Συντακτικό λατινικών: Χρονικές προτάσεις

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι χρονικές προτάσεις, όπως και οι χρονικές μετοχές, είναι προτάσεις επιρρηματικές, και επέχουν θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του χρόνου. Οι χρονικές προτάσεις προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης πρότασης (συνήθως της κύριας).

Η έγκλιση με την οποία εκφέρονται είναι:

A. η οριστική εφόσον εκφράζουν μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο

B. η υποτακτική όταν ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται με άλλες έννοιες (όπως αυτή της προσδοκώμενης πράξης) ή αν η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν είναι μόνο καθαρά χρονική. Σ' αυτή την περίπτωση ισχύει η ακολουθία των χρόνων.

     Εισαγονται με τους χρονικούς συνδέσμους:

•    cum: όταν, σαν, καθώς αφού
•    dum: ενώ εφόσον, όσον καιρό
•    donec: έως, έως ότου, όσο που, ώσπου
•    quoad: έως, έως ότου, όσο που, ώσπου
•    quamdiu: έως, έως ότου, όσο που, ώσπου
•    quatenus: έως, έως ότου, όσο που, ώσπου
•    quando: όταν, αφού
•    quandoquidem: όταν, αφού
•    ubi: όταν, αφού
•    postquam: όταν, αφού
•    ut: όταν, αφού
•    cum primum: μόλις, καθώς
•    ubi primum: μόλις, καθώς
•    simulac: μόλις, καθώς
•    simulatque: μόλις, καθώς
•    ex quo: αφότου
•    quotiens: κάθε φορά
•    antequam: πριν, πριν να
•    priusquam: πριν, πριν να

Οι χρονικες προτασεις εκφερονται:

1. με οριστική όλων των χρόνων, όταν φανερώνουν ένα πραγματικό γεγονός:

i.    κατά τη διάρκεια του οποίου θα γίνει κάτι:

*                     dum vivo, spero (= όσο ζω ελπίζω)

ii.   που πριν από αυτό θα γίνει κάτι:

*          postquam hostes flumen transierunt, proelium commisum est (αφού οι εχθροί πέρασαν τον ποταμό άρχισε η μάχη)

iii.   που ύστερα από αυτό γίνεται ή έγινε ή θα γίνει κάτι:

*      domi mansinus, dum pater rediit (= μείναμε στο σπίτι, ώσπου επέστρεψε ο πατέρας

2. με υποτακτική όταν φανερώνουν:

i.     επιθυμία:

*         domi manebimus, dum pater redeat (= θα μείνουμε στο σπίτι, ώσπου να επιστρέψει ο πατέρας)

ii.    επιδιωκόμενο σκοπό:

*       expectabamus, dum hostes flumen transirent (= περιμέναμε, ώσπου οι εχθροί να περάσουν το ποτάμι)

σημειωσεισ:

^*  Όταν η χρονική πρόταση φανερώνει πράξη που πρόκειται να γίνει (και δεν εκφράζεται επιθυμία ή επιδιωκόμενος σκοπός) εκφέρεται με οριστική μέλλοντα (συνήθως συντελεσμένου): cum Romam venero, tibi scribam (= όταν θα έρθω στη Ρώμη, θα σου γράψω).

^*  Με υποτακτική εκφέρονται οι χρονικές προτάσεις ύστερα από γενικές και αόριστες εκφράσεις όπως est dies, est tempus κλπ.: fuit tempus, cum Germanos Galli virtute superarent (= υπήρξε καιρός, όταν οι Γαλάτες ξεπερνούσαν τους Γερμανούς στην ανδρεία).

3. οι χρονικές προτάσεις που φανερώνουν επανάληψη πράξεως εκφέρονται με οριστική και:

i.   όταν φανερώνουν γενικά αόριστη επανάληψη, με οριστική κάποιου αρκτικού χρόνου:

*        cum sumus negotiis vacui, tum cupimus aliquid videre, audire, addiscere (= όταν είμαστε ελεύθεροι από απασχολήσεις, τότε επιθυμούμε να βλέπουμε, να ακούμε, να μαθαίνουμε κάτι)

ii. όταν φανερώνουν αόριστη επανάληψη στο παρελθόν με οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου:

*         cum ruri eram, ad te adibam (= όποτε ήμουν στην εξοχή, ερχόμουν σε σένα)

Συγκεκριμένα:

Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν:

1. Κάτι το σύγχρονο: στην περίπτωση αυτή εισάγονται με τους συνδέσμους dum, quoad, και quamdiu και εκφέρονται με οριστική. Ειδικότερα ο συγχρονισμός περιλαμβάνει δυο κατηγορίες:

i.   παράλληλη διάρκεια (= εφόσον, όσο)

ii.   μια συνεχιζόμενη πράξη (= χρονική πρόταση) στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση) Η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το dum (= ενώ) και εκφέρεται πάντα με οριστική ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης.

2. Κάτι το προτερόχρονο:  στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: postquam (= αφού), ubi, ut (= όταν, μόλις), simulac (simul atque), cum primum (= μόλις). Εκφέρονται με οριστική, που για το παρελθόν είναι η οριστική παρακειμένου (ή του υπερσυντελίκου).

3. Κάτι το υστερόχρονο: στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμου: antequam (ή χωριστά  ante … quam) (= πριν), priusquam (ή χωριστά prius … quam) (= πριν), dum, donec, quoad (= μέχρι). Εκφέρονται με οριστική όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, και με υποτακτική όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.

ο χρονικός συνδεσμος cum

• Χρονικός cum + οριστική οποιουδήποτε χρόνου: προσδιορίζει απλώς το χρόνο.
• Επαναληπτικός cum + οριστική: εκφράζει την επανάληψη (οσάκις, όταν, κάθε φορά). Ο επαναληπτικός cum με οριστική αρκτικού χρόνου και με αρκτικό χρόνο στην κύρια πρόταση δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και μέλλον. Ο επαναληπτικός cum με οριστική ιστορικού χρόνου δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
• Αντίστροφος cum + οριστική παρακειμένου: στην κύρια πρόταση υπάρχουν τα μόρια vix, aegre (= μόλις και μετά βίας). Λέγεται αντίστροφος, διότι στην πραγματικότητα (νοηματικά) κύρια πρόταση είναι η χρονική και δευτερεύουσα είναι η κύρια π.χ. vix animum somno dederat, cum repente apparuit ei species horrenda (= μόλις είχε παραδώσει την ψυχή του στον ύπνο, όταν ξαφνικά εμφανίστηκε σ’ αυτόν μια φρικτή μορφή ó αφού είχε παραδώσει την ψυχή του στον ύπνο, εμφανίστηκε σ’ αυτόν μια φρικτή μορφή).
• Ο ιστορικός – διηγηματικός cum χρησιμοποιείται πάντα για διηγήσεις του παρελθόντος και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί φανερώνει σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσα στη δευτερεύουσα και την κύρια πρόταση. Όταν εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν ενώ όταν εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

 

παρατηρησεισ σχολικου βιβλιου:

*  Οι χρονικές προτάσεις που εισάγονται με το postquam (αφού), ubi και ut (όταν, μόλις) και simul (μόλις) εκφράζουν το προτερόχρονο. Όταν αναφέρονται στο παρελθόν, συνήθως εκφέρονται με την οριστική του παρακειμένου (μάθημα 11, σελίδα 94)

*  Ο σύνδεσμος cum με την οριστική του παρακειμένου, συχνά με το επίρρημα repente (= ξαφνικά), δηλώνει αιφνίδιο γεγονός. Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθως τα μόρια vix (vixdum), aegre (μόλις και μετά βίας) κλπ. Ο cum αυτός ονομάζεται αντίστροφος (cum inversum). (μάθημα 14, σελίδα 112)

*  Ο σύνδεσμος cum με οριστική εκφράζει την επανάληψη (οσάκις, όταν) π.χ. cum civitas bellum gerit (gerebat), magistratus creantur (creabantur). (μάθημα 15, σελίδα 120).

* Ο σύνδεσμος dum ακολουθείται από οριστική του ενεστώτα ανεξάρτητα από το χρόνο της κύριας πρότασης, όταν εκφράζει πράξη ταυτόχρονη με εκείνη της κύριας: πρόκειται για λατινισμό. (μάθημα 20, σελίδα 147).

*  Για τις διηγήσεις του παρελθόντος χρησιμοποιείται πολύ συχνά ο σύνδεσμός cum με υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) και υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη). Ο cum αυτός, που αποδίδεται με το "όταν" είναι γνωστός ως ιστορικός ή διηγηματικός, και δεν έχει κάτι αντίστοιχο στα αρχαία ελληνικά.

a  Ο χρονικός cum με οριστική μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο που έγινε κάτι π.χ. cum venit = όταν ήλθε, τότε που ήλθε. Αντίθετα ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική. η πρόταση cum venisset σημαίνει όταν ήλθε, ως αποτέλεσμα του ότι ήλθε.

 Μνημονικός πίνακας

εκφράζουν	εισάγονται	εκφέρονται
το σύγχρονο: 1. παράλληλη διάρκεια  2.συνεχιζόμενη πράξη	dum  quoad  quamdiu dum	οριστική (ίδιος χρόνος με αυτόν της προσδιο- ριζόμενης πρότασης). οριστική ενεστώτα
προτερόχρονο:	postquam, ut, simul, cum primum,  ubi	οριστική (παρακειμένου για το παρελθόν)
υστερόχρονο:	dum, donec, quoad, priusquam,  antequam	οριστική (μόνο χρονική σημασία) υποτακτική (επιδίωξη, προσδοκία)