Το δημοκρατικό σχολείο οφείλει να θεμελιωθεί στο διάλογο, γιατί ο διάλογος αποτελεί το ουσιώδες γνώρισμα της δημοκρατίας. Με το διάλογο αμβλύνονται διαφορές συγκλίνουν αντιθέσεις, αίρονται παρεξηγήσεις, προλαβαίνονται συγκρούσεις.
Ο διάλογος όμως, για να μην είναι μόνο επίφαση1 ή παρωδία απαιτεί ορισμένες κοινές παραδοχές. Πίστη στον ορθό λόγο και στη λογική επιχειρηματολογία, δηλ στην επιχειρηματολογία που ακολουθώντας μια έγκυρη συλλογιστική διαδικασία αποδείχνει την αλήθεια ή τεκμηριώνει την ορθότητα μιας άποψης. Προϋποθέτει αποδοχή του άλλου και σεβασμό στη γνώμη του άλλου. Θεμελιώνεται πάνω στην ελευθερία, που παρέχει τη δυνατότητα στον καθένα να εκφράζει την άποψη του χωρίς το φόβο του ελέγχού. Αυτό σημαίνει ταυτόχρονα πίστη στην πολυφωνία και στην αναγκαιότητα της αντιπαράθεσης των ιδεών, γιατί μέσα απ' αυτή την πολυφωνία και την αντιπαράθεση γίνεται πληρέστερη η ενημέρωση, ενισχύεται η κριτική στάση, βρίσκεται ορθότερη λύση στο πρόβλημα, αφού οι ιδέες το φωτίζουν απ' όλες τις πτυχές και δίνουν τη δυνατότητα για ποικίλους συνδυασμούς.
Η σωστή συζήτηση στην τάξη, εκτός από τις γενικότερες προϋποθέσεις που αναφέραμε προηγουμένως, απαιτεί μια ορισμένη στάση του διδάσκοντος και μια ορισμένη τεχνική. Πρώτα πρώτα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η συζήτηση δεν έχει σκοπό να δημιουργήσει τα υπερσυζητικά2 εκείνα άτομα που «σκίζουν τη τρίχα στα τέσσερα», αλλά ανθρώπους που είναι σε θέση να στέκονται κριτικά απέναντι στα προβλήματα, να διαμορφώνουν άποψη, να τη διατυπώνουν με σαφήνεια, να την υποστηρίζουν με επιχειρήματα και με ευπρέπεια και τέλος να μένουν ανοιχτοί, δηλαδή να είναι σε θέση να ακούν τις άλλες απόψεις και να παρακολουθούν τα άλλα επιχειρήματα.
Χρειάζεται λοιπόν αφενός η υπεύθυνη χρήση του λόγου, αφετέρου η δημοκρατική κατανομή του λόγου. Το πρώτο σημαίνει ότι οι μαθητές δε μιλούν ικανοποιώντας το ναρκισσισμό3 ή τον εγωισμό τους, αλλά μιλούν για να συμβάλλουν στο καλύτερο φωτισμό του θέματος, στην προαγωγή της συζήτησης, στην ανεύρεση της ορθότερης λύσης. Άρα ο λόγος πρέπει να είναι καίριος και ουσιαστικός και να διατυπώνεται με σαφήνεια και ακρίβεια, αλλά κυρίως να αναφέρεται στο συγκεκριμένο θέμα - πρόβλημα, που σχετίζεται απαραίτητα με το μάθημα. Ο καθορισμός του θέματος και η αναφορά του λόγου σ' αυτό, είναι βασικοί όροι ώστε να μη διαχέεται η συζήτηση μετατρεπόμενη σε γενικό και αόριστο κουβεντολόι, χωρίς κέντρο, χωρίς κατεύθυνση και στόχο.
Δημοκρατική κατανομή λόγου εξάλλου σημαίνει όσο το δυνατό μεγαλύτερη συμμετοχή των μαθητών στη συζήτηση και άρα αποφυγή της μονοπώλησης του λόγου από ορισμένα άτομα. Οι μαθητές πρέπει να ασκηθούν σ' αυτή τη συμμετοχή, έστω και παρακινούμενοι, γιατί η συμμετοχή είναι η πιο ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας. Τέλος η συζήτηση πρέπει να κλείνει κάπου, αν όχι με τη μορφή «συμπερασμάτων» τουλάχιστον με την ικανοποίηση της ορθής διερεύνησης του θέματος.
Για όλα αυτά όμως είναι απαραίτητη η διακριτική αλλά θετική στάση του δάσκαλου και η ικανότητά του να οργανώνει και να συντονίζει τη συζήτηση παρεμβαίνοντας είτε σαν «διαιτητής» που φροντίζει για τη σωστή διεξαγωγή του «παιχνιδιού» είτε για να δώσει μια πληροφορία σχετική με το θέμα είτε για να συνοψίσει στο τέλος, αλλά σε καμιά περίπτωση για να επιβάλει, άμεσα ή έμμεσα, την άποψή του ούτε με το πρόσχημα της ισοτιμίας. Ο λόγος του δασκάλου δεν είναι δυνατό να διατυπωθεί ισότιμα. Είναι εξ' ορισμού λόγος «αυθεντικός» που επιβάλλεται ή υποβάλλει.
Κ. Μπαλάσκας Κοινωνική θεώρηση της παιδείας, Αθήνα, 1989
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ:
1. επίφαση = κάτι που είναι φαινομενικό και συχνά απατηλό
2. υπερσυζητικά = άτομα που αγαπούν τη συζήτηση ή και τη φλυαρία
3. ναρκισσισμό = ο αυτοθαυμασμός, η λατρεία του εαυτού μας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου