«Όταν λέω Τέχνη δεν εννοώ διόλου τη θεωρία που πρέσβευε «η Τέχνη για την Τέχνη». Η διδασκαλία αυτή, που δε χρησιμεύει πια σε τίποτε, κατάντησε να σημαίνει τη δουλειά ενός ανάπηρου ανθρώπου που φτιάχνει αδειανά κομψοτεχνήματα κλεισμένος μέσα σ' ένα αποστειρωμένο δωμάτιο. Εννοώ μόνο την πνευματική τάξη που δημιουργούν τα καλά έργα της Τέχνης, περασμένα ή σημερινά, εκείνα που νομοθετούν, εκείνα που θα μας διδάξουν». (Σεφέρης)
α. Να αναλύσετε τη λειτουργία της Τέχνης και να διερευνήσετε το πρόβλημα του σκοπού της (Τέχνη για την Τέχνη ή Τέχνη για τον Άνθρωπο;)
β. Να εξετάσετε τη σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή του και την κοινωνία του.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η τέχνη είναι η υψηλότερη και ευγενέστερη εκδήλωση του ανθρώπινου πνεύματος. Σε όλους τους πολιτισμούς αποτελεί τη συνισταμένη των προσπαθειών του ανθρώπου να εξιδανικεύσει το υπάρχον και να δημιουργήσει έναν κόσμο μορφών, που θα του επιτρέπει την αποκάλυψη της αυθεντικής αλήθειας και την εμπειρία μιας πραγματικότητας που δεν υπόκειται στις αντιφάσεις της καθημερινής ζωής.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
α. Να αναλύσετε τη λειτουργία της Τέχνης:
Κάθε μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτελεί έκφραση του ανθρώπου που ζητά να δώσει αισθητική μορφή στο νόημα της ζωής. Μέσα σ' αυτή ο άνθρωπος ανακαλύπτει το βαθύτερο «είναι» του, ικανοποιεί την πνευματική του ανάγκη για ελευθερία, πολλαπλασιάζει το βαθμό αυτογνωσίας του, τέρπεται, διδάσκεται, καλλιεργείται, εξευγενίζεται, οδηγείται στην ηθική τελείωση.
Ο άνθρωπος δεν αρκείται στο να είναι μια ατομικότητα, ζητά να υπερβεί την ατέλεια της ξεχωριστής του ύπαρξης και να μεταβεί σε μια πληρότητα ζωής, να επικοινωνήσει με ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η τέχνη είναι το απαραίτητο μέσο αυτής της συγχώνευσης του ξεχωριστού ατόμου με το σύνολο, της άπειρης κοινωνικοποίησης του, της συμμετοχής του, δηλαδή, στα βιώματα, στις εμπειρίες και στις ιδέες ολόκληρου του ανθρώπινου γένους.
Το χρονικά περατό έργο τέχνης εμπεριέχει το άπειρο, το χρονικά απεριόριστο. Ακινητοποιώντας τις "αιώνιες στιγμές" της καθημερινής ζωής, ξεπερνά την τραγική σύγκρουση χρόνου και άχρονου και βοηθά τον άνθρωπο να υπερβεί τη φθαρτότητα της ατομικής του ύπαρξης και να «εγγίσει» το αιώνιο.
Το καλλιτεχνικό δημιούργημα ακολουθεί πορεία παράλληλη με την εξέλιξη των υπόλοιπων πολιτιστικών δημιουργημάτων του ανθρώπου, εμπλουτίζει τον πολιτισμό, σηματοδοτεί την πρόοδο του κοινωνικού οργανισμού, ανυψώνει το επίπεδο της κοινωνικής ζωής. Στη σύγχρονη κοινωνία της αλλοτρίωσης, η τέχνη αντικατοπτρίζει την παρακμή και την αποσύνθεση όχι εκφράζοντας απλώς μια κατάσταση και βοηθώντας τον άνθρωπο να την υπομένει με μια παθητική ταύτιση, αλλά παρουσιάζοντας την κοινωνική πραγματικότητα σαν μετατρέψιμη και αφυπνίζοντας τον, ώστε, δραστηριοποιούμενος, να συμβάλλει αποτελεσματικά στη βελτίωση της.
β. Να διερευνηθεί το πρόβλημα του σκοπού της Τέχνης:
Το καλλιτέχνημα είναι μια πνευματική δημιουργία που έχει σκοπό να εκφράσει το ωραίο και μέσω του ωραίου το νόημα της ζωής. Στη θέα του ωραίου συγκλίνουν και εναρμονίζονται όλες οι ψυχικές δυνάμεις που συνθέτουν τη ζωή μας, προκαλώντας μια μοναδική συγκίνηση, την αισθητική συγκίνηση.
Ως κοινωνικό φαινόμενο, η τέχνη είναι «στρατευμένη» από την ίδια της τη φύση στην αιώνια υπόθεση των ιδεών και του πνεύματος, στη θεραπεία του ωραίου, στην αποκάλυψη της αλήθειας, στην εξύψωση του ανθρώπου. Σκοπός του έργου τέχνης είναι, μέσα από την αισθητική συγκίνηση, να εκφράσει νοήματα που βρίσκονται πέρα από την επιστημονική γνώση και την ανθρώπινη διάνοια, να προσφέρει ήθος πέρα από τους κανόνες της συμβατικής κοινωνικής ηθικής.
Η αισθητική λειτουργία είναι μια σύνθετη πνευματική λειτουργία που έχει ως πρώτη της επιδίωξη τη μετάδοση καλλιτεχνικής συγκίνησης, δεν αποκλείει, όμως, και τη μετάδοση κάποιων ιδεών που θα διαφωτίσουν και θα απελευθερώσουν το κοινωνικό σύνολο, προσανατολίζοντας το προς την κατάκτηση υψηλών στόχων και την πραγμάτωση μιας ανώτερης κοινωνικής συμβίωσης.
Το δόγμα «τέχνη για την τέχνη» εκφράζει μια «ελιτίστικη» αντίληψη για την τέχνη. Όταν η τέχνη γίνεται αυτοσκοπός και δεν υπηρετεί τον άνθρωπο, γίνεται στείρα κι ανούσια ενασχόληση, διανοητικό πείραμα, απομονωμένη αισθητική αναζήτηση, «δουλειά ενός ανάπηρου ανθρώπου που φτιάχνει αδειανά κομψοτεχνήματα κλεισμένος μέσα σ' ένα αποστειρωμένο δωμάτιο».
Ωστόσο, ο καλλιτέχνης, στην προσπάθεια του να επικοινωνήσει με το κοινό και να το κάνει συμμέτοχο στο έργο του, δεν πρέπει να εκπίπτει σ' έναν άκρατο «λαϊκισμό», προδίδοντας τον εαυτό του και θυσιάζοντας την ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση στην εμπορευματοποίηση και στην απόκτηση πλούτου κα κοινωνικού γοήτρου. Το προϊόν δημιουργίας του δεν έχει τη δύναμη να προσφέρει αισθητική παιδεία παρά μόνο φτηνή εκτόνωση, δεν μπορεί να αφυπνίσει και να διεγείρει το πνεύμα παρά μόνο να εφησυχάσει.
Απορρίπτοντας την «ελιτίστικη» αντίληψη για την τέχνη, καθώς και τη «λαϊκίζουσα» τέχνη, προκύπτει ότι η αυτονομία της τέχνης αποτελεί δεδηλωμένο αξίωμα. «Η τέχνη δεν μπορεί να επιδιώκει τη θεραπεία καμιάς άλλης αξίας, παρά της αξίας του ωραίου. Όπου το ωραίο παύει να είναι σκοπός και γίνεται μέσον προς σκοπόν, εκεί παύει να υπάρχει Τέχνη.» (Τσάτσος).
γ. Να εξετάσετε τη σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή και την κοινωνία του:
Η τέχνη είναι για τον καλλιτέχνη χώρος ύπαρξης και ζωής, καταφύγιο στις δυσκολίες και στα βάσανα της καθημερινότητας, προσπάθεια νοηματοδότησης της ανθρώπινης πορείας, μέσο συνεννόησης, τρόπος επικοινωνίας.
Ο καλλιτέχνης υφοποιεί την πραγματικότητα. Νιώθοντας την ανάγκη να "διασώσει" τα σημαντικά στοιχεία της καθημερινής ζωής από τη μοιραία φθορά του χρόνου, καταργεί τις συμβατικές αποδοχές και τις συμβατικές αρνήσεις της πραγματικότητας, συνθέτει τις αντιφάσεις της και τις μεταστοιχειώνει σε αισθητικές μορφές.
Ό καλλιτέχνης ζει μόνο ό,τι του επιτρέπει να ζει η εποχή του. Τα βιώματα του δεν είναι θεμελιακά διαφορετικά από τα βιώματα των συνανθρώπων του, είναι, όμως, ισχυρότερα, καθαρότερα, ουσιαστικότερα. Θέλοντας να εκφράσει, όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και το σύνολο μέσα από τον εαυτό του, υψώνεται πάνω από την τυχαιότητα των περιστατικών της ιδιαίτερης ζωής του, για να προσφέρει σε όλους τους ανθρώπους ένα στήριγμα.
Ο καλλιτέχνης είναι ένας εντεταλμένος της κοινωνίας, που, έχοντας συνείδηση της κοινωνικής του λειτουργίας, επιδιώκει να διαμορφώσει την πραγματικότητα της εποχής του δημιουργικά. Συλλαμβάνει με τις ευαίσθητες κεραίες του και καταγράφει τις δονήσεις του καιρού του, την ακμή ή παρακμή της κοινωνίας του· αυτά θα αποτελέσουν τα σπέρματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας του και θα δώσουν το στίγμα της εποχής του.
Ο καλλιτέχνης επηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει την εποχή του. Δέχεται, εκφράζει τα στοιχεία που ζουν γύρω του αλλά και μέσα του, γι' αυτό μας δίνει την πορεία ενός πολιτισμού. Τη βαθύτερη σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή του μαρτυρεί η αναζήτηση νέων αισθητικών μορφών και η στροφή προς νέα καλλιτεχνικά ρεύματα κυρίως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο άνθρωπος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος δεν καθοδηγείται αναγκαστικά από ένα διανοητικό κέντρο και ότι η κατάχρηση των επιτευγμάτων της νοησιαρχικής αντίληψης τον απειλεί με αυτοκαταστροφή.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
«Ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν είναι της εποχής του, είναι αυτός ο ίδιος η εποχή του.» (Σεφέρης).
Το θέμα δόθηκε στις ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ του 1996
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου