Αντιγόνη Β Λυκείου: Επαναληπτικές ερωτήσεις στίχων 441 - 580

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΧΩΝ 441 – 580

Στίχοι 441 – 472

1.  Η Αντιγόνη οδηγείται από το φύλακα μπροστά στον Κρέοντα σιωπηλή και με σκυφτό το κεφάλι. Πώς εξηγείτε αυτή της τη στάση και πώς νομίζετε ότι την αντιλαμβάνεται ο Κρέων (441-442);  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η Αντιγόνη σκύβει το κεφάλι, επειδή είναι βυθισμένη στις σκέψεις της και όχι από αίσθημα ενοχής ή φόβο. Αγνοεί τον Κρέοντα όπως και τις διαταγές του. Τον περιφρονεί και πιθανόν να μη θέλει να τον βλέπει. Ο Κρέων μάλλον πιστεύει ότι η στάση της Αντιγόνης φανερώνει την ενοχή και το φόβο της. Η σιωπή στο θέατρο είναι δραματικό στοιχείο που διεγείρει την προσοχή του θεατή. Βλ. και διδακτικό βιβλίο, σ. 161.

2.  Τι επιδιώκει να μάθει με τις ερωτήσεις του ο Κρέων από την Αντιγόνη και σε τι αποσκοπεί μ’ αυτή την ανάκριση

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θέλει τη δημόσια ομολογία της Αντιγόνης ενώπιον όλων. Θέλει να αποδείξει πόσο κακός είναι ο χαρακτήρας της, πόσο πολύ κινδυνεύει η πόλη από τέτοια άτομα. Μπορεί έτσι να στηρίξει και ηθικά τη θανατική της καταδίκη. Ίσως και να εύχεται να αγνοούσε η Αντιγόνη τη διαταγή του όχι για να μετριαστεί η ποινή της με το ελαφρυντικό της άγνοιας (δεν υπάρχει τέτοια ένδειξη στο κείμενο), αλλά για να νιώσει την εξουσία του πιο ασφαλή (στ. 482-485, 532-533).

3.  Αντιμετώπισε η Αντιγόνη αρχικά το δίλημμα σε ποιο νόμο θα έπρεπε να υπακούσει (του Κρέοντα ή των θεών) ή επέλεξε να ακολουθήσει το θεϊκό νόμο χωρίς προηγουμένως να σκεφθεί τις συνέπειες από την παραβίαση των διαταγών του βασιλιά; Σε ποια συμπεράσματα καταλήγει κανείς λαμβάνοντας υπόψη του τη μέχρι τώρα εξέλιξη του δράματος;  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Για την Αντιγόνη δεν υπήρξε κανένα δίλημμα. Οι τόσες συμφορές που βάρυναν την οικογένειά της και η εκπλήρωση του χρέους της την οδήγησαν στην απόφαση να πεθάνει. Ήταν μια λύση που την προτιμούσε και τη θεωρούσε μικρότερο κακό από το να δεχθεί τις αποφάσεις του Κρέοντα. Με αυτές τις σκέψεις αγνοεί τις απειλές του βασιλιά ότι θα τη θανατώσει.

4.  Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου, όπου η Αντιγόνη αξιολογεί τις διαταγές του Κρέοντα (458-464) και χαρακτηρίζει τον ίδιο.

α) Να επισημάνετε την κριτική που ασκεί στον Κρέοντα.

β) Ποια εντύπωση σχηματίζει κανείς για την Αντιγόνη ακούγοντάς την να μιλά με αυτό τον τρόπο στον ανώτατο άρχοντα της πόλης;  

γ) Γιατί νομίζετε ότι ο Σοφοκλής παρουσιάζει με αυτόν τον τρόπο το χαρακτήρα της ηρωίδας;  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τα σημεία του κειμένου είναι οι στίχοι  453-454, 458-459 και 470.

       α) Οι διαταγές του δεν μπορεί να είναι ανώτερες από το θείο νόμο. Ο ίδιος χαρακτηρίζεται εγωιστής και ανόητος, αν πιστεύει ότι η πράξη της ήταν ανόητη. β) Φαίνεται τολμηρή, σκληρή, πολύ θαρραλέα και ισχυρογνώμων. γ) Εξυπηρετεί την οικονομία του δράματος. Αντιγόνη και Κρέων υπερασπίζονται  δυο διαφορετικές αξίες. Η μετωπική σύγκρουση μεταξύ τους δείχνει το πρακτικό αποτέλεσμα της ιδεολογικής και ηθικής σύγκρουσης (ανάμεσα σε γραπτούς και άγραφους νόμους) που είναι ήδη από την αρχή του δράματος δεδομένη. Στο σημείο αυτό κορυφώνεται η σύγκρουση και με την καταδίκη της Αντιγόνης σε θάνατο αποκτά έντονο δραματικό χαρακτήρα. Η παράτολμη στάση της, της περιφρόνησης των γραπτών νόμων, μπορεί να δημιουργήσει προς στιγμήν την εντύπωση ότι ο Κρέων έχει δίκιο κι αυτή άδικο. Ο Σοφοκλής με τη σύγκρουση των συναισθημάτων και των έντονων χαρακτήρων, θέλει να δείξει ότι η αλήθεια χάνεται από τα μάτια των θεατών, όπως έχει χαθεί και από τα μάτια του Κρέοντα. Και αυτός πιστεύει ότι έχει δίκιο. Το ότι η πρώτη εντύπωση είναι απατηλή θα αποκαλυφθεί λίγο αργότερα, όταν πλέον θα είναι πολύ αργά για τον Κρέοντα. Ο θεατής θα διαπιστώσει με δέος την τραγική του μοίρα.

5.  Στο λόγο της η Αντιγόνη δεν προβάλλει ως κίνητρο της πράξης της την αδελφική αγάπη (όπως στον πρόλογο), αλλά την πίστη της στους νόμους των θεών. Ποιοι λόγοι οδηγούν, κατά την άποψή σας, την Αντιγόνη να επιλέξει αυτή την τακτική αντιπαράθεσης με τον Κρέοντα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η Αντιγόνη δεν απολογείται, δεν αναζητά δικαιολογίες και ελαφρυντικά, δε θέλει να συγκινήσει τον Κρέοντα, δεν την ενδιαφέρει καν η άποψή του. Γι’ αυτήν τα κίνητρά της είναι αυτονόητα και δεν έχουν να κάνουν μονάχα με την αδελφική αγάπη. Οι αξίες όμως, με τις οποίες θέλει να δικαιώσει δημόσια την πράξη της, θα έπρεπε να είναι το ίδιο ισχυρές ή και ισχυρότερες ακόμη από αυτές που αντιπροσωπεύει ο Κρέοντας. Οι νόμοι των θεών βρίσκονται πάνω από τους νόμους των ανθρώπων κι έτσι το δίκιο είναι με το μέρος της. Η αγάπη προς τον αδελφό της θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια καλή δικαιολογία για την «παράνομη» πράξη της και θα της έδινε, ίσως, πολλά ελαφρυντικά. Θα ήταν ένα ευγενές κίνητρο, αλλά τίποτε παραπάνω. Η υπακοή όμως στους νόμους των θεών είναι ανάγκη και όχι κίνητρο. Και σε μια αντιπαράθεση με τον Κρέοντα μόνο ο σεβασμός προς τους νόμους των θεών θα δικαίωνε πλήρως την παρακοή της απέναντι στην κοσμική του εξουσία.

6.  Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων, σημειώνοντας  Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.

καὶ φημὶ δρᾶσαι κοὐκ ἀπαρνοῦμαι τὸ μή (443). Με τη φράση αυτή η Αντιγόνη:

Σωστό   Λάθος

α) Αρνείται ότι παραβίασε τη διαταγή του Κρέοντα.                          *

β) Απαντά με θάρρος στον Κρέοντα.                                 *     

γ) Αρνείται να απαντήσει στον Κρέοντα.                                       *

δ) Αναλαμβάνει στο ακέραιο τις ευθύνες της πράξης της.        *     

ε) Αποδεικνύει τη γενναιότητα του χαρακτήρα της.               *     

7.  Να συνδέσετε κάθε φράση της Α στήλης με το σχήμα λόγου της Β στήλης που της αντιστοιχεί. (Δυο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

Α								Β
1. μὴ μῆκος, ἀλλὰ συντόμως (446)								Α.   πλεονασμός
2. ἔξω βαρείας αἰτίας ἐλεύθερον (445)								Β.   σχήμα εκ παραλλήλου
3. θεῶν νόμιμα δύνασθαι ... ὑπερδραμεῖν (455)								Γ.   επανάληψη
4. μῶρα δρῶσα ... μώρῳ μωρίαν ὀφλισκάνω (469-470)								Δ.   υποφορά
								Ε.    μεταφορά
								ΣΤ. παρομοίωση
	1.	Β	2.	Α	3.	Δ			4.	Γ

Γραμματικές ασκήσεις

8.  σὺ μὲν κομίζοις ἂν σεαυτὸν ᾗ θέλεις (444): Να γράψετε το στίχο μεταφέροντας τους ρηματικούς τύπους στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο αορίστου (στην ίδια έγκλιση).

·         ΑΠΑΝΤΗΣΗ: σύ μέν κομίσαις ἄν σεαυτόν ᾗ ἐθέλησας

9.  λέγω, δύνασθαι, ἐφάνη: Να συμπληρώσετε το β΄ ενικό πρόσωπο του μέλλοντα και αορίστου των παραπάνω ρηματικών τύπων στην οριστική και ευκτική.

Μέλλων		Αόριστος
Οριστική	Ευκτική	Οριστική	Ευκτική
λέξεις - ἐρεῖς	λέξοις - ἐροῖς	εἶπες	εἴποις
δυνήσει	δυνήσοιο	ἐδυνήσω	δυνήσαιο
φανεῖ	φανοῖο	ἐφήνω	φήναιο

10.         καὶ δῆτ’ ἐτόλμας τούσδ’ ὑπερβαίνειν νόμους (449): Να ξαναγράψετε το στίχο μεταφέροντας:

α) όλους τους κλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό,

• καί δῆτ’ ἐτολμᾶτε τόνδε ὑπερβαίνειν νόμον

β) το ρ. ἐτόλμας στο γ΄ ενικό και πληθυντικό όλων των εγκλίσεων του ενεστώτα.

• ΟΡΙΣΤΙΚΗ: τολμᾷ -- τολμᾶτε
• ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ:  
• ΕΥΚΤΙΚΗ:  τολμῷ -- τολμῷτε
• ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ:  τόλμα – τολμᾶτε

ΣΤΙΧΟΙ 473 – 507

11.         Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ο Κρέων, ενώ αρχικά είχε απευθύνει τις ερωτήσεις του στην Αντιγόνη, μετά τα τελευταία της λόγια δεν απευθύνεται πλέον σ' αυτή, αλλά στο χορό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Φαινομενικά η απάντησή του απευθύνεται στο χορό, ενώ πραγματικός αποδέκτης της είναι η Αντιγόνη (και οποιοσδήποτε αμφισβητεί την εξουσία του). Με τον τρόπο αυτό: α) Την περιφρονεί επιδεικτικά. β) Θεωρεί αδιανόητο να του συμπεριφέρεται ένας κατώτερός του κατ’ αυτόν τον τρόπο και γι’ αυτό την αγνοεί. γ) Θεωρεί ότι ο χορός δεν αποδοκίμασε όσο θα έπρεπε τα λόγια της και θέλει να του τονίσει το μέγεθος της ενοχής της.

12.         Ποιες κατηγορίες προσάπτει συνολικά ο Κρέων στην Αντιγόνη στην προσπάθειά του να μην αφήσει καμιά αμφιβολία ότι η ποινή που της επιβάλλει είναι δίκαιη;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: α) Παράκουσε τις εντολές του. β) Είχε το θράσος να καυχηθεί για την πράξη της δημοσίως χωρίς να δείξει καμία μεταμέλεια. γ) Είχε το θράσος, αυτή, μια γυναίκα, να αμφισβητήσει τις αποφάσεις ενός άντρα και βασιλιά.  

13.         Εξετάζοντας τα λόγια του Κρέοντα στους στίχους 473-496, να αναφέρετε τα σφάλματα που διαπράττει και που θα τον οδηγήσουν στο τραγικό του τέλος.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: α) Αγνοεί τους νόμους των θεών για την ταφή των νεκρών. β) Περιφρονεί με την απόφασή του τον ἑρκεῖο Δία, τον προστάτη της οικογένειας. γ) Κατηγορεί άδικα και χωρίς κανένα αποδεικτικό στοιχείο την Ισμήνη ότι παραβίασε τις εντολές του.

14.         Να εξηγήσετε ποιοι παράγοντες εμποδίζουν τον Κρέοντα να κρίνει την πράξη της Αντιγόνης ψύχραιμα και να αποφύγει τα σφάλματα που θα του προξενήσουν στο τέλος τόσες συμφορές.   

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: α) Η δέσμευση που ανέλαβε με τις προγραμματικές του δηλώσεις. β) Η υπεροψία και η αλαζονεία, που ενισχύεται από το βασιλικό αξίωμα· βάζει τον εαυτό του και τις αποφάσεις του πάνω από όλους και όλα. γ) Ο υπερτροφικός εγωισμός του και η υπερηφάνειά του: Θεωρεί προσωπική προσβολή την παραβίαση των διαταγών του και χάνει εντελώς την ψυχραιμία του, όταν διαπιστώνει ότι είναι γυναίκα αυτή που τις παραβιάζει. δ) Η αυταρχική νοοτροπία του κατά την άσκηση της εξουσίας: Ο πολίτης είναι δούλος του άρχοντα.

15.         θέλεις τι μεῖζον, τί δῆτα μέλλεις; (497, 499): Ποιο νόημα αποκτούν τα λόγια της Αντιγόνης στην περίπτωση αυτή; Να αναφερθείτε στο ύφος της ηρωίδας και να το αιτιολογήσετε.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αποτελούν πρόκληση, σαρκασμό και ειρωνεία για τον Κρέοντα. Διαμορφώνουν ανάλο­γα το ύφος της ηρωίδας. Αυτό το φραστικό «όπλο» επιλέγει η Αντιγόνη απέναντι στο βασιλιά α) επειδή ταιριάζει στο χαρακτήρα της, β) για να του δείξει την περιφρόνησή της, γ) για να τον εξευτελίσει στα μάτια των πολιτών της Θήβας, δ) επειδή εκμηδενίζει το φόβο της θανατικής ποινής και έτσι του αφαιρεί και την τελευταία ικανοποίηση, ότι με την απειλή του θανάτου θα την κάνει να λυγίσει.

ΣΤΙΧΟΙ 508 – 525

16.         Ποια είναι τα βασικά σημεία της αντιπαράθεσης Κρέοντα και Αντιγόνης στους στίχους 508-525; 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:   α) Ανυπακοή στη νόμιμη εξουσία της πόλης και προσβολή νόμου που ορίζεται από τον άρχοντα της πόλης εκ μέρους της Αντιγόνης. β) Περιφρόνηση των οικογενειακών δεσμών, των ταφικών εθίμων και των άγραφων νόμων του κάτω κόσμου εκ μέρους του Κρέοντα. 

17.         Με ποια επιχειρήματα υπερασπίζεται η Αντιγόνη την ταφή του αδελφού της και τη στάση της απέναντι στην εξουσία;  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:   α) Ο σεβασμός προς τους συγγενείς δεν προσβάλλει ούτε αδικεί κανέναν. Αντίθετα, αποτελεί ιερό και απαραβίαστο καθήκον σύμφωνα με τους άγραφους νόμους. β) Οι νεκρικές τιμές προς τον Πολυνείκη δεν αποτελούν ασέβεια για τον Ετεοκλή. Είναι δικαίωμα απαραβίαστο που του έχει παραχωρηθεί από τους θεούς του κάτω κόσμου και ο Ετεοκλής δεν έχει κανένα λόγο να αμφισβητήσει τους νόμους των θεών.  γ) Ο νεκρός δεν είναι κάποιος δούλος αλλά ο αδελφός της. Ένας λόγος παραπάνω να προσφέρει τις νεκρικές τιμές προς τον Πολυνείκη. Είναι  ιερή υποχρέωση απέναντι στα συγγενικά πρόσωπα, να τα τιμά κανείς και να τους προσφέρει μετά θάνατο παρηγοριά και ανακούφιση μέσω της ανάμνησης (μνημόσυνο).  δ) Ο  Άδης έχει τους ίδιους νόμους για όλους τους νεκρούς. ε) Δεν γεννήθηκε για να μισεί, αλλά για να αγαπά. Είναι η στάση της Αντιγόνης απέναντι στον κόσμο και ο προορισμός της, όπως η ίδια τον αντιλαμβάνεται και τον πιστεύει. Τη στάση αυτή αντιπαραθέτει στο κήρυγμα μίσους του Κρέοντα. Βλ. και διδακτικό βιβλίο, σ. 163.

18.         Να επισημάνετε στο κείμενο ζεύγη λέξεων ή φράσεων που εκφράζουν τις αντιθέσεις στις βασικές επιλογές της Αντιγόνης και της Ισμήνης καθώς και στις συνέπειες που είχαν γι’  αυτές στη συνέχεια. Να εκτιμήσετε πόσο βοηθά στην αισθητική αξία του δράματος η τεχνική που χρησιμοποιεί εδώ ο Σοφοκλής.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ἀνιᾷς - ὠφελουμένη, ἀλγοῦσα - γελῶ, ζῆν - κατθανεῖν, ἀρρήτοις - λόγοις, σὺ μὲν τοῖς (ζῶσιν) - τοῖς (ἐν Ἅιδου) δ’ ἐγώ, σὺ μὲν ζῇς - ἡ δ’ ἐμὴ ψυχὴ τέθνηκεν. Με την τεχνική των αντιθέσεων ο ποιητής προσθέτει στα δρώμενα ένταση και αγωνία, κερδίζει το ενδιαφέρον των θεατών και το κρατά σταθερά στραμμένο στη σκηνή σε όλη τη διάρκεια του δράματος. Το έργο κερδίζει έτσι σε πληρότητα, δημιουργεί δυνατές συγκινήσεις στο ακροατήριο και το κάνει να συμπάσχει έντονα με τους πρωταγωνιστές.        

19.         Ο Κρέων δεν αγνοεί μόνον τους άγραφους νόμους, αλλά με την απόφασή του διαπράττει και άλλη ὕβριν, αυτή τη φορά απέναντι στην οικογένειά του. Να εξηγήσετε ποια είναι ακριβώς η ὕβρις του Κρέοντα και ποιες συνέπειες μπορεί να έχει για τον ίδιο και τους δικούς του.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δεν καταδικάζει σε θάνατο μια τυχαία γυναίκα, αλλά τη μνηστή του γιου του, την αγαπη­μέ­νη του και μέλλουσα σύντροφο της ζωής του. Αγνοεί για μια φορά ακόμη τον Ἑρκεῖο Δία (πρβλ. στ. 486-489) και προκαλεί μεγάλο πόνο στον Αίμονα, χωρίς αυτός να έχει φταίξει σε τίποτε. Προσβάλλει βάναυσα τα αισθήματα του γιου του για την Αντιγόνη, θεωρώντας τη σχέση τους μια συναλλαγή, όπου το αντικείμενό της, η Αντιγόνη δηλαδή, μπορεί να αντικατα­στα­θεί με άλλο, το ίδιο καλό και «χρήσιμο» (με την έννοια της χρήσης). Δεν υπολογίζει ποιες θα είναι οι αντιδράσεις του γιου του, όταν θα νιώσει να πληγώνονται τα πιο αγνά και τρυφερά αισθήματά του. Πέρα από αυτά συλλαμ­βάνει και φυλακίζει την Ισμήνη χωρίς καμία απόδειξη. Η αδικία που διαπράττει εδώ είναι ολοφάνερη.  Για τις συνέπειες μόνο υπαινιγμούς μπορεί να κάνει κάποιος αυτή τη στιγμή. Σίγουρα όμως και ο ίδιος ο Κρέων δε θα μείνει απρόσβλητος από τις επιπλοκές που προ­κα­λούν οι αποφάσεις του.