Μαζοποίηση - Κοινωνικός κομφορμισμός (θέμα εκθεσης)

Μάζα: συμπαγής ομάδα ανθρώπων που αισθάνεται, σκέπτεται και δρα με τον ίδιο τρό­πο. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πλήθος το οποίο λειτουργεί με την ψυχολογία και τη συμπεριφορά του όχλου και χαρακτηρίζεται από την υποταγή του ατόμου στη δύναμη της ομάδας.

Κοινωνικός κομφορμισμός είναι η τάση συμμόρφωσης του ατόμου με τις κυρίαρχες αντιλήψεις και τα πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς της κοινωνικής ομάδας.

Αλλοτρίωση ατόμου (αλλότριος = ξένος): η αλλοίωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών στοιχείων (ιδεών, επιθυμιών, συναισθημάτων κ.ά.) της προσωπικότητας και η αποξένω­ση του ατόμου από τον εαυτό του.

Αλλοτρίωση της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας ενός λαού είναι η φθορά και η απώλεια εκείνων των στοιχείων της παράδοσης και του πολιτισμού του, που συνιστούν την ιδιοπροσωπία, την ιδιαιτερότητα και φυσιογνωμία του και τον διαφοροποιούν από τους άλλους λαούς.

ΑΙΤΙΑ / ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

Η υποχώρηση της συνείδησης της ιδιαιτερότητας των ατόμων και των λαών, αποτε­λεί βασικό γνώρισμα της εποχής μας και είναι απόρροια ενός συνδυασμού παραγόντων του σχετίζονται με την τεχνολογική επανάσταση και τις αλλαγές τις οποίες αυτή επέ­φερε στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και την οργάνωση των κοινωνιών. Τέτοιοι παρά­γοντες είναι:

1.      Η ενοποίηση του κόσμου και η επικράτηση του μαζικού πολιτισμού

►     Με την τελειοποίηση των μέσων ενημέρωσης και την εμπορευματοποίηση των καλλιτεχνικών επιτευγμάτων εξαπλώνεται παγκόσμια ένας ομοιόμορφος τρόπος ζωής, απομακρύνοντας τους λαούς από την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα.

2.      Η κυριαρχία της μόδας και της διαφήμισης

►     Η οργάνωση της διαφήμισης με επιστημονικό τρόπο και η κυριαρχία της μόδας επιβάλλουν την τυποποίηση στην εμφάνιση, τη διασκέδαση, τη γλώσσα και τη συ­μπεριφορά.

3.         Ο κοινωνικός κομφορμισμός

►     Η τάση του ανθρώπου να ταυτίζεται με τους άλλους -επιδίωξη που ξεκινάει από την ανάγκη της αποδοχής και της ένταξής του σε κοινωνικές ομάδες- περιορίζει τη δυνατότητα κριτικής στάσης και οδηγεί στην παθητική αποδοχή και το συμβι­βασμό.

4.         Τα κοινωνικά στερεότυπα και οι προκαταλήψεις

►     Τα στερεότυπα -γενικευμένες και απλουστευτικές αντιλήψεις με τις οποίες αποδί­δεται ένα γενικό χαρακτηριστικό σε ανθρώπους ή σε ολόκληρες κοινωνικές ομά­δες- επιδρούν στη συμπεριφορά και τις απόψεις των ανθρώπων με συνέπεια τη δημιουργία προκαταλήψεων.

5.         Η έλλειψη παιδείας και κριτικής ικανότητας

►     Η ωφελιμιστική αντιμετώπιση της γνώσης και ο εθισμός στην αποστήθιση και αποδοχή έτοιμων απόψεων υπονομεύουν τη δυνατότητα του ανθρώπου να απο­τελέσει μία αυτόνομη και ελεύθερη προσωπικότητα με κριτικό πνεύμα.

6.         Οι συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις

►     Η μαζική συγκατοίκηση των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις με την ανωνυμία και την ανομοιογένεια του πληθυσμού κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται σαν ένας αριθμός μέσα στο πλήθος.

7.         Η μηχανοποίηση και τυποποίηση της εργασίας

►     Η κυριαρχία της μηχανής στο χώρο της εργασίας με την αυτοματοποίηση και τον αυστηρό καταμερισμό περιορίζει την πρωτοβουλία του ανθρώπου και τυποποιεί τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του.

