Ελεύθερος χρόνος και ποιότητα ζωής (κριτήριο αξιολόγησης έκθεση - έκφραση Γ Λυκείου)

Ο ελεύθερος χρόνος στην εποχή της κρίσης

Από τις σημαντικότερες ίσως κατακτήσεις των εργαζομένων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ήταν η μείωση του χρόνου εργασίας και το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο. Οι κατακτήσεις αυτές στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα σηματοδότησαν μια πραγματική πολιτισμική επανάσταση.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η κυριαρχία της αμειβόμενης εργασίας κλονίστηκε σημαντικά στη σκέψη και την καθημερινή ζωή εκατομμυρίων εργαζομένων. Το τέλος της αποκλειστικής πρόσχωσης στην εργασία και η διεύρυνση δικαιωμάτων και δυνατοτήτων, που έως τότε ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, έκαναν τους ανθρώπους των μεταπολεμικών κοινωνιών να ονειρεύονται την οριστική απελευθέρωση τους από τους εργασιακούς καταναγκασμούς. Νέοι όροι ατομικής ελευθερίας και προ­σωπικής ανάπτυξης έκαναν την εμφάνισή τους. Η μόρφωση και η καλλιέργεια σε όλα τα στάδια της ζωής, η συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή και η έκφραση, η διασκέδαση και οι απολαύσεις, οι οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις, οι διεκδικήσεις αιτημάτων α­ποτέλεσαν τις νέες ατομικές και συλλογικές προτεραιότητες. Ο ελεύθερος χρόνος ήταν πλέον ο χρόνος της ατομικότητας και της κοινωνικής ένταξης, ενώ η αμειβόμενη εργασία έγινε το μέσο για τη συμμετοχή των ανθρώπων στην «κοινωνία των αγαθών». Στο πλαί­σιο αυτό η δημόσια συζήτηση, επιστημονική και μη, μετακινήθηκε στο κυρίαρχο ζήτημα της εποχής της αφθονίας, δηλαδή την επιδίωξη της ατομικής ευτυχίας.

Τριάντα χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του 1990, το ερώτημα του «τέλους της εργασίας» τέθηκε εκ νέου. Αυτή τη φορά όμως μπροστά στο ενδεχόμενο της διόγκωσης της ανεργίας και της επισφαλούς απασχόλησης.   Έκτοτε, οι εντυπωσιακές αλλαγές στην οικο­νομία και οι πολιτικές που τις ακολούθησαν επαναφέρουν τα εργασιακά ζητήματα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Τα προ­βλήματα αφορούν τώρα την καθολική απαξίωση της αμειβόμενης επαγγελματικής εργασίας, επειδή η αύξηση της ανεργίας θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική αξία της. Στις νέες αυτές συνθήκες οι εργαζόμενοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την κοινωνική αχρηστία και τη συνακόλουθη επισφάλεια της κοινωνικής τους ένταξης. Η παράταση του χρόνου εργασίας, το τέλος της συνταξιοδότησης στα 60 χρόνια, οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις, η υποκατάσταση της εργασίας από αυτοματοποιημένα συστήματα, κλπ., κρατούν χαμηλά την αξία της. Η εργασία εντατικοποιείται παραγωγικά αλλά απαξιώνεται κοινωνικά Τα αποτελέσματα είναι αφενός να ενισχύεται η θέ­ση της στην καθημερινότητα των εργαζομένων και, αφετέρου, να μειώνεται η ικανότητά της να εξασφαλίζει αγαθά και κοινωνική ένταξη. Το γεγονός αυτό επιδρά δυσμενώς στην οργάνωση της καθημερινότητας των εργαζομένων, καθώς και στη δυνατότητά τους να έχουν συμμετοχή στο πολύτιμο αγαθό του ελεύθερου χρόνου.

Χάνοντας, όμως, τη δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς εργασίας χάνουμε τη σημαντικότερη ίσως κατάκτηση του τέλους του 20ού αιώ­να: Ο χρόνος της ζωής δεν μπορεί να ταυτίζεται με το χρόνο της εργασίας. Μπροστά σε αυτή την τεράστια απώλεια οι εργαζόμενοι μένουν καθηλωμένοι στην πλήρη αδυναμία, μην μπορώντας να είναι απαιτητικοί ως προς τη φύση, το περιεχόμενο, τους σκοπούς και, σε τελική ανάλυση, το ίδιο το νόημα της εργασίας.

(Κείμενο της Αλεξάνδρας Κορωναίου, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 4.10.2010, συντομευμένο και διασκευασμένο).

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.        Να γράφετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

2.   Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 100-120 λέξεων την άποψη: Το τέλος της αποκλειστικής προσήλωσης στην εργασία και η δι­εύρυνση δικαιωμάτων και δυνατοτήτων, που έως τότε ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, έκαναν τους ανθρώπους των με­ταπολεμικών κοινωνιών να ονειρεύονται την οριστική απελευθέρωση τους από τους εργασιακούς καταναγκασμούς (3η παράγραφος).

3.     έκτοτε, επειδή αλλά (3η παράγραφος): Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στην τρίτη παράγραφο του κειμένου;

4.       Από το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία νέα σύνθετη λέξη: σηματοδότησαν, μεταπολεμικές, μετακινήθηκε, επισφαλούς, επίκεντρο.

5.   Παραγωγή κειμένου: Αναλαμβάνετε να συντάξετε και να δημοσιεύσετε στο ηλεκτρονικό ημερολόγιο του σχολείου σας (blog) ένα κείμενο σχετικά με τον ελεύθερο χρόνο στη σύγχρονη εποχή. Σ’ αυτό να αναφέρετε επιπτώσεις της έλλειψης ελεύθερου χρόνο στην ποιότητα ζωής των σύγ­χρονων ανθρώπων. Επίσης, να αναφέρετε τρόπους με τους οποίους αυτοί θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους (500-600 λέξεις).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Περίληψη.

Θέμα του συγκεκριμένου κειμένου είναι ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου σε συνάρτηση με τον χρόνο εργασίας κατά το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα. Οι αγώνες των εργαζομένων των μεταπολεμικών κοινωνιών οδήγησαν στη σημαντική μείωση του χρόνου εργασίας και στην αμφισβήτηση αυτής ως κυρίαρχη δραστηριότητα του ανθρώπινου βίου. Ο ελεύθερος χρόνος έ­γινε τότε βασικός όρος ευημερίας και θεμελιώδες αγαθό της ατομικότητας, εφόσον ήταν δυνατόν να διατεθεί στην ολόπλευρη ανά πτύξη του ανθρώπου ως πνευματικού και κοινωνικού όντος. Αρκετά χρόνια αργότερα, εξαιτίας των εντυπωσιακών αλλαγών στην οι­κονομία, το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου επαναδιατυπώνεται, αυτή τη φορά ως πιθανή συνέπεια της αυξανόμενης ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας. Η εργασία, στις νέες αυτές συνθήκες, εντατικοποιημένη αλλά κοινωνικά υποτιμημένη, ανακαταλαμβάνει την κυρίαρχη θέση της στη ζωή των εργαζομένων υπό δυσμενέστερους όμως γι’ αυτούς όρους.

2. Ανάπτυξη παραγράφου

Η μείωση του χρόνου εργασίας, ως αποτέλεσμα των εργατικών διεκδικήσεων, καλλιέργησε τις προσδοκίες για την επίτευξη μας κα­λύτερης ποιότητας ζωής για τους περισσότερους ανθρώπους. Ευκαιρίες, δυνατότητες και δικαιώματα που έως τότε συνιστούσαν προνόμια των απαλλαγμένων από τον μόχθο της εργασίας, οικονομικά εύπορων και κοινωνικά ανώτερων στρωμάτων γίνονται τώρα, λόγω της αύξησης του ελεύθερου χρόνου, κτήμα όλων / περισσότερων μελών της κοινωνίας. Έτσι, η διακοπή της εργασίας για τη φροντίδα του εαυτού, την ανάπαυση, την ψυχαγωγία, την κοινωνική συναναστροφή τη μόρφωση, την απόλαυση της τέχνης και την καλλιτεχνική έκφραση, τα ταξίδια και τον αθλητισμό γίνονται πλέον επιδίωξη και κατάκτηση όλων. Για πρώτη φορά λοιπόν, στην ι­στορία της ανθρωπότητας φάνηκε εφικτός ο εξανθρωπισμός της εργασίας και δυνατή η αποδέσμευση του ανθρώπου από τις κατα­πιεστικές συνθήκες που αυτή έως τότε επέβαλλε.

3. Οι νοηματικές σχέσεις των λέξεων,

Οι λέξεις στην 3η παράγραφο του κειμένου δηλώνουν:

·       έκτοτε: δηλώνει χρονική σχέση

·       επειδή: δηλώνει αιτιολόγηση

·       αλλά: δηλώνει αντίθεση

4. Σύνθετες λέξεις:

·                σηματοδότησαν = αιμοδότης,

·                μεταπολεμικές = εμπόλεμοι,

·                μετακινήθηκε = αυτοκίνητο,

·                επισφαλούς = ανασφάλεια,

·                επίκεντρο = εκκεντρικός

5. Παραγωγή κειμένου

Προσφώνηση: Φίλες και φίλοι, συμμαθητές και συμμαθητές

•  Πρόλογος

Σύντομη αναφορά προϋποθέσεων που θα ήταν δυνατόν να συνεισφέρουν στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου των σύγχρονων αν­θρώπων: η γενικευμένη χρήση της μηχανής στην εργασία, οι διεκδικήσεις του εργατικού κόσμου στις αρχές και τα μέσα του περασμένου αιώνα, οι αρκετές αργίες είτε λόγω εθνικών και θρησκευτικών (ακόμα και τοπικών) εορτών και επετείων, οι άδειες και οι θερινές διακοπές, η πενθήμερη εργασία στον δημόσιο τομέα.

•  Κύριο μέρος

α) Επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των σύγχρονων ανθρώπων εξαιτίας της μείωσης του ελεύθερου χρόνου

·       Η γενικότερη παραμέληση του εαυτού. Συγκεκριμένα:

α) επιπτώσεις στην υγεία, τη σωματική (υπερκόπωση, εξάντληση των αντοχών του οργανισμού εξαιτίας της εντατικοποίησης της εργασίας) και την ψυχική (άγχος, εκνευρισμός, επιθετικότητα, συναισθηματική αστάθεια). Μη προσεγμένη διατροφή (καταφυγή στο έ­τοιμο, πρόχειρο και συχνά ανθυγιεινό φαγητό) - Παραμέληση της σωματικής εκγύμνασης.

β) απουσία αυτοελέγχου και αυτοκριτική, συνεπώς (και) ηθικής βελτίωσης.

·       Αποκοπή από τους συνανθρώπους, από το ευρύτερο ή στενότερο ανθρώπινο περιβάλλον. Εσωστρέφεια, απομόνωση, μοναξιά Στην καλύτερη περίπτωση οι υπάρχουσες ανθρωπινές σχέσεις καταλήγουν τυπικές και επιφανειακές.

·       Αλλοτρίωση μέσω της εργασίας. Ακόμα και στην περίπτωση που ο άνθρωπος ασκεί εργασία που τον ικανοποιεί οικονομικά και ψυ­χολογικά όταν αυτή δεν διακόπτεται για την αναγκαία ανάπαυση, καταλήγει μονότονη και καταπιεστική με αρνητικά αποτελέσματα τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για την ίδια την ποιότητα αυτής.

·       Ελάχιστες εύκαιρες για μόρφωση, για πνευματική καλλιέργεια, για μια πιο συστηματική ενασχόληση με την τέχνη και την καλλιτεχνική δημιουργία. Στην περίπτωση αυτή η ζωή του ανθρώπου περιορίζεται κυρίως στην εκπλήρωση των βιοτικών αναγκών - του βιο­πορισμού.

·       Απομάκρυνση από τη φύση και την ηρεμία που αυτή προσφέρει. Αναδίπλωση και εγκλεισμός στον ιδιωτικό χώρο.

·       Η απουσία ενδιαφέροντος για τις γενικότερες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές εξελίξεις.

β) Τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους.

·       Η ενασχόληση με εκείνη την ιδιαίτερη για κάθε άνθρωπο ερασιτεχνική δραστηριότητα (χόμπυ), που προκαλεί ευχαρίστηση, ξεκουράζει, χαλαρώνει από τη συσσωρευμένη ένταση και τις ευθύνες της εργασίας.

·       Φροντίδα της υγείας, της σωματικής ευεξίας και της ψυχικής ισορροπίας.

·       Έμφαση στην πνευματική καλλιέργεια. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα ήταν δυνατόν να συμβάλει η συστηματική ανάγνωση ε­ντύπων (εφημερίδων, περιοδικών, βιβλίων), η παρακολούθηση / απόλαυση έργων τέχνης (θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες, επισκέψεις σε εκθέσεις, παρακολούθηση διαλέξεων), η καλλιτεχνική έκφραση - δημιουργία.

·       Προσπάθεια για ηθική τελειοποίηση, η αυτοκριτική και ο αυτοέλεγχος, ο επαναπροσδιορισμός στόχων και προτεραιοτήτων, η διόρθωση σφαλμάτων, η συστηματική προσπάθεια για την επίτευξη της αυτογνωσίας.

·       Η ουσιαστικότερη επαφή με τους συνανθρώπους, τα μέλη της οικογένειας - η ενδυνάμωση των οικογενειακών δεσμών, τους συγ­γενείς, τους φίλους, τους οικείους. Η επίλυση προβλημάτων, η ανταλλαγή απόψεων, η ευχάριστη συντροφιά

·       Το ενδιαφέρον για τις δημόσιες υποθέσεις. Η εθελοντική δραστηριότητα, η πολιτική συμμετοχή

·       Τα ταξίδια, οι εκδρομές, οι περιηγήσεις, οι επισκέψεις σε τόπους και η ουσιαστική επαφή με πολιτισμούς και ανθρώπους.

•  Επίλογος

Επισήμανση της πολυτιμότητας του ελεύθερου χρόνου είτε επειδή είναι ένα δυσεύρετο αγαθό στις ιδιαίτερα πιεστικές ανάγκες της σύγχρονης εποχής είτε επειδή ο άνθρωπος μπορεί να ασχοληθεί με ποικίλες δραστηριότητες, όταν τον διαθέτει. Επισήμανση, επίσης της ανάγκης για συνετή διαχείριση.

πηγή: EΘNOΣ-ΠAIΔEIA (Φροντ. ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ), Τετ. 10 Νοεμβρίου 2010