Σχολείο και πολιτιστική καλλιέργεια (έκθεση Γ Λυκείου)

«Ζώνη πολιτισμού» στα Σχολεία

Έχουμε σκεφθεί, όταν βλέπουμε τόσο κόσμο να επισκέπτεται ένα μουσείο ή μια πινακοθήκη στο εξωτερικό, ό­ταν δεν μπορείς εκεί να βρεις εισιτήριο για ένα θέατρο ή για μια συναυλία, όταν βλέπουμε τόσο κόσμο να συχνάζει στα βιβλιοπωλεία του εξωτερικού, γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι οι Αμερικανοί, οι Άγγλοι, οι Γερμανοί ή οι Γάλ­λοι ή όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι τόσο μορφωμένοι, τόσο καλλιεργημένοι, τόσο φιλομαθείς, τόσο «κουλτουριάρηδες»; Μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; Μήπως οι πολίτες αυτών των χωρών έχουν μάθει να ακούνε μουσική να βλέπουν εκθέσεις, να επισκέπτονται μουσεία, να βλέπουν θέατρο, να διαβάζουν βιβλία; Και πού το έχουν μάθει; Μήπως αυτή η ευαισθησία τους έχει καλλιεργηθεί στα σχολικά τους χρόνια, μέσα από το πρόγραμμα και τις δραστηριότητες του Σχολείου; Ε, λοιπόν, κατά κανόνα αυτό συμβαίνει.

Το σχολείο τους φέρνει σε επαφή και τους κάνει να αγαπήσουν την Τέχνη εξ απαλών ονύχων. Από μικρά παι­διά. Ελκυστικά, όχι καταπιεστικά, ως απόλαυση, όχι ως αγγαρεία, ως βίωμα και ως σημαντική μάθηση, όχι ως μά­θημα και μάλιστα παρακατιανό. Τους οδηγεί δηλ. από νωρίς, μελετημένα, με διάρκεια και κλιμάκωση, να γνωρίσουν και να αγαπήσουν την Τέχνη και τον πολιτισμό γενικότερα. Όχι για να γίνουν μουσικοί ή ζωγράφοι ή ηθοποιοί ή συγγραφείς ή καλλιτέχνες, αλλά για να γίνουν καλλιεργημένοι πολίτες με ευαισθησίες για την Τέχνη, το ωραίο, την αισθητική για ό,τι απευθύνεται στην ψυχή και στο συναίσθημα, τη «συναισθηματική νοημοσύνη», που μπορεί άριστα να συμβαδίζει και να συμπληρώνει την καλλιέργεια της γνώσης, της λογικής, της κριτική; ικανό­τητας. Τελικός στόχος αυτής της έμφασης στον πολιτισμό είναι η εξασφάλιση μιας ποιότητας ζωής.

Ας περάσουμε στα δικά μας. Το ελληνικό σχολείο δεν είναι κακό σχολείο, ας το ξεκαθαρίσουμε. Ωστόσο, είναι ένα σχολείο προσανατολισμένο στις γνώσεις (για την ακρίβεια στις πληροφορίες) και προσδεδεμένο στο άρμα των εισαγωγικών εξετάσεων για το Πανεπιστήμιο. Καλός μαθητής, επιτυχημένος μαθητής, επίδοξος επιτυχημένος πολίτης είναι αυτός που εισήχθη σε ένα Ανώτατο Ίδρυμα! Αυτός μόνο που μπήκε στην τροχιά της απόκτη­σης ενός πανεπιστημιακού πτυχίου! Και ο άνθρωπος; Η ζωή του; Οι ευαισθησίες, τα ενδιαφέροντα, η καλλιέργεια της ψυχής, κάποιες ανησυχίες πνευματικές για ό,τι είναι έξω και πέρα από την επαγγελματική του καταξίωση; Η αναζήτηση για ό,τι ομορφαίνει τη ζωή του και της δίνει νόημα και άλλες διαστάσεις, όχι ποσοτικές, όχι οικονομι­κές, όχι καταναλωτικές, όχι υλικές; Όλα αυτά είναι εκτός Παιδείας; Δεν ανήκουν στους σκοπούς της σχολικής μόρφωσης.