8.         Η κρίση των παραδοσιακών αξιών

►     Η ταχύτητα και η ρευστότητα που κυριαρχούν στην εποχή μας εμποδίζουν τον άνθρωπο να διατηρήσει την επαφή του με τις παραδοσιακές αξίες που πιστο­ποιούν την ιδιαίτερη ταυτότητά του

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η άκριτη συμμόρφωση του ατόμου στις επιταγές της μάζας επιφέρει συνέπειες σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο:

Α. Ατομικές συνέπειες

►   Αδρανοποιεί την κριτική σκέψη και κατά συνέπεια οδηγείται στη χειραγώγηση.

►   Αμβλύνει την ιδιαιτερότητα και περιορίζει την αυτονομία, μετατρέποντας τα άτο­μα σε άβουλες οντότητες.

►   Τυποποιεί τη ζωή, τη σκέψη και τη συμπεριφορά.

Β. Κοινωνικές συνέπειες

►   Υπονομεύει τη δημοκρατία, η οποία προϋποθέτει αυτόνομες και υπεύθυνες πολι­τικές υπάρξεις με κριτική σκέψη.

►   Επιβάλλει την ομοιομορφία και την τυποποίηση στην πολιτιστική ζωή (την τέχνη, τον τρόπο ζωής, την ψυχαγωγία κ.ά.).

►   Αλλοιώνει την πολιτιστική ιδιαιτερότητα των λαών και τους απομακρύνει από την πολιτιστική τους κληρονομιά.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΥΠΟΤΑΓΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗ ΜΑΖΑ

Η διασφάλιση της ιδιαιτερότητας των ατόμων και των λαών αποτελεί αναγκαίο όρο για την προστασία της ατομικής ελευθερίας και του πολιτισμικού πλούτου της ανθρω­πότητας. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου επιβάλλεται:

1. Σεβασμός στην πολιτιστική ιδιαιτερότητα κάθε λαού, τη γλώσσα και την παράδοσή του

►     Ανάπτυξη της ανεκτικότητας και του σεβασμού στο διαφορετικό, ώστε οι αυρια­νές κοινωνίες να είναι πολυπολιτισμικές.

►     Σεβασμός, γνώση και προστασία της κληρονομιάς μας, η οποία θα αποτελέσει αντίβαρο στην ισοπεδωτική επίδραση του μαζικού πολιτισμού.

2.    Εμβάθυνση της Δημοκρατίας

►     Ενίσχυση των θεσμών συμμετοχής του πολίτη στα κοινά, ώστε αυτός να καθορίζει τη μοίρα του και να μη μετατρέπεται σε χειραγωγούμενη οντότητα.

3.    Δημοκρατική λειτουργία των μέσων ενημέρωσης

►     Πολυφωνική ενημέρωση με αμεροληψία και αντικειμενικότητα, στοχεύοντας στη διαμόρφωση υπεύθυνης και ώριμης κοινής γνώμης.

4.      Ανθρωπιστική παιδεία

►     Διάπλαση ολόπλευρα καλλιεργημένων ανθρώπων, ελεύθερων και αυτόνομων προσωπικοτήτων, με έμφαση στην πνευματική καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας.

►     Προετοιμασία του νέου για την ομαλή ένταξή του στην κοινωνική ζωή με πα­ράλληλη φροντίδα για τη διατήρηση της προσωπικής αυτονομίας του μέσα στον κοινωνικό χώρο.

5. Επαναπροσδιορισμός των αξιών του σύγχρονου ανθρώπου

►     Απόρριψη του ισοπεδωτικού καταναλωτικού προτύπου και υιοθέτηση των αν­θρωπιστικών αξιών και αρχών στη ζωή μας.

►     Ανάπτυξη ενδιαφερόντων με βάση τις προσωπικές επιθυμίες και επιλογές.

►     Επιδίωξη διαμόρφωσης κριτικής και αυτόνομης στάσης απέναντι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

Αλέξανδρος και Σπύρος Μήτσελος, ΕΚΘΕΣΗ -ΕΚΦΡΑΣΗ για τη Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ, Ελληνοεκδοτική, ΑΘΗΝΑ 2008