Το πρόβλημα της δημοκρατίας σήμερα: προτεινόμενο θέμα Έκθεσης Γ Λυκείου

Θα αναφερθώ στα σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας. Λέω σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας και όχι προβλή­ματα της σημερινής δημοκρατίας, γιατί δημοκρατία σήμερα πραγματικά δεν υπάρχει πουθενά. Υπάρχουν το πολύ φιλελεύ­θερες ολιγαρχίες σε ορισμένες χώρες, σχετικά προνομιούχες. Πρέπει να είμαστε τώρα πάνω από 5 δισεκατομμύρια άνθρω­ποι πάνω στη γη και είναι ζήτημα αν υπάρχουν 500 εκατομμύ­ρια ανθρώπων που ζουν σε χώρες όπου η πείνα δεν είναι καθη­μερινό πρόβλημα, όπου η καταπίεση και η ανελευθερία δεν είναι η καθημερινή πραγματικότητα.

Στις προηγμένες και σχετικά φιλελεύθερες χώρες υπάρχουν ασφαλώς ορισμένα δικαιώματα των ανθρώπων, υπάρχει ελευ­θερία του τύπου και άλλα παρόμοια. Εάν όμως κοιτάξει κανείς ποιοι πραγματικά έχουν την εξουσία στα χέρια τους, θα αντι­ληφθεί ότι ούτε στις χειρότερες εποχές, το ποσοστό αυτών που έχουν δύναμη μέσα στην κοινωνία δεν ήταν τόσο λίγοι όσο είναι σήμερα. Ο ενήλικος και ψηφοφόρος πληθυσμός στη Γαλλία, επί παραδείγματι, είναι περίπου 35-37 εκατομμύρια. Αν αθροίσει κανείς τη λεγόμενη πολιτική τάξη, τους κυρίαρχους της οικονο­μίας, αυτούς που παίζουν πραγματικό ρόλο στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, ιδίως με τα Μ.Μ.Ε. και κάποιες άλλες κατη­γορίες, θα φθάσει ενδεχομένως στο σύνολο 3700 ατόμων απά­νω σε 37 εκατομμύρια. Αυτό μας δίνει μια αναλογία ενός στους δέκα χιλιάδες. Και ταυτοχρόνως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι ασκούν κριτική στην αρχαία ελληνική δημοκρατία, διότι ένας ελεύθερος πληθυσμός εκατό χιλιάδων είχε ίσως, στη χειρότε­ρη περίπτωση, εκατό χιλιάδες δούλους. Δεν το λέω φυσικά αυτό για να δικαιολογήσω την ύπαρξη της δουλείας. Το λέω για να δείξω ποια είναι η πραγματική κατάσταση σήμερα.

Το ζήτημα είναι σε τι επίπεδο βρίσκονται σήμερα οι λαοί ώστε να ανατρέφουν αυτήν την κατάσταση. Ο εμφανέστερος χαρα­κτηρισμός που θα μπορούσε να δώσει κανείς είναι ότι βρίσκο­νται σε μια κατάσταση πολιτικής απάθειας, ιδιώτευσης, ανευ­θυνότητας, κυνισμού και αδιαφορίας για τα κοινά.

Η δημοκρατία όμως είναι ή θέλει να είναι ένα πολίτευμα που α­ποβλέπει στην κοινωνική και ατομική αυτονομία. Παρέχει, δηλα­δή, τη δυνατότητα να δίνουμε σε μας τους νόμους μας και τους θεσμούς μας, ξέροντας ότι εμείς τους δημιουργούμε. Αυτή εί­ναι η μεγαλύτερη εξουσία που μπορεί να υπάρξει σε μία κοινω­νία και αυτό απαιτεί συλλογική δράση.

Η κοινωνία δεν είναι ποτέ μια απλή σύνθεση, μια απλή πρόσθε­ση ατόμων, διότι τα άτομα τα δημιουργεί η κοινωνία. Συνεπώς, όταν μιλάμε για μία αυτόνομη κοινωνία, θέλουμε άτομα που να είναι ικανά να δώσουν στον εαυτό τους το νόμο τους. Επειδή ό­μως σε μία κοινότητα δεν είναι δυνατό ο καθένας να δίνει στον εαυτό του ένα νόμο, σημαίνει ότι πρέπει να συμμετέχουν πλήρως στη θέσμιση της κοινωνίας. Αυτό σημαίνει βασικά ότι η παιδεία των ατόμων, με την ευρύτερη έννοια, ως συνεχής, δηλαδή, δράση της κοινωνίας πάνω στα άτομα, που αρχίζει από τη στιγμή που τα άτομα γεννιούνται και φτάνει ως το θάνατο τους, πρέπει να συμβάλλει ώστε οι πολίτες να γίνουν πραγματικά αυτόνομοι. Πρόκειται για τους πολίτες που θα προσπαθούν, όχι απλώς να ρυθμίσουν κατά τρόπο αυτόνομο την ατομική τους ζωή, αλλά να συμμετέχουν στον προσδιορισμό των νόμων, που περιορίζουν ή καθορίζουν τη ζωή τους.

