"Το αμάρτημα της μητρός μου": κριτήριο αξιολόγησης

Α. Κείμενο: Γ. Βιζυηνός, «Το αμάρτημα της μητρός μου»

Βιβλίο: Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ' Ενιαίου Λυκείου, σελ. 125-153.

παρατηρησεισ

1.  Να καταγράψετε την κλιμάκωση της πορείας της ασθέ­νειας της Αννιώς παρουσιάζοντας συγχρόνως και τις δια­δοχικές ενέργειες της μητέρας για την αντιμετώπισή της.

2.   Είναι γνωστό ότι το αυτοβιογραφικό στοιχείο αποτελεί την πρώτη ύλη των διηγημάτων του Βιζυηνού σε βαθμό που το έργο του να χαρακτηριστεί «ως είδος τι οικογενει­ακών απομνημονευμάτων». Ποια στοιχεία του κειμένου δικαιώνουν τον παραπάνω χαρακτηρισμό;

απαντησεισ

απαντηση στο 1^ο ερωτημα

Το κεντρικό θέμα που ρίχνει βαριά τη σκιά του στην οικο­γένεια του Βιζυηνού είναι η αρρώστια της Αννιώς, για την ο­ποία σε κανένα σημείο του έργου δεν μαθαίνουμε το όνομα της ή έστω κάποια από τα συμπτώματα της. Αρχικά, στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου αναφέρεται αόριστα ότι η Αννιώ «ήτο κατά δυστυχίαν ανέκαθεν καχεκτική και φιλά­σθενος», ενώ στη συνέχεια χαρακτηρίζεται ασθενής («προϊούσης της ασθενείας», «η ασθενής της κόρη»). Μόνο στην έβδομη παράγραφο αποδίδεται παραστατικά μια εικό­να της όψης της άρρωστης μέσω της περιγραφικής αντίθε­σης ανάμεσα στα μαύρα μάτια και τα φρύδια και στο χλω­μό της πρόσωπο.

Στη συνέχεια, διαγράφεται η σταδιακή επιδείνωση της α­σθένειας - χωρίς πάλι περιγραφικές λεπτομέρειες - μ' έναν αριστοτεχνικό τρόπο, καθώς δίνονται κάθε φορά και οι πα­ράλληλες προσπάθειες της μητέρας να τη σώσει. Η πορεία της ασθένειας αποτυπώνεται σε μια φράση που θα επανα­ληφθεί ελαφρώς παραλλαγμένη πέντε φορές. Κάθε φορά μαζί με τη φράση εμφανίζεται και η αντίστοιχη αντίδραση της μητέρας, αποτελώντας από κοινού μια νέα μικρή ενότητα, που περιέχει νέους τρόπους αντιμετώπισης της αρρώ­στιας και γεννά καινούριες ελπίδες:

α. εντούτοις η ασθένεια της Αννιώς ολονέν εδεινούτο: το εν τούτοις υποδηλώνει ότι οι πληθωρικές φροντίδες της μητέ­ρας απέβησαν άκαρπες, αφού η ασθένεια επιδεινώθηκε. Η μητέρα τότε βγαίνει από τα δώματα του σπιτιού, αψηφώ­ντας την κοινωνική κατακραυγή και αναζητά τρόπους θε­ραπείας. Συγκεκριμένα, τρέχει να ρωτήσει όποιον είχε άλ­λοτε παρόμοια ασθένεια, παίρνει μαγικά βότανα από γριές, ζητά συμβουλές από παράξενους ή φημισμένους για τις γνώσεις τους ξένους. Ζητά τη βοήθεια της υπάρχουσας τοπικής «επιστήμης» και, ως εκ τούτου, ανέχεται την εκμετάλ­λευση του κουρέα -κομπογιαννίτη γιατρού.

β. η κατάστασις της Αννιώς έβαινεν αργά μεν και απαρατηρήτως, αλλ' ολονέν επί τα χείρω: με τη νέα επιδείνωση της ασθένειας η μητέρα, ως «άλλη εξ άλλης», αποδίδει την αρ­ρώστια σε υπερβατικά αίτια και ζητάει τη συνδρομητής εκκλησίας με την ανάγνωση των εξορκισμών του κακού από τον ιερέα, ώστε να φύγουν τα κακά πνεύματα. Άλλωστε, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, όταν μια αρρώστια χρόνιζε, οφειλόταν σε παρέμβαση του κακού και αντιμετω­πιζόταν ανάλογα.

