ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
1. Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η υπόθεση του ποιήματος; Σχετίζεται αυτό με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η ποίηση του Σολωμού;
2. Να επισημάνετε πέντε διαφορετικά σχήματα λόγου στα αποσπάσματα που σας δόθηκαν.
3. Στην ποίηση του Σολωμού, υπάρχουν θρησκευτικές επιρροές. Να τεκμηριώσετε την άποψη σας με στοιχεία από το κείμενο.
4. Ποιος είναι ο ρόλος της φύσης, στην ποίηση του Σολωμού; Στην απάντησή σας να κάνετε αναφορές, όπου είναι απαραίτητο στα αποσπάσματα που σας δόθηκαν.
5. Να εντοπίσετε τις αναλογίες ως προς το περιεχόμενο ανάμεσα στα αποσπάσματα του «Κρητικού» που σας δόθηκαν και στο απόσπασμα από το «Όνειρο στο κύμα» που ακολουθεί».
«Όνειρο στο κύμα» (απόσπασμα)
«Τήν ανεγνώρισα πάραυτα εις το φως της σελήνης το μελιχρόν, το περιαργυρούν όλην την άπειρον οθόνην του γαληνιώντος πελάγους, και κάμνον να χορεύουν φωσφορίζοντα τά κύματα. Είχε βυθισθή άπαξ καθώς ερρίφθη εις την θάλασσαν, είχε βρέξει την κόμην της, από τους βοστρύχους της οποίας ως ποταμός από μαργαρίτας έρρεε το νερόν, και είχεν αναδύσει. Έβλεπε κατά τύχην προς το μέρος όπου ήμην εγώ, κι εκινείτο εδώ κι εκεί προσπαίζουσα και πλέουσα. Ήξευρε καλώς να κολυμβά. [...]
Ήτον απόλαυσις, όνειρον, θαύμα. Είχεν απομακρυνθή ως πέντε οργυιάς από το άντρον, και έπλεε, κι έβλεπε τώρα προς ανατολάς, στρέφουσα τα νώτα προς το μέρος μου. Έβλεπα την αμαυράν και όμως χρυσίζουσα κόμην της, τον τράχηλόν της τον εύγραμμον, τας λευκάς ως γάλα ωμοπλάτας, τους βραχίονας τους τορενευτούς, όλα συγχεόμενα, μελιχρά και ονειρώδη εις το φέγγος της σελήνης. Διέβλεπα την οσφύν της την ευλίγιστον, τα ισχία της, τας κνήμας της, τους πόδας της, μεταξύ σκιάς και φωτός, βαπτιζόμενα εις το κύμα. Εμάντευα το στέρνον της, τους κόλπους της, γλαφυρούς, προέχοντας, δεχομένους όλας της αύρας τάς ριπάς και της θαλάσσης το θείον άρωμα. 'Ήτον πνοή, ίνδαλμα, αφάνταστον, όνειρον επιπλέον εις το κύμα. Ήτο νηρηίς, νύμφη, σειρήν, πλέουσα, ως πλέει ναυς μαγική, η ναυς των ονείρων...[...]
Είχα μείνει χάσκων, εν εκστάσει, και δεν εσκεπτόμην πλέον τα επίγεια». [...]
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Η υπόθεση του ποιήματος τοποθετείται ιστορικά στην περίοδο μετά την υποταγή και υποδούλωση της Κρήτης από τους Τούρκους (1669). Πιο συγκεκριμένα πηγή έμπνευσης του ποιητή είναι η κατάληψη της Μεσαράς και έπειτα των Σφακίων από τους τούρκους στα 1823 - 1824, καθώς και η φυγή χιλιάδων χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη. Στην εποχή εκείνη πολλοί Κρητικοί άρχισαν να διαφεύγουν προς μη τουρκοκρατούμενες περιοχές, με κύριο προορισμό τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα και την Πελοπόννησο. Οι άνθρωποι αυτοί μετακινούνταν κάτω από αντίξοες συνθήκες προσπαθώντας να επιβιώσουν, ενώ η γεωγραφική θέση της Κρήτης και τα μέσα μετακίνησης της εποχής δεν ευνοούσαν την υλοποίηση των στόχων τους.
Κεντρικό θέμα των λαϊκών παραδόσεων και των θρύλων της εποχής ήταν ο αγώνας των Κρητικών που ζούσαν στα Επτάνησα. Οι περιπέτειες αυτές έγιναν γνωστές στο Σολωμό μέσα από τις διηγήσεις Κρητικών που διεσώθησαν.
Στο έργο του Σολωμού, αλλά και των υπολοίπων εκπροσώπων της Επτανησιακής σχολής, ανιχνεύονται σημαντικές επιρροές από τα κρητικά έπη, ενώ συνάμα την ίδια εποχή ανθεί το δημοτικό τραγούδι. Οι λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η ποίηση του Σολωμού προέρχονται από τα έργα των σπουδαίων εκπροσώπων της κρητικής ποίησης, Βιτσένζου Κορνάρου και Δημήτρη Χορτάτζη καθώς και από το δημοτικό τραγούδι, τους μύθους και τους θρύλους της λαϊκής παράδοσης. Πέραν των παραπάνω λογοτεχνικών επιρροών, ανιχνεύονται επιδράσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Πλατωνικές αναφορές, όσον αφορά την ερμηνεία της Φεγγαροντυμένης) και της ιταλικής αναγέννησης (Rossi).
Τέλος, σε εκτενή χωρία του ποιήματος εντοπίζουμε επιρροές της χριστιανικής γραμματείας (Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Αποκάλυψη).
2. Χαρακτηριστικά σχήματα λόγου από τα αποσπάσματα 1, 2, 3:
Απόσπασμα 1, στ. 2: Προσωποποίηση: «Αστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλι!».
Απόσπασμα 2, στ. 1: Αποστροφή: «Πιστέψτε π' ότι θα πω ειν' ακριβή αλήθεια».
Απόσπασμα 3, στ. 14: Αντίθεση: «Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της».
Απόσπασμα 3, στ. 1: Παρομοίωση: «Κι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει...» (Το σχήμα εμπεριέχει και μεταφορά λόγω του σκίρτησε).
Απόσπασμα 3, στ. 13: Οξύμωρο: «Έτρεμε το δροσάτο φως» (αυτό αποτελεί ταυτόχρονα και σχήμα συναισθησίας, αφού συμφύρονται δυο αισθήσεις).
3. Η ποίηση του Σολωμού έχει δεχτεί σημαντικές θρησκευτικές επιρροές. Εξάλλου ένα από τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής, της οποίας βασικός εκπρόσωπος είναι ο Σολωμός, είναι και η θρησκεία.
· Στην αποδοχή της «εν σαρκί ανάσταση νεκρών» την οποία πρεσβεύει η Ορθόδοξη Εκκλησία («Κι έδειχνεν ανυπομονιά για να 'μπει στο κορμί της.» Απ. 2, στ.14).
· Στην αξιοποίηση εικόνων από την Παλαιά Διαθήκη, από τις επιστολές του Αποστόλου Παύλου, από την Αποκάλυψη του Ιωάννη (Λάλησε Σάλπιγγα).
· Στην χρησιμοποίηση του όρκου και μάλιστα με τριπλή έκκληση εμπίστευσης (Μα τες..., Μα τους., Μα την.).
· Στην αναφορά απόψεων περί Δευτέρας Παρουσίας (Και σχίζω δρόμο ... αναστημένος κράζω, απ. 2 στ. 6 - το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος, απ. 2 στ. 16) και μάλιστα σε συγκεκριμένο τόπο, την κοιλάδα Ιωσαφάτ, που σύμφωνα με τις κοινές δοξασίες ιουδαίων, χριστιανών, μωαμεθανών, είναι το θέατρο της τελικής κρίσης (Μην είδετε την ομορφιά που την κοιλάδα αγιάζει, απ.2 στ.7).
4. Ο ρόλος της φύσης στο έργο του Δ. Σολωμού κατέχει καίριο ρόλο και συμβάλλει στην σύνθεση του μύθου. Τα στοιχεία της φύσης έχουν επίδραση θετική και αρνητική στο ποιητικό υποκείμενο. Οι άλογες δυνάμεις της φύσης αντιμάχονται τον άνθρωπο και του ανατρέπουν τα σχέδιά του. Η φύση ως αντίπαλη δύναμη εξουθενώνει τον άνθρωπο, ενώ άλλες φορές τον παρασύρει, κάμπτει την ηθική του θέληση ή και τον παραπλανά σε παράξενα μονοπάτια. Συνάμα η φύση εμφανίζεται και με στοιχεία θετικά τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις έννοιες του κάλλους και του αγαθού. Στο ποίημα εμφανίζεται πληθώρα στοιχείων της φύσης: Χαρακτηριστικά στο απόσπασμα 1 αναφέρεται «Αστροπελέκι μου καλό.» και αμέσως παρουσιάζεται η απειλητική εικόνα του «τρία αστροπελέκια πέσανε ... με βρόντημα μεγάλο». Στο απόσπασμα 3 αναπάντεχα και αυτόματα κοπάζει η θαλασσοταραχή «Κι η θάλασσα, που σκίρτησε σαν στο χοχλό που βράζει, ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα.» Η φύση υποκλίνεται κι αυτή στη Φεγγεροντυμένη.
5. Διαβάζοντας παράλληλα το Σολωμικό «Κρητικό» και το «Όνειρο στο κύμα» του Παπαδιαμάντη διαπιστώνουμε ότι οι δύο γυναικείες μορφές που δεσπόζουν στην αφήγηση, η Φεγγαροντυμένη και η Μοσχούλα, εμφανίζουν αρκετές αναλογίες.
· Παρά το γεγονός ότι η Φεγγαροντυμένη έχει θεϊκή προέλευση και η Μοσχούλα είναι μία απλή κοπέλα της υπαίθρου, πρόκειται στην ουσία για δύο γυναικείες υπάρξεις οι οποίες ενσαρκώνουν το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς και γι' αυτό εξιδανικεύονται. Ο Σολωμός εστιάζει στη συνολική εικόνα της Φεγγαροντυμένης, εμμένοντας κυρίως στα μάτια της και στα μαλλιά της χρησιμοποιοώντας αντιθετικά σχήματα. Από την άλλη ο Παπαδιαμάντης περιγράφει διεξοδικά τα μέρη του σώματος της Μοσχούλας (έβλεπα..., διέβλεπα..., εμάντευα), καθώς και τα μαλλιά της.
· Οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο γυναικείες υπάρξεις αισθητοποιούνται με την εκτεταμένη χρήση σχημάτων λόγου και με εικόνες κυρίως οπτικές και ακουστικές. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός ότι το «Όνειρο στο κύμα» είναι διήγημα, δε στερείται ποιητικότητας και λυρικότητας, εν συγκρίσει με τον αμιγώς ευαίσθητο και λεπτοδουλεμένο λόγο του Σολωμού. Εκτός από τις αναλογίες που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο γυναικείες υπάρξεις, παρόμοιες είναι και οι αντιδράσεις των πρωταγωνιστών μπροστά σ' αυτές τις οπτασίες.
· Θαυμασμός, έκπληξη και συγκίνηση είναι τα συναισθήματα του Κρητικού και του βοσκού μπροστά στην απροσδόκητη εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης και της Μοσχούλας αντίστοιχα.
· Οι πρωταγωνιστικοί ήρωες βλέποντας αυτές τις οπτασίες χάνουν την επαφή τους με την πραγματικότητα. Ο Κρητικός εγκαταλείπει τις προσπάθειες για τη διάσωση της κορασιάς, αναθυμάται το παρελθόν του στη χαμένη πια πατρίδα του, οραματίζεται ακόμη και το μέλλον του. Ο βοσκός, από την άλλη, εγκαταλείποντας τα επίγεια, μεταφέρεται στον κόσμο του ονείρου και της ευτυχίας υποκύπτοντας στα ηθικά διλήμματα και τις ενοχές του.
· Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι η συνάντηση του Κρητικού με τη Φεγγαροντυμένη και του βοσκού με τη Μοσχούλα αλλάξε τον προσανατολισμό της ζωής των δύο πρωταγωνιστικών ηρώων. Ενώ ο Κρητικός κατά το παρελθόν κέρδιζε τη ζωή του σκοτώνοντας τους εχθρούς του, από εδώ και στο εξής θα εναποθέτει την επιβίωσή του στους συνανθρώπους του καθώς θα επιλέξει συνειδητά να γίνει ζητιάνος (απόσπασμα 5[22]). Για το νεαρό βοσκό η Μοσχούλα θα αναχθεί σε σύμβολο της αθωότητας, τους ευτυχισμένου και ανέμελου παρελθόντος του με αντίτιμο τη μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία.
Τέλος, ομοιότητες παρατηρούνται ως προς τον τρόπο με τον οποίο Σολωμός και Παπαδιαμάντης περιγράφουν το νυχτερινό θαλασσινό τοπίο.
· Και η Φεγγαροντυμένη και η Μοσχούλα εναρμονίζονται απολύτως με την ομορφιά της φύσης, η οποία φτάνει στο απώγειό της με την εκτεταμένη χρήση σχημάτων λόγου. Το θαλασσινό τοπίο είναι υποβλητικό και συνάμα σαγηνευτικό, αλλά παρ' όλα αυτά δεν είναι αρκετό για να επισκιάσει τη γυναικεία ομορφιά.
· Σημαντικό για τη διαμόρφωση της ποιητικής ατμόσφαιρας είναι το φως του φεγγαριού. Μάλιστα ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι το φεγγάρι ξετυλίγεται και από μέσα του ξεπροβάλλει η Φεγγαροντυμένη. Και στον Παπαδιαμάντη το φως του φεγγαριού το «μελιχρόν» συνοδεύει κάθε κίνηση της Μοσχούλας την ώρα που κολυμπά συμβάλλοντας, έτσι, στη διαπλοκή του πραγματικού με το ονειρικό στοιχείο. Η έντονη παρουσία του φεγγαριού προσδίδει στα δύο κείμενα διάσταση μεταφυσική.
· Τέλος, και στα δύο κείμενα επικρατεί το μοτίβο της σιγής και η απόλυτη ακινησία όλης της πλάσης. Φαίνεται πως μέχρι και τα στοιχεία της φύσης υποκλίνονται στην ομορφιά της Φεγγαροντυμένης και της Μοσχούλας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου