Λογοτεχνία θεωρητικής Γ Λυκείου: Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου ... (προτεινόμενο θέμα με απαντήσεις)

Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου

Α. Κείμενο: Κων/νος Καβάφης, «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή. 595 μ.Χ.»

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάπως ξέρεις από φάρμακα·

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. –

Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάμνουνε - για λίγο - νά μη νοιώθεται ή πληγή.

(1921)

ερωτησησεισ

1.   Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται παραστατικά ο «αναλγητικός» ρόλος της ποίησης;

2.   Στο ποίημα διατυπώνεται μία επίκληση. Ποιος μιλάει και ποιον επικαλείται;

3.   Ποια επίδραση έχει το γήρας στην όψη και την ψυχική διάθεση του Ιάσωνα;

Β. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ουϊλιαμ Σαϊξπηρ: Σονέτο 77

Τα νιάτα πώς διαβαίνουν θα σου πει ο καθρέφτης

και το ρολόι πώς φεύγουν οι ακριβές στιγμές σου

τη σκέψη σου οι λευκές σελίδες θα κρατήσουν,

κι απ’ ό,τι γράψεις ένα δίδαγμα θα πάρεις.

Πιστά ρυτίδες ο καθρέφτης θα σου δείξει,

που κάποιους τάφους ανοιχτούς θα σου θυμίσουν,

και θα σε μάθει αργός ο ίσκιος στο ρολόι

πώς προχωρεί προς την αιωνιότητα ο Χρόνος.

Πρέπει να εμπιστευθείς σε τούτα τ’ άδεια φύλλα

όσα η ανάμνηση σου δεν μπορεί να σώσει

και κάποτε θα δεις μεγάλα αυτά τα τέκνα

της σκέψης σου, που έτσι ξανά θα τη γνωρίσεις.

Όσες φορές κοιτάξεις τον καθρέφτη, το ρολόι,

θα ωφεληθείς και θα γεμίζουν οι σελίδες.

4.   Πώς συνδέονται ο Χρόνος, τα Γηρατειά και η Ποίηση στο παραπάνω ποίημα; Να το παραβάλετε με το ποίημα του Καβάφη «Μελαγχολία   του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού έν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.».

α π α ν τ η σ ε ι σ

απαντηση στο 1^ο ερωτημα

*   Επανάληψη: Η λέξη «φάρμακα» χρησιμοποιείται στους στίχους 5 και 8.

*   Μεταφορά:

*   Προσωποποίηση                       Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 8)

*   Προστακτική (Δηλώνει ικεσία)                  

*   Β’ ενικό πρόσωπο και διάλογος             Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως (στ.4)

         (εσωτερικός μονόλ.)                               Ξέρεις ... (στ. 5)

                                                                        Τα φάρμακα σου φέρε ... (στ. 8)

*   Αναστροφή       - νάρκης του άλγους δοκιμές (στ.6), αντί: δοκιμές

*   και Υπερβατό    - νάρκης και του άλγους.

απαντηση στο 2^ο ερωτημα

Η επίκληση εκφράζεται από τον φανταστικό ποιητή Ιάσωνα Κλεάνδρου το 595 μ.Χ. Πίσω όμως απ’ τον Ιάσωνα βρίσκεται ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής, ο Κ. Καβάφης. Ο Ιάσωνας Κλεάνδρου, ιστορικά ανύπαρκτο πρόσωπο, αποτελεί το προσωπείο κάτω απ’ το οποίο κρύβεται ο Κ. Καβάφης. Επιλέγει δε να αποδώσει την επίκληση σ’ ένα τρίτο πρόσωπο, γιατί θέλει να καταστήσει το πρόβλημα του πιο αληθινό, να το παρουσιάσει πιο αντικειμενικά, να του προσδώσει διαχρονικότητα και καθολικότητα μέσα απ’ το ιστορικό βάθος του τίτλου.

Ο ποιητής επικαλείται την τέχνη της Ποιήσεως. Πιστεύει ότι η ποίηση είναι αυτή που μπορεί να του δώσει λίγη ανακούφιση, μια μικρή παρηγοριά για να αντέξει το γήρας, την επερχόμενη ασχήμια του σώματος. Θυμίζουμε ότι το ποίημα το γράφει ο Κ. Καβάφης το 1918, σε ηλικία 55 ετών, ηλικία αρκετά μεγάλη για τις αντιλήψεις της εποχής. Επικαλείται λοιπόν την ποίηση, της ζητά να του προσφέρει τα φάρμακα της, για να καταπραΰνει τον πόνο του, να απαλύνει τους φόβους του για το επερχόμενο γήρας.

απαντηση στο 3^ο ερωτημα

Η φθορά του σώματος και της μορφής που επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου αρχίζει να γίνεται ορατή στον Ιάσωνα. Ο ποιητής Κ. Καβάφης, που υποδύεται τον Ιάσωνα, είναι τώρα 55 ετών. Βλέπει αλλά και αισθάνεται τα πρώτα σημάδια του γήρατος. Η λάμψη, η φρεσκάδα, η ομορφιά των χαρακτηριστικών χάνονται σταδιακά. Αυτό τον τρομοκρατεί, τον πανικοβάλλει. Δεν έχει συμφιλιωθεί με τη φθορά, την ανημποριά και την ασχήμια. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να τα αντέξει, να τα υπομείνει. «Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά» (στ.3) μας λέει. Έτσι βιώνει αυτή την κατάσταση ως «πληγή από φρικτό μαχαίρι», στίχος που επαναλαμβάνεται, για να καταστήσει ολοφάνερη την επίδραση που έχει στον ποιητή το γήρασμα του σώματος και της μορφής. Έτσι, θα προστρέξει στην ποίηση, γνωρίζοντας όμως ότι αυτή μόνο «για λίγο» και «κάπως» θα τον ανακουφίσει.

απαντηση στο 4^ο ερωτημα

Οι σκέψεις, η δυνατότητα δημιουργίας, οι πνευματικές κατακτήσεις αλλά και τα βιώματα, οι  «ακριβές στιγμές», αποτυπώνονται μέσα στις  «λευκές σελίδες», μέσα στην ποίηση. Η Ποίηση είναι αυτή που θα σώσει στο πέρασμα του χρόνου. Θα κρατήσει ζωντανά όλα αυτά τα στοιχεία που κινδυνεύουν να σβηστούν απ’ τον αμείλικτο χρόνο. Κι έτσι, ο δημιουργός αργότερα θα είναι σε θέση να γνωρίσει καλύτερα ό,τι έπραξε, ένιωσε, σκέφτηκε. Να γνωρίσει πιότερο τον εαυτό του. Να ξαναζήσει κάτι από τα νιάτα του και τις «ακριβές στιγμές» του.

Στο ποίημα αυτό λοιπόν, το ρολόι και ο καθρέφτης γίνονται οι αδιάψευστοι μάρτυρες της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος, των γηρατειών και του επερχόμενου θανάτου (ανοιχτούς τάφους φέρνουν στη θύμηση του ποιητή). Κι η ποίηση είναι ο θεματοφύλακας της νιότης, της δημιουργίας, της αυτογνωσίας. Λυτρωτικός ο ρόλος της κι εδώ, όπως και στο εξεταζόμενο ποίημα του Κ. Καβάφη, όπου με τα φάρμακα της ανακουφίζει, καταπραΰνει τον πόνο του ποιητή απ’ τις πληγές που επέφερε ο χρόνος.