Κορνήλιος Καστοριάδης «Οι ομιλίες στην Ελλάδα», εκδόσεις Ύψιλον, 1990.

παρατηρήσεις

Α. Να συνταχθεί η περίληψη του κειμένου.

Β. «Η παιδεία, με την ευρύτερη έννοια πρέπει να συμβάλ­λει ώστε οι πολίτες να γίνουν πραγματικά αυτόνομοι». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε μία παράγραφο 60 -80 λέξεων.

Γ. Να αξιολογήσετε την αλληλουχία των ιδεών του κειμένου.

Δ. Εκπροσωπώντας το σχολείο σας στη βουλή των εφήβων, να κάνετε μία εισήγηση σχετικά με τους παράγοντες που νοθεύουν την ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου. Παράλληλα, να δείξετε με επιχειρήματα πως δεν μπορεί να υπάρξει σε καμία χώρα γνήσια δημοκρατία, χωρίς το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.

απαντησεισ

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το κείμενο αναλύει τις προβληματικές εκφάνσεις της σημερινής δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον Κ. Καστοριάδη γνήσια δημοκρατία δεν υφίσταται πουθενά. Ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες, που τα ανθ­ρώπινα δικαιώματα γίνονται σεβαστά, υπάρχει συγκεντρω­τισμός της εξουσίας στα χέρια λίγων. Το κοινωνικό σώμα δεν αντιδρά απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, φανερώνο­ντας αδιαφορία και εσωστρέφεια. Η δημοκρατία όμως α­παιτεί συμμετοχή, γιατί είναι εκείνο το πολίτευμα που δίνει στον πολίτη την ευκαιρία να αποφασίζει για τους νόμους του. Με δεδομένο, ωστόσο, ότι η κοινωνία δεν αποτελεί απλώς το άθροισμα των μελών της αλλά τα προσδιορίζει σε σημαντικό βαθμό, χρειάζεται να συντελέσει στην ωρί­μανση τους, ώστε να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν την αυτονομία τους. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη βοήθεια της παιδείας.

Β. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Αποτελεί κοινό τόπο και αλήθεια διατυπωμένη από τα χρόνια του Θουκυδίδη ότι η έννοια της παιδείας είναι άρ­ρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια της γνήσιας δημοκρατί­ας. Απαιτείται πνευματική ωριμότητα, πειθαρχία σε αξίες και νόμους άγραφους, διάθεση υποταγής του «εγώ» στο «εμείς» και μία σειρά από ανάλογες αρετές, για να κατα­στεί κάποιος άξιος της δημοκρατίας. Σε αντίθετη περίπτω­ση, η αυτονομία από ευλογία, μπορεί να αποτελέσει κατά­ρα για την κοινωνία. Η παιδεία είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να βαθύνει την κοίτη της ανθρώπινης σκέψης με τα πρότυπα ζωής που παρέχει, τα υψηλά ηθικά διανοήματα που προβάλλει, τις ευκαιρίες για δραστηριοποίηση της φαντασίας που προσφέρει. Έτσι, ο πολίτης θα μπορέσει να αξιοποιήσει την αυτονομία του, αποκρούοντας αποτε­λεσματικά τις φυγόκεντρες από την κοινότητα τάσεις που το προνόμιο αυτό συχνά προκαλεί.

Γ. αξιολογηση αλληλουχιας ιδεων κειμενου

Το κείμενο που προέρχεται από ομιλία του Κ. Καστοριάδη διακρίνεται για τη λογική διάταξη των ιδεών. Αρχικά, ο συγ­γραφέας παρουσιάζει το θέμα εκφράζοντας τις επιφυλά­ξεις του για την απουσία γνήσιας δημοκρατίας στο σύγχρο­νο κόσμο. Τεκμηριώνει στη συνέχεια τα λεγόμενα του με την παράθεση στατιστικών δεδομένων (το παράδειγμα της Γαλλίας), ιστορικών αναφορών (το παράδειγμα της αρχαίας Αθήνας), που φανερώνουν το μέγεθος του προβλήματος. Αναζητώντας διέξοδο στη σημερινή κρίση ο Κ. Καστοριά­δης διατυπώνει μια ακόμη πτυχή του προβλήματος: οι πολίτες δεν αντιδρούν για να αλλάξει η κατάσταση, γιατί ιδιωτεύουν. Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού στέκεται στις ακόλουθες παραμέτρους:

►   Η δημοκρατία αποβλέπει σε μια αυτόνομη κοινωνία και προϋποθέτει συλλογική δράση.

►   Η αυτόνομη κοινωνία αποτελείται από άτομα ικανά να προσδιορίσουν το νόμο τον οποίο θα τηρήσουν. Προϋπόθεση για να τηρηθεί το παραπάνω σχήμα κατά το συγγραφέα είναι η παιδεία. Συμπεραίνει δηλαδή ότι η παιδεία θα βοηθήσει του πολίτες όχι απλώς να ρυθμίσουν την ατομική τους ζωή, αλλά να προσδιορίσουν τους νόμους μέσω των οποίων θα ορίσουν τη ζωή τους.

Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Παράγοντες που συντελούν στη νόθευση της ελευθερίας του σύγχρονου ανθρώπου:

►      Τα ΜΜΕ που συχνά αποτελούν τον παραμορφωτικό καθρέφτη της πραγματικότητας. Όποιος όμως δεν ενημερώ­νεται έγκυρα, χωρίς περιορισμούς που να προέρχονται από
τις πάσης φύσεως εξουσίες, δεν είναι ελεύθερος να σχημα­τίσει μία έγκυρη άποψη για τη ζωή του.

►       Ο συγκεντρωτισμός της πολιτικής εξουσίας. Η δημιουργία υπερεθνικών κέντρων
αποφάσεων - Ευρωπαϊκή επιτροπή, Διεθνές νομισματικό ταμείο - και η ταυτόχρονη πολιτική αδιαφορία που επιδεικνύ­ουν οι πολίτες δημιουργεί ένα σημαντικό έλλειμμα ελευθερί­ας.

►      Η έκρηξη των επιστημονικών γνώσεων και η χρήση τους για την παραγωγή πλούτου ενίσχυσε τη δύναμη των πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες συχνά ασκούν παρεμβα­τικό ρόλο στη χάραξη της πολιτικής των χωρών περιορίζοντας τις ελευθερίες τους.

►      Ο πνευματικός και θρησκευτι­κός φανατισμός. Το εθνικό και θρησκευτικό μίσος τροφο­δοτεί τον πόλεμο και την τρομοκρατία με χιλιάδες αθώα θύματα. Ο τρόμος και το αίσθημα ανασφάλειας έχουν απ­λωθεί στις πλέον ανεπτυγμένες σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

►      Η υπερεξειδίκευση.

►      Η εντατικοποίηση της εργασίας.

►      Η έλλειψη του ελεύθερου χρόνου.

►      Τα καταναλωτικά πρότυπα.

Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών.

►      Η εξουσία, έκτου ορισμού της δημοκρατίας πηγάζει άμε­σα ή έμμεσα από το λαό και υπάρχει υπέρ αυτού. Δεν νοεί­ται, επομένως, ο ίδιος να απουσιάζει από τις πολιτικές
διεργασίες που τον αφορούν.

►       Η δημοκρατία θεσπίζει νό­μους μέσω του κοινοβουλίου, που καθορίζουν σε σημαντι­κό βαθμό την καθημερινότητα αλλά και το μέλλον του πο­λίτη. Επομένως, απαιτείται να είναι ενημερωμένος για τις νομοθετικές εξελίξεις, ώστε να μπορεί να οργανώσει απο­τελεσματικά την αντίδραση του, στην περίπτωση που δια­φωνεί.

►      Η δημοκρατία προϋποθέτει έναν πολίτη ευαισθη­τοποιημένο για όσα συμβαίνουν μέσα ή έξω από τη χώρα του. Άρα, πρέπει να δίνει το παρόν σε όλες εκείνες τις περι­στάσεις - πόλεμοι, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων - που ενεργοποιούν τα δημοκρατικά του αντανακλαστικά, για να διατρανώσει, επί παραδείγματι, την πίστη του στην ει­ρήνη ή να προσφέρει βοήθεια σε δοκιμαζόμενους πρόσφυ­γες.

►       Πολιτική σημαίνει την έγνοια για την κοινή μοίρα. Δεν μπορεί κανείς μέσα στην κοινότητα να διαχωρίσει την τύχη του, το μέλλον του από την τύχη και το μέλλον του συνόλου. Δεν δικαιούται κανείς να έχει την ψευδαίσθηση πως μπορεί να ευημερεί σε μία κοινωνία που ναυαγεί. Οφείλει, επομέ­νως, να αγωνιστεί για την πρόοδο των κοινών υποθέσεων

πηγή: υποψήφιος, ΤΑ ΝΕΑ Τρίτη2 Μαρτίου 2004