Έκθεση Γ Λυκείου: Η ασφάλεια της μάζας και η επανάπαυση της παθητικοποίησης

ΚΕΙΜΕΝΟ:

«Κοινή γνώμη – Μαζοποίηση - Παθητικοποίηση»

Το επίπεδο δημοκρατικής ολοκλήρωσης σε μια χώρα κρίνεται από το αν και κατά πόσο υπάρχουν και είναι αποτελεσματικοί οι μηχανισμοί της κοινής γνώμης. Ακριβώς γι’ αυτό και οι δικτατορίες και τα πραξικοπήματα από την πρώτη στιγμή της επιβολής τους φιμώνουν και καταστρέφουν τα κανάλια μέσα από τα οποία μορφοποιείται η κοινή γνώμη: τον Τύπο και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης και όλους τους άλλους αγωγούς ελεύθερης έκφρα­σης γνώμης.

Η ουδετεροποίηση και η παθητικοποίηση της κοινής γνώμης είναι η υπ’ αριθμόν 1 προϋ­πόθεση για την εμπέδωση κάθε μορφής τυραννίας. Όμως θα ήταν λάθος να υποστηριχτεί ότι αυτή η βίαιη παρέμβαση στους μηχανισμούς σχηματισμού της κοινής γνώμης είναι η μόνη μέθοδος αχρήστευσης της.

Υπάρχουν και άλλες πιο εκλεπτυσμένες με την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, απόδοση, δε­δομένου ότι αυτές αφήνουν θεωρητικά τη δυνατότητα ανοιχτή. Διατηρούν την επίφαση δη­μοκρατικότητας και ελευθερίας στη λειτουργία των αγωγών μορφοποίησης της κοινής γνώμης, αναπτύσσουν, όμως, μηχανισμούς κατεύθυνσης της σε περιοχές «άγονες» δηλα­δή εκεί όπου η παρουσία της δεν είναι επικίνδυνη, δεν εκφράζεται σαν πίεση σε κρίσιμα θέματα, ευνουχίζεται και εξαντλείται σε δευτερεύοντα και ακίνδυνα αντικείμενα. Παλιά, δο­κιμασμένη μέθοδος ευνουχισμού και ουδετεροποίησης της κοινής γνώμης είναι το κράτη­μα ολόκληρης της κοινωνίας σ’ ένα στάδιο υπολειτουργικότητας. Πώς;

Πρώτα - πρώτα, με το είδος της Παιδείας που παρέχεται. Εφόσον η Παιδεία αυτή δεν δη­μιουργεί άτομα κριτικά και ευαισθητοποιημένα στα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα, αλ­λά «σοφούς ηλιθίους», που απομνημονεύουν γνώσεις ή στείρους τεχνοκράτες - καλούς ή κακούς, αδιάφορο - δεν υπάρχει το κατάλληλο εκείνο και διαφοροποιημένο ανθρώπινο υ­λικό που αποτελεί τον πρωταρχικό φορέα σχηματισμού της κοινής γνώμης.

Δεύτερο, με τη διατήρηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού σε κατάσταση αμάθειας και ακρισίας, ώστε να μην υπάρχει εκεί πρόσβαση των σκέψεων και ιδεών της αφυπνισμέ­νης μερίδας του λαού και να αντισταθμίζεται η όποια επικίνδυνη ιδεολογικοπολιτική ζύμω­ση γίνεται σε άλλους χώρους.

Τρίτο, με τη φροντίδα να ελέγχεται σ’ όλη τη γραμμή η κατάσταση στην κατεστημένη πνευματική ηγεσία - Πανεπιστήμια, Εκκλησία. Μέση και Κατώτερη εκπαίδευση, ηγεσία επι­στημονικών σωματίων κλπ. - σε τρόπο ώστε η «επίσημη άποψη» να παρεμποδίζει την όποια διαμόρφωση «ανορθόδοξων» εκφράσεων της κοινής γνώμης από άλλους φορείς.

Τέταρτο, με την καλλιέργεια ενός στυλ διανοούμενων ιντελιγκέντσιας αποστασιοποιη­μένων, θεωρητικών και εξωπραγματικών, που ασχολούνται με τα «μεγάλα και τα τρανά» και περιφρονούν τα «μικρά και καθημερινά».

Η παράδοση του διανοούμενου, που μειώνεται και ξεπέφτει, υποτίθεται, αν ασχοληθεί με ταπεινά και τετριμμένα είναι βασικό όπλο της κυρίαρχης κουλτούρας για να ουδετερο­ποιεί σαν συντελεστής διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, ακριβώς τα άτομα εκείνα, που θα μπορούσαν να είναι ταγοί και οδηγοί της. Ο διανοούμενος, που εκφράζει θέσεις σ’ ένα ε­πίπεδο ακαταλαβίστικης αφηρημένης συλλογιστικής - οσοδήποτε νεωτεριστικές ή «επανα­στατικές» - είναι από άποψη κοινής γνώμης αδιάφορος, ενταγμένος και αυτός - κατ’ εξο­χήν αυτός - στο σύστημα της λειτουργικής αδρανοποίησης της κοινωνίας.

Στο παραδοσιακό αυτό οπλοστάσιο αναστολής σχηματισμού και ουδετεροποίησης της κοινής γνώμης έρχονται να προστεθούν στην εποχή μας νέα και αποτελεσματικά όπλα. Την πρώτη θέση στα όπλα αυτά κατέχει το ελεγχόμενο ραδιόφωνο και κυρίως η τηλεόραση, που αθόρυβα «μοντελοποιούν» τον άνθρωπο, τον κόβουν και τον ράβουν σύμφωνα με ορι­σμένο «πατρόν», που προσδιορίζει τις ανάγκες του, τις αντιλήψεις του, τη «γνώμη» του.

Τον «διευκολύνουν» να σκέφτεται σύμφωνα μ’ ένα φορμαρισμένο και «προκάτ» τρόπο, δηλαδή να μην σκέφτεται. Η κοινή, όμως, γνώμη η πραγματική, η ζωντανή, η πάλλουσα και δημιουργική, προϋποθέτει τον σκεπτόμενο, τον πνευματικά ενήλικο άνθρωπο. Προϋποθέ­τει επομένως διαφοροποίηση, σύγκρουση ιδεών, πάλη γύρω από τα κοινωνικά πρότυπα, τις προτάσεις και τα υποδείγματα ζωής. Η τηλεόραση, από το ένα μέρος αποβλακώνει και παθητικοποιεί, από το άλλο απονευρώνει και μεταβάλλει τους ανθρώπους σε γελοία αν­θρωποειδή.

Στη βάση αυτή δεν υπάρχει κοινή γνώμη, αλλά ετεροκατεύθυνση, ο άνθρωπος «σκέφτε­ται» αυτό που άλλοι θέλουν να σκέφτεται.

Κοινή γνώμη υπάρχει εκεί, που το άτομο έχει μάθει να σκέφτεται και ν’ αναλύει αυτόνο­μα. Ακριβώς γι’ αυτό και χρειάζεται οι προοδευτικές δυνάμεις αυτού του τόπου, όπου δεν ίσχυσε παρά μόνο ο τύπος - κι αυτός πολύ κακά - κι όχι η ουσία της Δημοκρατίας να κα­λούν το λαό σε συνειδητές αντιμετωπίσεις, ν’ απευθύνονται στη λογική, όχι στο συναίσθη­μα. Μήπως άραγε αυτό δεν αποτελεί και τη μεγαλύτερη ένδειξη σεβασμού και εμπιστοσύ­νης στο Λαό; Και υπάρχει άλλος δρόμος για να μάθουμε το μέσο άνθρωπο να μετέχει ου­σιαστικά στο δημόσιο διάλογο;

Όχι βέβαια, και γι’ αυτό είναι καιρός πια το επιχείρημα ν’ αντικαταστήσει το σύνθημα στη δημόσια ζωή της χώρας. Μόνο οι σκοταδιστές και οι περιφρονητές του πλήθους χρη­σιμοποιούν το σύνθημα για να συσκοτίζουν τη σκέψη των απλών ανθρώπων, οι πραγματι­κοί προοδευτικοί επιχειρηματολογούν εκεί βρίσκεται η δύναμη τους.

Αρχή πρωταρχική της Δημοκρατίας και βασικός νόμος προστασίας της είναι να λέγο­νται τα πράγματα ρητά, απερίφραστα, δημόσια και όσο γίνεται πιο έγκαιρα. Σκοπός των γραμμών που ακολουθούν είναι ακριβώς να λειτουργήσουν μ’ αυτόν τον τρόπο προς την κατεύθυνση του πιο νευραλγικού κυκλώματος της δημόσιας ζωής, που είναι ο Τύπος.

Πληροφόρηση, διατύπωση άποψης και στοχασμός, κριτική, συμβολή στον σχηματισμό της κοινής γνώμης και ταυτόχρονα έκφραση της, συγκροτούν την πολυδιάστατη και σ’ ό­λη τη γραμμή πολυσήμαντη αποστολή του Τύπου.

Η δημοσιότητα ως βάση και προϋπόθεση του ανοιχτού διαλόγου πάνω στον οποίο - και μόνο  - στηρίζεται μια γνήσια δημοκρατική πραγματικότητα μπορεί να εκπληρωθεί μόνο α­πό τον Τύπο.

Ο Τύπος είναι ο μεγάλος τροχός διακίνησης των ιδεών, αντιπαράθεσης θέσεων και επι­χειρημάτων, ο άξονας της συνεχούς ζύμωσης, που συντελείται και πρέπει να συντελείται σε μια κοινωνία.

Ο Τύπος, εφ’ όσον πληρώνει αυτές τις προϋποθέσεις, είναι η τέταρτη «εξουσία», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε, που έξω από τις καθαυτό εξουσίες, τη νομοθετική, την εκτε­λεστική και τη δικαστική, διαμορφώνει και ολοκληρώνει το πλαίσιο λειτουργίας των δημο­κρατικών θεσμών σ’ όλα τα επίπεδα, από τα κατώτατα ως τα ανώτατα της πολιτειακής πυ­ραμίδας.

Αν αναλογισθεί κανείς το μέγεθος και την σημασία της αποστολής αυτής, τότε μπορεί να αντιληφθεί και τη δύναμη του Τύπου. Μια δύναμη, που μπορεί - όπως κάθε δύναμη - να γίνει πολύ επικίνδυνη όταν γίνεται κατάχρηση της ή χρησιμοποιείται στραβά ή επίβουλα. Κατάχρηση δύναμης υπάρχει π.χ. όταν ο Τύπος αποκαλύπτει πλευρές της ιδιωτικής ζωής προσώπων, που δεν έχουν σχέση με τη συλλογική ζωή της Κοινωνίας ή ακόμα κι αν έχουν, οι πληροφορίες αναφέρονται στην εντελώς ατομική σφαίρα της ζωής τους. Η «περιέργεια» του κοινού, η οποία άλλωστε μπορεί και να καλλιεργείται, δεν είναι το ίδιο με το συμφέρον της κοινής γνώμης για ουσιαστική πληροφόρηση στα σοβαρά θέματα της κοινωνικής ζω­ής. Απ’ αυτή και μόνο την παρατήρηση γίνεται φανερό ότι ο Τύπος δεν έχει δικαίωμα να διοχετεύει στην κοινή γνώμη ανεπεξέργαστη πληροφορία. Αλλά τι σημαίνει επεξεργασμέ­νη πληροφορία; Όχι βέβαια φτιασιδωμένη, διαστρεβλωμένη, λαθεμένα υπερτονισμένη ή υποτονισμένη κ.ο.κ. Σημαίνει όμως οπωσδήποτε πληροφορία, που αναλύει το αντικείμενο της σε βαθμό, που να διαφωτίζεται και όχι να συσκοτίζεται η κοινή γνώμη. Πληροφορία δη­λαδή που να μην είναι τόσο γενική και συγκεχυμένη ώστε ο αναγνώστης να μην ξέρει στο τέλος σε τι ακριβώς αναφέρεται και ποιον αφορά.

Β. Φίλια

ε ρ ω τ η σ ε ι σ
θεμα 1ο	Να αποδώσετε το περιεχόμενο του κειμένου σε περίπου 100 λέξεις.
	μοναδεσ	25
θεμα 2ο	Σε ποιο είδος δοκιμίου ανήκει το συγκεκριμένο; Ποια βασικά χαρακτηριστικά του είδους αυτού;
	μοναδεσ	10
θεμα 3ο	Βρείτε συνώνυμα στις παρακάτω λέξεις: ολοκλήρωση, αποτελεσματικός, αγωγός, προϋπόθεση, εμπέδωση, ιντελιγκέντσια, ξεπέ­φτει, φορμαρισμένος, ετεροκατεύθυνση, πολυδιάστατη.
	μοναδεσ	10
θεμα 4ο	Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο Τύπος συχνά χρησιμοποιεί τη δύναμη του στραβά ή επί­βουλα. Πότε, κατά τη γνώμη σας συμβαίνει το τελευταίο; (Περίπου 100 -120 λέξεις).
	μοναδεσ	15
θεμα 5ο	Τι, κατά τη γνώμη σας, οδηγεί το σύγχρονο άτομο - ιδιαίτερα των μεγαλουπόλεων - στην ασφάλεια της μάζας και στην επανάπαυση της παθητικοποίησης;
	μοναδεσ	40

α π α ν τ η σ ε ι σ
θεμα 1ο		περιληψη
	Τα μη δημοκρατικά πολιτεύματα ακρωτηριάζουν το πνεύμα και παθητικοποιούν την κοι­νή γνώμη με ποικίλους μηχανισμούς. Η παρεχόμενη παιδεία ούτε ευαισθητοποιεί ούτε οξύνει την κριτική ικανότητα. Έτσι, στο αδαές σύνολο δεν φτάνουν οι φωνές των γρηγορούντων διανοουμένων. Πολλοί από τους τελευταίους ή εκφράζουν μια ποιότητα «δύσπεπτη» από τη μάζα ή ηθελημένα απομο­νώνονται στην επιστήμη ή την Τέχνη τους. Τέλος, τα Μ.Μ.Ε. προβάλλουν ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, τυποποιούν την συμπερι­φορά και τη σκέψη των δεκτών, καθιστώντας τους ομοιογενοποιημενα ενεργούμενα, εύκο­λα χειραγωγήσιμα. Τεράστιος, είναι κατά τον συγγραφέα, ο ρόλος του Τύπου. Στηρίζει τη πολυφωνία και τον πλουραλισμό, ελέγχει - και άρα ως ένα βαθμό εξυγιαίνει - το δημόσιο βίο, συμβάλλει στην ε­δραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συχνά, όμως αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη και προάγει τη «φτηνή», μαζική κουλτούρα, υπηρετώντας τα συμφέροντα των κρατούντων.
θεμα 2ο			ειδοσ κειμενου
	Πρόκειται για αποδεικτικό ή δοκίμιο πειθούς. Τα δοκίμια αυτά, έχουν αντικειμενικό, κυ­ρίως, χαρακτήρα και απευθύνονται περισσότερο στους ανθρώπους της μάθησης. Η αφε­τηρία της έμπνευσης βρίσκεται κυρίως στην επιστήμη και γι’ αυτό κυριαρχεί μάλλον η λο­γική ακολουθία και η αιτιοκρατική σύνδεση των μερών. Η δομή είναι πιο τυπική και αυστηρή. Το αποδεικτικό υλικό που είναι οργανωμένο συλλογιστικά, περιέχει στοιχεία είτε θεω­ρητικά (επιχειρήματα, ορισμοί, σχόλια, αξιολογικές κρίσεις) είτε πρακτικά (τεκμήρια).
θεμα 3ο			συνωνυμα
	*        ολοκλήρωση = τελείωση, πραγμάτωση *        αποτελεσματικός = τελεσφόρος, γόνιμος, παραγωγικός *        αγωγός = δίαυλος, οδός *        προϋπόθεση = όρος, συνθήκη, παράγοντας *        εμπέδωση = εδραίωση, στήριξη *        ιντελιγκέντσια = διανόηση *        ξεπέφτει = εκπίπτει, εκφυλίζεται *        φορμαρισμένος = τυποποιημένος, μηχανοποιημένος *        ετεροκατεύθυνση = ετεροπροσδιορισμός, ετεροκαθορισμός *        πολυδιάστατη = πολυσχιδής, πολύπλευρη
θεμα 4ο			αναπτυξη παραγραφου
	Ο μη αντικειμενικός και ανεξάρτητος τύπος παραπληροφορεί, διαστρεβλώνοντας ή α­ποκρύπτοντας σκόπιμα την αλήθεια, με στόχο τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από καίρια ζητήματα. Χαμηλής ποιότητας αναγνώσματα προάγουν τη μαζική υποκουλτούρα, ευνουχίζουν την κριτική ικανότητα, κατακρεουργούν τη γλώσσα και εθίζουν το δέκτη στη «φτηνή» εκτονω­τική διασκέδαση. Ο τύπος - ο περιοδικός κατά κανόνα - προβάλλει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής που βα­σίζεται στην υπερκατανάλωση. Σταδιακά επέρχεται εθισμός στην παθητική αποδοχή όχι μόνο εμπορικών αλλά και πολιτικών μηνυμάτων. Εύκολα «επιβάλλονται» ιδεολογίες και πρόσωπα και, έτσι, διαιωνίζεται το κατεστημένο. Η μάζα υφίσταται πολυποίκιλη προπαγάν­δα και «πλύση εγκεφάλου». Η Δημοκρατία κινδυνεύει αφού δε στηρίζεται σε πολίτες «εν γρηγόρσει». Ο τύπος συχνά εμπορευματοποιεί τον ανθρώπινο πόνο ή εισβάλλει στην ιδιωτική ζωή προ­σώπων, δείχνοντας ασέβεια στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αποθηριοποιώντας το δέκτη. Δεν είναι, τέλος, λίγες οι φορές που ο τύπος συγκαλύπτει ατασθαλίες, γινόμενος έτσι συνένοχος στη «σήψη» και τη διαφθορά που διέπει το δημόσιο βίο.
θεμα 5ο				παραγωγη λογου
	Στις υπερκατοικημένες μεγαλουπόλεις κυριαρχεί η μονοτονία και η τυποποίηση. Ο ανώ­νυμος άνθρωπος χάνει την ταυτότητα του και αισθάνεται «άπολις» χαμένος στη μάζα. Η αί­σθηση της προσωπικής ευθύνης έναντι του συνόλου αποδυναμώνεται, η κοινωνική συνεί­δηση χαλαρώνει, το ατομικό όφελος προτάσσεται του συλλογικού, η συναισθηματική πε­νία διογκώνεται. Τα Μ.Μ.Ε., η διαφήμιση και η μόδα είναι τεράστιοι μηχανισμοί υποβολής και παθητικοποίησης. Κλονίζουν την υποκειμενική ετερότητα των ανθρώπων, επιβάλλουν την ισοπεδω­τική ομοιομορφία και εθίζουν τον μέσο, μη γρηγορούντα, άνθρωπο στη «ληπτική» ζωή. Στη γιγαντιαία συγκεντρωτική αστική οργάνωση, ο ρόλος του κράτους διογκώνεται. Ο πολυδαίδαλος κρατικός μηχανισμός και τα τυραννικά γραφειοκρατικά γρανάζια ευτελίζουν τον πολίτη, εκμηδενίζουν την ανθρώπινη υπόσταση, καθιστούν το κάθε ξεχωριστό άτομο έ­ναν «αριθμό». Πίσω από τη δημιουργία οπαδών, πίσω από τη μετατροπή του συνόλου σε αγέλη, υποκρύβονται συμφέροντα οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά ή άλλα. Συστηματική - αλλά μη ορατή - πλύση εγκεφάλου και προπαγάνδα αφιονίζουν το πλήθος, αίρουν τη διαφορετικό­τητα και πλήττουν την ατομικότητα. Η εφαρμοσμένη ψυχολογία έχει αποδείξει ότι καθένας ως ένα βαθμό - ιδιαίτερα δε τα ανασφαλή άτομα, με ευθυνοφοβία και μειωμένο αυτοσυναίσθημα - υποσυνείδητα επιδιώ­κει την ένταξη στη μάζα ως λανθασμένη λύση στην ανάγκη αποδοχής. Στο πολύπαθες σύ­νολο, το άτομο μοιράζεται τα προβλήματα του και αισθάνεται παρηγοριά αφού τα βλέπει και στους άλλους. Το τέλος των ιδεολογικών και η απομυθοποίηση των αξιών επέφερε μηδενιστική θεώ­ρηση της ζωής, ισοπέδωση ακόμη και της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η άκριτη αποδο­χή των πάντων και η θεοποίηση του ατομικού οφέλους «βολεύουν» τον κουρασμένο από την ανηλεή καθημερινότητα μέσο άνθρωπο. Ελάχιστοι είναι όσοι «σπάνε τα δεσμά της πλά­νης και ορθώνουν την κεφαλή τους πάνω από τον ορίζοντα της μάζας οπλισμένοι με αν­δρεία και εντιμότητα. Η απουσία Παιδείας, η άγνοια, η πνευματική ένδεια δεν επιτρέπει στους περισσότερους να χρησιμοποιήσουν τη «διάνοια», αφήνοντας έτσι το ένστικτο της αγέλης να υπερισχύει.

πηγή: Ο ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ, ΤΑ ΝΕΑ (φροντ. Θεωρητικό)