε νέα μηνύματα και αντίθετες επιστημονικές απόψεις που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες.

5.          Αποδέσμευση από ιδιοτελή και χρησιμοθηρικά κίνητρα καθώς η επιστήμη δεν είναι απλό βιοποριστικό επάγγελμα, αλλά λειτούργημα.

6.          Ειλικρίνεια, τιμιότητα, μετριοπάθεια, υπευθυνότητα, ευσυνειδησία, αυτοκυριαρχία και αυτογνωσία είναι μερικές από τις βασικές αρετές που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα του επιστήμονα.

7.          Εντοπισμός και αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων που απασχολούν την κοινωνία, καθώς ο επιστήμονας ως πνευματικός άνθρωπος πρέπει να στρατεύεται στον κοινωνικό αγώνα.

Επομένως, δεν αρκεί μόνο το πλήθος των ακαδημαϊκών γνώσεων που έχει αποκτήσει ο επιστήμονας αλλά και το πνευματικό του υπόβαθρο, ώστε το αποτέλεσμα των ερευνών του να τεθεί στην υπηρεσία του ανθρώπου. Δηλαδή, ο εξανθρωπισμός και όχι ο εκχρηματισμός πρέπει να αποτελεί το κίνητρο της δραστηριότητας του λειτουργού της επιστήμης.