Αν όλα αυτά, αν αυτή η διάσταση, αυτός ο προβληματισμός, αυτός ο σκοπός έχουν σημασία για την Παιδεία του πολίτη και την Εκπαίδευση που την υπηρετεί, τότε θα πρέπει να γίνουν ορισμένες αλλαγές στη «φιλοσοφία» και στην οργάνωση του σχολικού προγράμματος. Θα πρέπει να εισαχθεί μια «ζώνη πολιτισμού» στο πρόγραμμα, όχι τόσο ως «μάθημα» αλλά ως μάθηση, ως καλλιέργεια, ως δραστηριότητα, ως ευαισθητοποίηση. Ένα δίωρο την εβδομάδα σ' ένα διεπόμενο σχολικό πρόγραμμα θα πρέπει να αφιερωθεί στην πολιτιστική καλλιέργεια των μαθητών. Όλων των μαθητών. Ένα δίωρο που άλλος μαθητής θα επιλέγει και θα αφιερώνει στη μουσική άλλος στη ζωγραφική άλλος στο θέατρο, άλλος στον κινηματογράφο, άλλος στη ρητορική άλλος στον κινηματογρά­φο, άλλος στην ιστορία της τέχνης κ.λπ. Και μάλιστα με εναλλαγή των επιλογών στα έτη του σχολείου ώστε να παρακολουθήσει περισσότερα αντικείμενα. Δίωρο υποχρεωτικό για όλους, με πρόβλεψη στο πρόγραμμα και επιλογή των ίδιων των μαθητών. Με στενή συνεργασία με τον καθηγητή της μουσικής, με τον καθηγητή των καλ­λιτεχνικών, με τον θεατρολόγο, με τον φιλόλογο, με τον ιστορικό της τέχνης. Σε μια άλλη διάρθρωση των αντι­στοίχων αντικειμένων, με ανάλογο πρόγραμμα, κάποιες ειδικές αίθουσες - εργαστήρια, και ό,τι χρειάζεται. Εδώ εί­ναι βέβαιο ότι, καλούμενοι, θα βοηθήσουν και οι γονείς, οι σύλλογοι των Σχολείων. Και κυρίως οι μαθητές - και οι δάσκαλοι - θα ανακαλύψουν πτυχές της προσωπικότητας τους που αγνοούν.

Μιλάω για ένα δίωρο μέσα στο πρόγραμμα, κοινό για όλους (αυτό θα πει «ζώνη») και με δυνατότητα επιλογής. Αναφέρομαι επίσης στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου

Ελπίζω οι γραμμές αυτές να μη θεωρηθούν ως ουτοπική σύλληψη! Αυτό που μάλλον πρέπει να μας ανησυχεί είναι το να βλέπουμε την ενασχόληση των μαθητών μας με τον πολιτισμό ως ουτοπία - αν και όσο τούτο συμβαί­νει.

Γ. Μπαμπινιώτης, Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2008

Παρατηρήσεις:

1.     Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (80 - 100 λέξεις).

2.     Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3.     Να γράψετε τα συνώνυμα των λέξεων: ελκυστικά, καταξίωση, διασαφηνίσω, συμβαδίζει, ουτοπία.

4.     Παραγωγή κειμένου: Σε άρθρο που θα δημοσιεύει στην εφημερίδα του σχολείου σας αναπτύσσετε τις απόψεις σας για τις αιτίες που οδηγούν τους νέους σε μια αδιάφορη θεώρηση του αιτήματος της πολιτιστικής καλλιέργειας, και στη συνέχεια περιγράφετε ένα πλαίσιο δράσης ποικίλων φορέων μέσω του οποίου θα μπορούσε να υλοποιηθεί μια γόνιμη και ουσιαστική επαφή με τα πολιτιστικά δημιουργήματα (500 - 600 λέξεις).

Απαντήσεις

1.     Το κείμενο θίγει ζητήματα σχετικά με την πολιτιστική καλλιέργεια των Ελλήνων. Αφετηρία του προβληματισμού αποτελεί η διαπίστωση ότι οι Ευρωπαίοι είναι ευαισθητοποιημένοι στα θέματα που αφορούν τον πολιτισμό. Αρχι­κά, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός στη διαμόρφωση αυτής της καλλιτε­χνικής ευαισθησίας. Στη συνέχεια ασκώντας κριτική στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο τονίζει το γνωσιοκεντρικό χα­ρακτήρα του και την πρόσδεσή του με τις εισαγωγικές εξετάσεις ως βασική αιτία για την ελλιπή πολιτιστική καλλιέργεια των νέων. Προτείνει λοιπόν την εισαγωγή μιας «ζώνης πολιτισμού» σε ένα διεπόμενο σχολικό πρόγραμ­μα με την ελεύθερη επιλογή δραστηριοτήτων. Κάτι τέτοιο φυσικά απαιτεί συνεργασία διάφορων ειδικοτήτων και υλικοτεχνική υποδομή Τέλος, εκφράζει την πεποίθηση ότι η ενασχόληση με τον πολιτισμό δεν απαιτεί ουτοπία.

2.     Το κείμενο ανήκει στο γραμματειακό είδος της επιφυλλίδας. Πρόκειται για κείμενο που δημοσιεύεται στον τύ­πο και είναι γραμμένο από άτομο ειδικό σε ένα θέμα. Αφορμάται από ένα θέμα επίκαιρο και προχωρά σε γενικό­τερους προβληματισμούς, πάνω στο θέμα που θίγεται. Χρησιμοποιείται ένα ύφος απλό, καθημερινό στο μέρος του κειμένου που παρουσιάζεται το επικαιρικό στοιχείο και προχωρά σε πιο επεξεργασμένο λόγο, όταν εκτίθε­νται οι προβληματισμοί.

3.     ελκυστικά = σαγηνευτικά, θελκτικά,

καταξίωση = δικαίωση,

διασαφηνίσω = ξεκαθαρίσω, αποσαφηνίσω,

συμβαδίζει = συμπορεύεται,

ουτοπία = χίμαιρα, φαντασιοκοπία.

4.     Παραγωγή λόγου:

Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο

Τίτλος: Η αισθητική αγωγή στη νεοελληνική πραγματικότητα

Πρόλογος: Αφόρμηση από την επικαιρότητα: Αναφορά στη διαπίστωση ότι οι νέοι δεν παρακολουθούν θεατρικές παρα­στάσεις, αγνοούν σημαντικά στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, δεν διαβάζουν λογοτεχνία και ποίηση κλπ. Όλα αυτά τονίζουν την απουσία πολιτιστικής καλλιέργειας.

Σημασία πολιτιστικής καλλιέργειας: καλλιέργεια πνεύματος, διεύρυνση της φαντασίας, αισθητική εκλέπτυνση και ηθικός εξευγενισμός, ανάπτυξη επικοινωνίας, υπεράσπιση πανανθρώπινων ιδανικών.

Κύριο μέρος:

Α. Ζητούμενο: Αίτια αδιαφορίας

•    Γνωσιοκεντρικός προσανατολισμός της σύγχρονης εκπαίδευσης. Εγκατάλειψη του ανθρωπιστικού χαρακτήρα.

•    Η εξειδίκευση και η πνευματική μονομέρεια λειτουργούν ως τροχοπέδη στην πορεία ολοκλήρωσης του ατόμου

•    Η εμπορευματοποίηση του καλλιτεχνικού έργου Τα έργα τέχνης διαμορφώνονται με βάση τη βιομηχανία της τέχνης και της ψυχαγωγίας και καθορίζουν τα αισθητικά κριτήρια του κοινού. Τα υποπροϊόντα κουλτούρας με­τατρέπουν την τέχνη σε προϊόν προς κατανάλωση, την ευτελίζουν σε τρόπο εκτόνωσης και φτηνής διασκέδα­σης.

•    Η αποκοπή του ανθρώπου από την παράδοση, η ξενομανία, ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός οδήγησαν στην πολιτιστική αλλοτρίωση.

•    Η ωφελιμιστική αντίληψη και η κυριαρχία του υλικού ευδαιμονισμού δίνουν έμφαση στο επίκαιρο και ανούσιο.

•    Τα αισθητικά πρότυπα που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. Η πνευματική καλλιέργεια δεν αποτελεί μέρος του κυρίαρχου προτύπου Ο πετυχημένος δεν είναι ο καλλιεργημένος, αλλά ο οικονομικά αυτοδύναμος.

Β. Ζητούμενο: Τρόποι αντιμετώπισης – Πλαίσιο δράσης φορέων

1. Οικογένεια: πρότυπα μίμησης (ενασχόληση με το βιβλίο).
2. Σχολείο:

›     έμφαση στην ελκυστική διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων, της ιστορίας κ.λπ. ώστε οι μαθητές να ε­ξοικειωθούν με τον πολιτισμό μας και να συνειδητοποιήσουν την αξία του

›     Ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες θα βοηθήσουν στην βιωματική επαφή με τον πολιτισμό.

›     Ενθάρρυνση προσωπικής αισθητικής έκφρασης.

›     Προώθηση εκπαιδευτικών αλλαγών που θα εξασφαλίσουν τον αυτοτελή μορφωτικό και ανθρωπιστικό χαρακτήρα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

3. Μ.Μ.Ε.:

›     Προβολή σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας.

›     Επιμορφωτικές εκπομπές.

›     Διαφήμιση βιβλίου

4.      Πνευματικοί άνθρωποι

5.      Πολιτεία:

›     Προβολή και υποστήριξη (οικονομική και ηθική του ελληνικού πολιτισμού.

›     Υποστήριξη εκδηλώσεων.

›     Οργάνωση υποδομής.

›     Προστασία μνημειακού πολιτισμού.

Επίλογος:

Συμμετρική ανάπτυξη των διαστάσεων του σύγχρονου πολιτισμού για την εξασφάλιση ποιότητας ζωής.

πηγή: EΘNOΣ-ΠAIΔEIA, ΤΕΤΑΡΤΗ 11 Φεβρουαρίου 2009

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΓΓEΛIKH ΑΓΓEΛOY - ΧAPHΣ ΜAΣTOPAKHΣ - ΔHMHTPHΣ ΦΩTEINOΠOYΛOΣ - ΣOΦIA ΚAPΠAΘAKH