γ. η κατάστασις της ασθενούς εδεινούτο: η μητέρα παρα­μερίζει τις θρησκευτικές αξίες της - χωρίς ωστόσο να εγκα­ταλείψει ολότελα τα θρησκευτικά μέσα- και μετέρχεται μα­γικά - αμαρτωλά μέσα: χαϊμαλιά, γοητείες, σαλαβάτια μα­γισσών. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η εναγώνια προσπάθεια της μητέρας να σώσει την κόρη της υπερτερεί των θρησκευτικών της πεποιθήσεων και γι' αυτό, παρότι ήταν «ευλαβής παρά δεισιδαίμων», ακολουθεί τρόπους ία­σης που δε συνάδουν με τις χριστιανικές αντιλήψεις.

δ. το παιδίον εχειροτέρευεν αδιακόπως: όταν διαπιστώνει ότι οι προηγούμενες προσπάθειες ίασης της κόρης της δεν τελεσφόρησαν, επιστρέφει στη θρησκεία εναποθέτοντας και πάλι τις ελπίδες της στο Θεό: κάνει τάματα σε κοντινές και μακρινές εκκλησίες, πηγαίνει λωρίδες φορέματος της Αννιώς σε θαυματουργούς τόπους.

ε. η ασθένεια της πτωχής μας αδελφής ήτον ανίατος: όταν πλέον εξαντλούνται όλα τα ετερόκλητα μέσα ίασης, θεμιτά και αθέμιτα, χωρίς κανένα αποτέλεσμα και έρχεται η πικρή διαπίστωση ότι η ασθένεια είναι ανίατη, δεν απομένει παρά η έσχατη ελπίδα, ο Θεός και το θαύμα. Η δραματική κορύφωση λοιπόν, επιβάλλει τώρα αλλαγή του σκηνικού χώρου και μεταφορά της οικογένειας από το σπίτι στην εκκλησία, ώστε να καμφθεί η "ισχυρογνωμοσύνη" των δαιμονίων.

Ο παραπάνω τρόπος παρουσίασης της επιδείνωσης της ασθένειας με τη συνακόλουθη κλιμάκωση των προσπαθει­ών της μητέρας εξυπηρετεί όχι μόνο την εξέλιξη της πλο­κής αλλά και την κορύφωση της δραματικής έντασης. Το κείμενο αποκτά δραματικότητα, αφού ο συγγραφέας επι­τείνει την αγωνία του αναγνώστη για την έκβαση της κατά­στασης της ασθενούς δίνοντας του την αίσθηση, κάθε φορά, πως το επόμενο μέσο θεραπείας είναι το έσχατο. Προς έκπληξή του, όμως, υπάρχει και επόμενο, ίσως πιο εντυπω­σιακό από το προηγούμενο! Η δραματική περιγραφή τέ­λος, πλαισιώνει το δράμα της μητέρας, το φωτίζει, δικαιο­λογεί την απελπισία της, ώστε να φτάσει στο τέλος ο συγ­γραφέας να πει: «Επί εικοσιοκτώ τώρα έτη βασανίζεται η τάλαινα γυνή χωρίς να δυνηθή να κοιμήση τον έλεγχον της συνειδήσεώς της».

απαντηση στο 2^ο ερωτημα

Αναμφισβήτητα, βασικό γνώρισμα των διηγημάτων του Βιζυηνού είναι ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας των μύθων του. Προσωπικές αλλά και οικογενειακές μνήμες, ατομικά και οικογενειακά περιστατικά καταγράφονται με βαθιά συγκίνηση, πόνο και συγκρατημένο πάθος, «ως είδος τι οικο­γενειακών απομνημονευμάτων» (Κ. Παλαμάς). Γι' αυτό και τα διηγήματα του αποτελούν μια βασική πηγή πληροφοριών για όποιον επιχειρεί να συνθέσει τη ζωή του. Άλλωστε, οι πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του είναι λιγοστές, οπότε και οι βιογράφοι του αντλούν πληροφορίες μέσα από το έργο του.

Έτσι, στο διήγημα ξετυλίγονται οι προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα από την οικογενειακή του ζωή Ο ίδιος αποτελεί κυρίαρχη μορφή χωρίς, ωστόσο, να περιορίζεται η αφήγηση γύρω από το πρόσωπο του. Τα στοιχεία που πιστοποιούν τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του διηγήματος είναι τα εξής:

α. ο αριθμός των μελών της οικογένειας του και τα ονόματα τους, καθώς από τα δεκαεπτά πρόσωπα του διηγήματος, τα δέκα υπήρξαν μέλη της οικογένειας του: εκτός από τον ίδιο (τον Γιωργή, η μητέρα του (Δεσποινιώ η Μηχαλιέσσα), ο πατέρας του, οι δύο αδελφές του (η πρώτη Αννιώ, που κα­ταπλάκωσε η μητέρα του και η δεύτερη Αννιώ, που πέθανε), οι δύο αδελφοί του (ο μεγαλύτερος, ο Χρηστάκης, και ο μι­κρότερος, ορφανός από πατέρα από τότε που ήταν στην κοιλιά της μάνας του), οι δύο θετές αδελφές του και η για­γιά θεωρούνται αληθινά πρόσωπα. Άλλωστε, και η σειρά γέννησης των παιδιών είναι αληθινή

β. τα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή της οικογέ­νειας: ο θάνατος του πατέρα του (από άλλες πηγές μαθαί­νουμε ότι πέθανε από τύφο), η αρρώστια και ο θάνατος της Αννιώς, το πλάκωμα από τη μητέρα του βρέφους, η κακή οικονομική τους κατάσταση.

γ. άλλα πραγματικά γεγονότα και γνωστά περιστατικά της ζωής του αφηγητή η μάθηση της τέχνης του πατέρα από τον μεγαλύτερο αδελφό, η υιοθεσία της κόρης και ο χρόνος που συνέβη (συμπίπτει με την εποχή των οικονομικών δυ­σκολιών της πόλης της Βιζύης), ο ξενιτεμός του Γιωργή σε ηλικία δέκα χρονών, η διαμονή του στην Κωνσταντινούπο­λη, η μετάβαση στην Κύπρο, η επιστροφή στην Πόλη (η Κύ­προς και η Κωνσταντινούπολη απλώς αναφέρονται με την ευκαιρία των φημών που φτάνουν στα αυτιά της μητέρας σχετικά με την τύχη του αφηγητή, η επιστροφή στην πατρίδα του ως ώριμου πια και μορφωμένου, το ταξίδι της για­γιάς στην Ιερουσαλήμ, ο ερχομός της μάνας στην Πόλη, η συνάντηση του αφηγητή και της μητέρας του με τον πα­τριάρχη Ιωακείμ Β'.

δ. η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η εσωτερική εστίαση και ο ομοδιηγητικός αφηγητής, ο οποίος συμμετέχει στα δρώμε­να (και σε ρόλο πρωταγωνιστικό), καθώς και η κτητική α­ντωνυμία "μου" στον τίτλο είναι στοιχεία δηλωτικά του αυ­τοβιογραφικού χαρακτήρα του διηγήματος.

ε. τέλος, αυτοβιογραφικό στοιχείο θα μπορούσε να θεωρη­θεί ένα μεγίστης σημασίας γεγονός, που - ως γνωστόν - ά­σκησε καταλυτική επίδραση στη ζωή και τον ψυχισμό του και είναι καταφανές σε όλο το διήγημα: ο πολύ στενός εσω­τερικός δεσμός με τη μητέρα του

Αξίζει να σημειωθεί ότι η καταφυγή του Βιζυηνού στο αυ­τοβιογραφικό στοιχείο μπορεί να οφείλεται στην υπερβολι­κή ευαισθησία, και στο συναισθηματικό περίσσευμα που τον διέκρινε. Υποδηλώνει ακόμα μια προσπάθεια του να διε­ρευνήσει κάποια στοιχεία του παρελθόντος, αναζητώντας μέσα σ' αυτά βασικά στοιχεία της ύπαρξης του. Θα μπο­ρούσε, επίσης, να αποδοθεί στην επιθυμία του να προσδώ­σει πραγματικές διαστάσεις στην αφήγησή του.

Ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας των έργων του δεν του στερεί, ωστόσο, τη δυνατότητα να συνθέσει έργα ικανά να δώσουν μια εικόνα του ανθρώπινου δράματος, όπου ο μύ­θος, η πλοκή και τα πρόσωπα κινούνται και συμπλέκονται με τη δύναμη του μοιραίου. Τα πρόσωπα του διηγήματος ξε­φεύγουν από τα στενά πλαίσια ενός οικογενειακού δράμα­τος και ανάγονται σε σύμβολα. "Το Αμάρτημα της μητρός μου", γενικότερα, ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή και ξεγυ­μνώνει τον ψυχισμό κάθε ανθρώπου που ζει ανάλογες κα­ταστάσεις. Κατά τον Π. Μουλλά, το έργο «είναι ένα από τα τυπικότερα δείγματα αυτού που η φροϋδική θεωρία ονόμα­σε οικογενειακό μυθιστορημάτων νευρωτικών».

πηγή: ο υποψήφιος, ΤΑ ΝΕΑ, Τρίτη 16 - 11 - 2004