Με βάση τις πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα: Κάτω από ποιες συνθήκες ο Χ. Τρικούπης δημοσίευσε το άρθρο «Τις πταίει;»; Ποιες ήταν οι συνέπειες αυτής της κίνησης;
Πηγή 1
Όπως αναφέρθηκε, ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874. Υποστήριξε όμως τους Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο, φίλους του Βούλγαρη (στα «στηλιτικά» ο δεύτερος πήγε με την αντιπολίτευση), για να κτυπήσει το Δεληγιώργη. Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου, δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί», στις 29 Ιουνίου, ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο «Τις πταίει;». Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που σχηματίσθηκαν από το 1868 και διενήργησαν τις εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την ύπαρξη τους «εις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργών». Στην προνομία, συνέχιζε, το Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς, αλλά έμμεσους, εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή. Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα: υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση. Πριν από την επανάσταση έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα. Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή, ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την πλειοψηφία της βουλής. Δεν είναι αντισυνταγματικό, ούτε αντί κοινοβουλευτικό να σχηματίζεται κυβέρνηση από μειοψηφία. Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο κομμάτων στη βουλή. Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα, χρειάζεται όλοι να βεβαιωθούν ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία. Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα πάρουν την εντολή και τη διάλυση, δεν συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα. «Ας αφεθή να λειτουργήσει το πολίτευμα» συνέχιζε το άρθρο, «εν τη βεβαιότητι, ότι εκ της πλειονοψηφίας της βουλής μορφώνεται η κυβέρνησις και ταχέως θα ίδωμεν την Βουλήν συντασσομένην εις δύο κόμματα. Ουδέν των θεμελιωδών ζητημάτων άτινα εν Γαλλία ή Ιταλία διαιρούσι τους πολιτευόμενους εις πολλά κόμματα, έχομεν εν Ελλάδι- τα πολλά κόμματα παρ' ημίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των μειονοψηφιών εις την εξουσίαν».
Το άρθρο ήταν πιο ήπιο συγκριτικά με ορισμένες αγορεύσεις στη βουλή. Δημοσιεύθηκε όμως τρεις μέρες μετά το τέλος των εκλογών, και τις χαρακτήριζε νόθες. Εξάλλου η επίθεση κατά του βασιλιά και ο υπαινιγμός για επανάσταση άγγιζαν τον ποινικό νόμο. Γι' αυτό κατασχέθηκαν τα φύλλα της εφημερίδας και έγινε ποινική δίωξη κατά του εκδότη της Πέτρου Κανελλίδη. Ο Τρικούπης έσπευσε με επιστολή του να πληροφορήσει τον εισαγγελέα ότι αυτός ήταν ο συντάκτης του άρθρου, που είχε μάλιστα δημοσιευθεί όταν απουσίαζε ο Κανελλίδης και έτσι δεν ήξερε το περιεχόμενο του. Η δήλωση αυτή του Τρικούπη είχε ως αποτέλεσμα την ανάκριση και την προφυλάκιση του στις 6 Ιουλίου. Αποφυλακίσθηκε όμως με εγγύηση στις 10, και απαλλάχθηκε με βούλευμα του συμβουλίου Πλημμελειοδικών της Αθήνας, στις 23. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΓ', σελ.291-293
Πηγή 2
Βασιλικός λόγος στη Βουλή, 11 Αυγούστου 1875
«Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της κυβερνήσεως μου, ούτως ενδελεχής θέλει είσθαι η παρ' εμού αναγνώρησις των από του γράμματος και του πνεύματος του συντάγματος στηριζόμενων προνομίων των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ' εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμποστοσύνην της πλειονοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος».
Απάντηση
Το Νοέμβριο του 1862 έγιναν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Μεταξύ άλλων η Εθνοσυνέλευση, παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του. Την αυθαιρεσία αυτή τη διαπιστώνει και την καταγγέλλει ο νέος τότε πολιτικός Χαρίλαος Τρικούπης στο ανυπόγραφο άρθρο του με τίτλο «Τις πταίει;», που δημοσιεύεται στην εφημερία «Καιροί» στις 29 Ιουνίου 1874. Ο Τρικούπης υποστηρίζει πως οι κυβερνήσεις που υπάρχουν από το 1868 οφείλουν την ύπαρξη τους αποκλειστικά στην απόλυτη χρήση του προνομίου που παρέχεται από το Σύνταγμα στο βασιλιά για να διορίζει και να παύει υπουργούς. Αναγνωρίζει πως το ίδιο το Σύνταγμα μόνο έμμεσους περιορισμούς βάζει στο Βασιλιά μέσω των δικαιωμάτων που αναγνωρίζει στη Βουλή. Ο Βασιλιάς όμως, εφόσον αυτοί δεν είναι ρητοί «προτιμάει» να τους αγνοεί, οδηγώντας το λαό να πρέπει τελικά να διαλέξει, κατά τον Τρικούπη, την απόλυτη υποταγή στο πρόσωπο του ή την επανάσταση. Ο Τρικούπης αναγνωρίζει ότι αυτό που πράττει ο Γεώργιος δεν είναι ούτε αντισυνταγματικό ούτε αντί κοινοβουλευτικό αλλά αφήνει να κυριαρχεί η πολιτική αστάθεια. Μόνη λύση στο πρόβλημα είναι η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας, το οποίο, κατά το πρώτο παράθεμα, χαρακτηρίζεται ως θεμέλιο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Για να καταστεί αυτό δυνατό, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας της δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο Τρικούπης μάλιστα στο άρθρο του υποστηρίζει πως στην Ελλάδα δε υπάρχει κανένα από τα ζητήματα τα οποία στη Γαλλία και Ιταλία διαιρούν τους πολιτικούς σε πολλά κόμματα, και πως ο μόνο λόγος ύπαρξης τους είναι το γεγονός ότι έτσι έχουν την ευκαιρία να κληθούν στην κατάληψη της εξουσίας.
Το πρώτο παράθεμα μας πληροφορεί ότι, παρόλο που το άρθρο δεν ήταν τόσο μαχητικό όσο κάποιες αγορεύσεις στη Βουλή, επειδή χαρακτήρισε νόθες τις εκλογές που μόλις πριν λίγο είχαν λάβει χώρα και θεωρήθηκε ότι αποτελούσε επίθεση κατά του βασιλιά και υπαινιγμός (παρακίνηση;) για επανάσταση, υπήρξαν άμεσες και δραστικές συνέπειες: κατάσχεση φύλλων και ποινική δίωξη του εκδότη της εφημερίδας Πέτρου Κανελλίδη. Ο Τρικούπης ανέλαβε πλήρως την ευθύνη συγγραφής και δημοσίευσης του άρθρου με επιστολή του προς το εισαγγελέα, με αποτέλεσμα την προφυλάκιση του στις 6 Ιουλίου 1874. Αφήνεται ελεύθερος με εγγύηση και απαλλάσσεται με βούλευμα στις 23 Ιουλίου. Οι εξελίξεις έχουν δρομολογηθεί. Η αρχή της δεδηλωμένης ψηφίζεται το 1875. Ο βασιλιάς υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου. Η αλλαγή στάσης του βασιλιά φαίνεται ολοκάθαρα στο λόγο στη Βουλή στις 11 Αυγούστου 1875, απόσπασμα του οποίου έχουμε στο δεύτερο παράθεμα. Όχι μόνο αναγνωρίζει την αναγκαιότητα ύπαρξης της αρχής της δεδηλωμένης αλλά και διατείνεται πως χωρίς κυβέρνηση που να έχει τη δηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών είναι αδύνατον το πολίτευμα να λειτουργήσει αρμονικά. Οι νέες θέσεις του βασίζονται, σύμφωνα με τα λεγόμενα του, στην πλήρη αναγνώριση εκ μέρους του των προνομίων των βουλευτών που βασίζονται στο γράμμα αλλά και στο πνεύμα του Συντάγματος: όχι μόνο δηλαδή σε ό,τι ρητά καθόριζε το Σύνταγμα αλλά και σε ό,τι είναι σύμφωνο με τις γενικότερες καταστάσεις, κλίμα και γραμμή που έχει καθιερώσει.
Κατόπιν αυτών των αλλαγών νέα σελίδα ανοίγει στην πολιτική ζωή της χώρας. Η μεταβατική περίοδος θα οδηγήσει στις εκλογές του 188, στις οποίες τα δύο μεγάλα κόμματα συγκεντρώνουν το 92,2% των εδρών του Κοινοβουλίου. Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός θεμελιώθηκαν.
Επιμέλεια: Χριστίνα Λεωνιδοπούλου, Φιλόλογος
Φροντιστήριο: ΕΝΑ, Βέροια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου