Επισημαίνοντας χωρία του παρακάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις απόψεις του Ε. Βενιζέλου σχετικά με την πολιτική του βασιλιά Κωνσταντίνου το 1915-1916.
Κείμενο
Ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον αθηναϊκό λαό, 14 Αυγούστου 1916:
Συνιστώ προς υμάς να συγκροτήσετε ολιγομελή αντιπροσωπείαν (…) η οποία, παρουσιαζομένη προς την Α. Μεγαλειότητα, να είπη προς Αυτόν ταύτα περίπου:
Βασιλεύ!
Έγινες θύμα ανθρώπων, οι οποίοι (…) δεν εδίστασαν να καπηλευθούν την προς το Στέμμα ευλάβειαν και την προς το πρόσωπόν Σου αγάπην του Λαού (…).
Έγινες θύμα των στρατιωτικών συμβούλων Σου, οι οποίοι με την στενότητα της στρατιωτικής των αντιλήψεως και με τον πόθον της εγκαθιδρύσεως μιας απολυταρχίας, η οποία θα καθίστα αυτούς ουσιαστικώς κυρίους της καταστάσεως, σ’ έπεισαν ότι η Γερμανία θα εξέλθη νικήτρια εκ του Ευρωπαϊκού πολέμου.
Έγινες τέλος θύμα της ιδικής Σου φυσικής άλλως τε και ανθρωπίνης αδυναμίας. Συνειθισμένος να θαυμάζης παν ό,τι Γερμανικόν, εκπεπληγμένος ενώπιον της απαραμίλλου στρατιωτικής και άλλης παντοδαπής Γερμανικής οργανώσεως, δεν επίστευσες μόνον εις την Γερμανικήν νίκην, αλλά και ηυχήθης αυτήν, ελπίζων να δυνηθής μετ’ αυτήν να συγκεντρώσης εις χείρας Σου όλην την κυβερνητικήν εξουσίαν και να θέσης ουσιαστικώς κατά μέρος το ελεύθερον πολίτευμά μας.
Στ. Στεφάνου (επιμ.), Τα κείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου, τόμος Β΄, σ. 227
Απάντηση:
Η ομιλία του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον αθηναϊκό λαό στις 14 Αυγούστου 1916 περιέχει τις απόψεις του σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική του βασιλιά Κωνσταντίνου στο χρονικό διάστημα 1915 - 1916.
Από το 1912, μετά τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές, ο Βενιζέλος ήταν κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού, χωρίς ουσιαστική κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Στις προθέσεις του δεν υπήρχε η αλλαγή της πολιτειακής κατάστασης στην Ελλάδα γι’ αυτό και επιδίωξε πολιτική συνδιαλλαγής και συνεργασίας με τη βασιλική εξουσία. Το 1913, τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ διαδέχθηκε στον θρόνο ο Κωνσταντίνος, στον οποίο το 1914, ως κίνηση ευμένειας και καλής θέλησης ο Βενιζέλος παραχώρησε το αξίωμα του αρχιστρατήγου. Πάντως, μέχρι το 1915 οι δύο ισχυρές προσωπικότητες δεν ήλθαν σε ευθεία σύγκρουση.
Σημείο τριβής θα αποτελέσει στη συνέχεια η ενδοτικότητα των κομμάτων της αντιπολίτευσης έναντι του βασιλιά, στον οποίο αναγνώριζαν το δικαίωμα να επιβάλλει τη δική του άποψη στην εξωτερική πολιτική παραβλέποντας ότι κάτι τέτοιο ήταν αντισυνταγματικό (καθώς υπεύθυνη για την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας και της εξωτερικής πολιτικής είναι βεβαίως η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός). Η πολιτική νοοτροπία της αντιπολίτευσης ενίσχυσε τους εχθρούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, προ πάντων έναν κύκλο αντιδημοκρατικών αξιωματικών.
Η ρήξη μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου θα επέλθει με αφορμή τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, καθώς εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως προς τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο. Οι Φιλελεύθεροι τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, επειδή ο Βενιζέλος προσδοκούσε ότι με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη. Αντίθετα, ο βασιλιάς και το Γενικό Επιτελείο είχαν διαφορετική εκτίμηση και θεωρούσαν ανεύθυνη τη θέση των Φιλελευθέρων, καθώς εκτιμούσαν ότι η έκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη και θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές ∆υνάμεις.
Στο ιστορικό παράθεμα ο Βενιζέλος επισημαίνει πολιτικό δόλο στις εκτιμήσεις των στρατιωτικών συμβούλων του βασιλιά και τους κατηγορεί για στενότητα στρατιωτικής αντίληψης και για αντιδημοκρατική πολιτική νοοτροπία. Υποστηρίζει ότι οι συγκεκριμένοι σύμβουλοι, έχοντας ως εύσχημο κάλυμμα την αφοσίωση στο θρόνο, επεδίωξαν την επιβολή απολυταρχικής διακυβέρνησης και τον πολιτικό έλεγχο στην Ελλάδα χρησιμοποιώντας ως πολιτική μαριονέτα τον Κωνσταντίνο, ο οποίος επέδειξε ασυγχώρητη ευπιστία, επιπολαιότητα, έλλειψη οξυδέρκειας και έγινε «θύμα» ανθρώπων που καπηλεύτηκαν σε βάρος του «την προς το Στέμμα ευλάβειαν και την προς το πρόσωπόν του αγάπη του Λαού».
Ο Κωνσταντίνος, δεδομένης της κυριαρχίας της Αγγλίας στην Ανατολική Μεσόγειο, και παρά τους δεσμούς του με τη Γερμανία, δεν μπορούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών ∆υνάμεων, γι’ αυτό και έλαβε θέση υπέρ της ουδετερότητας της Ελλάδας. Η εμμονή του βασιλιά στη θέση αυτή τον οδήγησε να δράσει με τρόπο που υπέσκαπτε τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος. Ο Κωνσταντίνος ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία της κυβέρνησης, καταφεύγοντας ακόμη και σε παράνομα μέσα (π.χ. παράδοση απόρρητων διπλωματικών εγγράφων στους Γερμανούς.) Το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης του Βενιζέλου.
Η πολιτική του Κωνσταντίνου είχε ως αποτέλεσμα την αποχή των Φιλελευθέρων από τις εκλογές που προκηρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, καθώς θεωρούσαν την ενέργεια του βασιλιά ως παραβίαση του συντάγματος. Ακολούθησαν εκδηλώσεις βίας και φανατισμού, που δημιούργησαν χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις καθώς κυριάρχησε το μίσος. Όποιος ήταν κατά του πολέμου, κινούσε αμέσως την υποψία στους Βενιζελικούς, ότι ήταν κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, κατά των εθνικών συμφερόντων. Στο ιστορικό παράθεμα ο Βενιζέλος επισημαίνει τον κίνδυνο κατάλυσης του πολιτεύματος της βασιλευόμενης δημοκρατίας και της εγκαθίδρυσης απολυταρχίας είτε από τη χορεία των Στρατιωτικών Επιτελών με την ανοχή του βασιλιά είτε από τον ίδιο τον Κωνσταντίνο, που ήλπιζε σε συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στα χέρια του. Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των Βενιζελικών βίαιους πράκτορες της Αντάντ που μάχονταν τον λαοφιλή βασιλιά, κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους και έθεταν σε κίνδυνο το κράτος. Ο πρωθυπουργός στον λόγο του, βέβαια, προβάλει και συνακόλουθα καταδικάζει ως αποκλειστικό αίτιο-αυτουργό αυτών των συμπτωμάτων τον ίδιο τον βασιλιά και την πολιτική του.
Τα δύο κόμματα (Βενιζελικοί / Αντιβασιλικοί – Αντιβενιζελικοί / Φιλοβασιλικοί) διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους στην πολιτική πρακτική και την προπαγάνδα, παράλληλα όμως όλο και περισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός. Στα μέσα του 1916 το Κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο και το κλίμα της εποχής επέτρεψε να συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί, οι οποίοι δημιούργησαν δύο οργανώσεις αντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα με το αν τα συμφέροντα κάθε ομάδας εξυπηρετούνταν από τον πόλεμο ή την ουδετερότητα. Απόρροια της ανησυχητικής επέκτασης του εθνικού διχασμού στο εσωτερικό της Ελλάδας είναι η ομιλία του Βενιζέλου προς τον αθηναϊκό λαό άμεσα, ενώ έμμεσα απευθύνεται στον Κωνσταντίνο και αποτελεί εκ μέρους του αρχηγού των Φιλελευθέρων μια ακόμη, ίσως την τελευταία απόπειρα συνδιαλλαγής και άρσης των αιτιών της εθνικής κρίσης. Φαίνεται ότι η ομιλία του Βενιζέλου δεν είχε ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Ο βασιλιάς κώφευσε στις επισημάνσεις του πρωθυπουργού και ο Βενιζέλος, στις 26 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους συγκρότησε δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη.
Οι εκτιμήσεις, βέβαια, του Βενιζέλου στη συγκεκριμένη ομιλία για τη συγκεκριμένη πολιτική συμπεριφορά του Κωνσταντίνου έχουν την επίπλαστη εμφάνιση της εύσχημης διαφωνίας, στην οποία, όμως, λανθάνει οξεία κριτική και λεπτή ειρωνεία (χαρακτηριστική είναι η τριπλή επανάληψη της έκφρασης «έγινες θύμα», με την οποία αρχίζουν τρεις παράγραφοι).
Ο πρωθυπουργός μέμφεται τον βασιλιά για τις επιλογές του, τις απόψεις του και τις προθέσεις του. Καταλογίζει στον αντίπαλο πολιτική αδυναμία, έπαρση και αλαζονεία, αποτέλεσμα της ιδιοσυστασίας του Κωνσταντίνου και συμπεραίνει ότι η απόφαση του βασιλιά για την τήρηση της φαινομενικής «ουδετερότητας» στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, είναι εσφαλμένη, ανυπόστατη και στην ουσία αποτέλεσμα των προσωπικών δεσμών του βασιλιά με τη Γερμανία, αλλά και του αδικαιολόγητα υπερβολικού θαυμασμού του «ενώπιον της απαραμίλλου στρατιωτικής και άλλης παντοδαπής Γερμανικής οργανώσεως».
Ο πρωθυπουργός, με αλάθητο πολιτικό αισθητήριο, διαπιστώνει βέβαια ότι οι επιλογές του Κωνσταντίνου εξυπηρετούν παράλληλα και τις μύχιες πολιτικές βλέψεις του τελευταίου. Έχοντας συσπειρώσει γύρω του ο βασιλιάς ένα κύκλο αντιδημοκρατικών αξιωματικών και ενισχυμένος από πιθανή νίκη – επικράτηση των Κεντρικών Αυτοκρατοριών θα μπορούσε ευχερώς να συγκεντρώσει στα χέρια του «όλην την κυβερνητικήν εξουσίαν» και να εκτοπίσει πολιτικά «το ελεύθερον πολίτευμα» της χώρας επιβάλλοντας απολυταρχική διακυβέρνηση.
Σχετικά χωρία βιβλίου : Ήδη από το 1912 … στη Θεσσαλονίκη.
* Η αναφορά στην παράγραφο «Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν … στη Θεσσαλονίκη που περιγράφει την επέκταση του εθνικού διχασμού θεωρείται απαραίτητη, αν και στην ερώτηση δεν γίνεται σαφής αναφορά στον εθνικό διχασμό ούτε υπάρχει σχετική νύξη στην πηγή για τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου και τις εκλογές που προκηρύχθηκαν στη συνέχεια. Όσοι μαθητές τη συμπεριέλαβαν στην απάντησή τους θα έπρεπε να την παρουσιάσουν ως αντανάκλαση της εξωτερικής πολιτικής του Κωνσταντίνου στην εσωτερική πολιτική ζωή της χώρας. Επιπλέον, ο λόγος του Βενιζέλου εκφωνείται στις 14 Αυγούστου του 1916, δηλαδή ένα μήνα πριν τη συγκρότηση της κυβέρνησης της ‘Εθνικής Άμυνας’ στη Θεσσαλονίκη γεγονός που συνιστά χρονικό όριο για την ενσωμάτωση της συγκεκριμένης παραγράφου στην απάντηση.
Πανελλαδικές 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου