Προτεινόμενο κριτήριο Αρχαίων Γ Λυκείου: Πλάτωνα Πολιτεία, Ενότητες 12 - 13, άγνωστο Δημοσθένη Προοίμιο Β

Α. ∆Ι∆ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ,  Ενότητες  12 - 13.

Β. Α∆Ι∆ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ∆ηµοσθένης «Προοίµιο Β΄».

Οὐχί ταῦτα γιγνώσκειν, ὦ άνδρες Ἀθηναῖοι, παρίσταται µοι, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας ὄνομ’ ὑμῶν ἀκοΰσω, καί ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονταί τινες ὑμῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδω. Τήν μέν γάρ πολιτείαν δημοκρατίαν, ὥσπερ ἅπαντες ἴστε, ὀνομάζετε, τῶν δέ τἀναντία ταύτῃ λεγόντων ἐνίους ἥδιον ἀκούοντας ὁρῶ. ὅ καί θαυμάζω τίς ποθ’ ἡ πρόφασις. Πότερον προῖκα λέγειν ταῦτ’ αὐτούς οἴεσθε; ἀλλ’ οἱ τῶν ὀλιγαρχιῶν, ὑπέρ ὧν οὗτοι λέγουσιν, κύριοι καί πλείω σιωπῆς μᾶλλον ἄν δοῖεν. Ἀλλά βελτίω ταῦτ’ εἶναι τῶν ἑτέρων ὑπειλήφατε; βελτίων ἄρ' ὑμῖν ὀλιγαρχία δημοκρατίας φαίνεται. Ἀλλ’ αὐτούς εἶναι βελτίους ἡγεῖσθε; καί τίς ἄν ὑφ’ ὑμῶν χρηστός νομίζοιτ’ εἰκότως, ἐναντία τῇ καθεστώσῃ πολιτείᾳ δημηγορῶν; οὐκοῦν λοιπόν ἁμαρτάνειν ὑμᾶς, ὅταν οὕτως ἔχητε τήν γνώμην. Τοῦτο τοίνυν φυλάττεσθε μή πάσχειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅπως μη ποτέ τοῖς ἐπιβουλεύουσιν λαβήν δώσετε, εἶτα τότ’ αἰσθήσεσθ’ ἡμαρτηκότες, ἠνίκ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ὑμῖν πλέον ἔσται.

Παρατηρήσεις

Α. Από το διδαγμένο κείμενο να μεταφράσετε το απόσπασμα: "Τόδε οὐκ εἰκός ... εἴτε σπουδαιότεροι" της 12ης ενότητας.

Β.1. Να προσδιορίσετε την έννοια που ο φιλόσοφος αποδίδει στο «ἀγαθόν» και να εντοπίσετε τους όρους που χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει το ίδιο το αγαθό και την πορεία για την προσέγγισή του.

2.  «… νόμῳ, οὐ τοῦτο µέλει … μηχανᾶται ἐγγενέσθαι … »: Ποιοι είναι σύμφωνα µε τον Πλάτωνα το βασικό μέλημα του νόμου για τη  διατήρηση της ισορροπίας στο  κοινωνικό  σύνολο  και µε ποια μέσα αυτό πραγματώνεται;

3.  Πότε και πού ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα η Ακαδηµία; Τι γνωρίζουµε για τα µαθήµατα που διδάσκονταν σε αυτή και πότε σταμάτησε να λειτουργεί;

4.  «ἐπελάθου», «καταχρῆται», «ἀναγκάσαι», «ἀπῳκίσθαι»: Για κάθε µία από τις λέξεις που σας δίνονται να γράψετε δύο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς.

Γ. Να μεταφράσετε το αδίδακτο κείμενο.

∆. α. ἴστε, δοῖεν, πάσχειν: Να αντικαταστήσετε χρονικά τους τύπους.

β.  Να γράψετε για τους παρακάτω τύπους ό,τι ζητάται:

1.  ἥδιον: τους άλλους βαθμούς του επιρρήματος.

2.  βελτίους: αιτιατική ενικού και ονομαστική πληθυντικού.

3.  ἐνίους: γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού.

Ε. α. Οὐχί ταὐτά γιγνώσκειν ... λέγουσιν ἴδω: Να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλάγιο µε φράση εξάρτησης: "Οὗτος λέγει..."

β. ὑμῶν (ἀκούσω), δημοκρατίαν, ταύτῃ, προῖκα: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι λέξεις.

Απαντήσεις

Α. Τι όμως; Αυτό εδώ δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και ανάγκη απ' όσα ειπώθηκαν προηγουμένως, μήτε δηλαδή οι απαίδευτοι και αυτοί που δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια, μήτε αυτοί που αφήνονται ν' ασχολούνται με την παιδεία ως το τέλος της ζωής τους. Θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνή­σουν ικανοποιητικά μια πόλη, γιατί οι μεν πρώτοι δεν έχουν ένα σκοπό στη ζωή τους για τον οποίο καταβάλλοντος προσπάθεια πρέπει να κάνουν όλα όσα τυχόν πράττουν και ιδιωτικά και δημόσια, οι δε άλλοι επειδή δεν θ' αναμειχθούν στην πρακτική ζωή με τη θέλησή τους γιατί νομίζουν ότι είναι εγκατεστημένοι στα νησιά των μακαρίων ενώ είναι ακόμη ζωντανοί; Πραγματικά λες, είπε. Είναι έργο δικό μας, είπα λοιπόν εγώ, των ιδρυτών της πόλεως να εξανα­γκάσουμε τα πιο εκλεκτά πνεύματα να προχωρήσουν στο μάθημα που προηγουμένως παραδεχτήκαμε ότι είναι το ύψιστο και να δυο τον Αγαθό και ν' ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό και, αφού ανέβουν αν δουν ικα­νοποιητικά, να μην επιτρέπουμε ο' αυτούς αυτό που τώρα τους επιτρέπεται.

Β. 1. Ο Πλάτωνας δε δίνει µια σαφή ερμηνεία για την έννοια του αγαθού που αποτελεί έναν από τους βασικότερους όρους στο φιλοσοφικό του σύστημα παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. Για το λόγο αυτό το Πλάτωνος αγαθόν κατά την αρχαιότητα υπήρξε παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό. Όπως όμως συνολικά προκύπτει από τη μελέτη του έργου του μεγάλου φιλοσόφου το Αγαθόν είναι: α. το είναι και ό,τι διατηρεί το είναι· β. η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα· γ. ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Αγαθόν αποτελεί για τον Πλάτωνα η ύψιστη αρχή, η πηγή του όντος και της γνώσης. Είναι το «μέγιστον μάθημα» γι' αυτό και του αποδίδεται η ύψιστη αξία. Η ιδέα του αγαθού για το φιλόσοφο είναι ανώτερη από κάθε άλλη και τοποθετείται πάνω από τον κόσμο των ιδεών, επειδή θεωρείται η πραγματική αιτία της ύπαρξης. Εντούτοις η θέαση του αγαθού και η προσέγγισή του είναι εφικτή («ἀφικέσθαι», «ἴδωσιν», «ἰδεῖν») στον άνθρωπο που βρίσκεται στο δρόμο της γνώσης. Η πορεία προς το αγαθό είναι επίπονη, κοπιώδης και δύσκολη («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»). Η ανάβαση για την κατάκτηση της υψηλότερης ιδέας προϋποθέτει τόσο φυσικές αρετές, δυνατότητες δηλαδή και χαρακτηριστικά που ο άνθρωπος αποκτά από τη φύση, όσο και προσωπικό αγώνα, επιμονή, προσήλωση στην ιδέα αυτή.

2. Νόμος θεωρείται κάθε γραπτός κανόνας που θεσπίζεται από τους ίδιους τους ανθρώπους και ρυθμίζει τόσο τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, όσο και τις σχέσεις μεταξύ πολιτών - κράτους στοχεύοντας στην ομαλή συμβίωση των πολιτών και την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Σύμφωνα µε το κείμενο ο νόμος αποβλέπει στην ευτυχία του συνόλου κι όχι στην ευδαιμονία μιας κοινωνικής ομάδας ή συγκεκριμένων μονάχα ατόμων. Η συνεισφορά του νόμου συνοψίζεται στις τρεις βασικές λειτουργίες του. Ειδικότερα ο νόμος επιδιώκει τη συγκρότηση των πολιτών σε ένα ενιαίο και αρμονικό σύνολο· συνάμα κάνει τους πολίτες να αναπτύσσουν την κοινωνική αλληλεγγύη προκαλώντας τους τη συναίσθηση της ευθύνης ότι όλοι οφείλουν να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο ανάλογα µε τις ικανότητες καθενός. Τέλος ο νόμος διαπαιδαγωγεί τους πολίτες µε στόχο τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Τα μέσα που χρησιμοποιεί για την επίτευξη του στόχου του είναι η πειθώ και ο εξαναγκασμός. Αρχικά, λοιπόν, ο νόμος προσπαθεί να πείσει τους πολίτες για την ορθότητα αυτού που τους επιβάλλεται, ενώ στην περίπτωση που αυτό δεν πραγματοποιηθεί, εξαναγκάζει τους πολίτες να υπακούσουν προβάλλοντας ως δικαιολογία το συλλογικό όφελος. Η μέθοδος του εξαναγκασμού μπορεί να αντιβαίνει τις δημοκρατικές αρχές, ωστόσο για τον Πλάτωνα παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη λΰση, διότι χωρίς την αναγκαστική επιβολή της βούλησης του νόμου δεν μπορεί να λειτουργήσει ομαλά µια κοινωνία ούτε να επιτευχθεί η ευδαιμονία της πολιτείας. Συνεπώς, οι απρόθυμοι φιλόσοφοι θα πρέπει να εξαναγκάζονται στο βωμό του κοινού καλού να στερηθούν την ευδαιμονία τους και να ασχοληθούν ενεργά µε τη διοίκηση της πόλης.

3.  Βλ. σχολικό βιβλίο, Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός λόγος, σελ. 41 - 42: Η ίδρυση της Ακαδημίας. «Μετά την επιστροφή του ... ἀγεωμέτρητος µηδείς εἰσίτω».

4.  ἀπῳκίσθαι: άποικος, οικισµός

ἐπελάθου: λήθη, αληθής

καταχρῆται: χρηστικός, χρήση

ἀναγκάσαι: ανάγκη, καταναγκασμός

Γ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α∆Ι∆ΑΚΤΟΥ

∆ε µου έρχεται στο μυαλό, άνδρες Αθηναίοι, ότι καταλαβαίνω αυτά, και όταν ακούσω από σας το όνομα του πολιτεύματος και όταν δω τον τρόπο µε τον οποίο συμπεριφέρονται κάποιοι από σας σ' αυτούς που μιλούν υπέρ αυτού. Γιατί, όπως ακριβώς όλοι γνωρίζετε, ονομάζετε το πολίτευμα δημοκρατία, όμως βλέπω ότι μερικοί ακούνε πιο ευχάριστα εκείνους που μιλούν εναντίον αυτού. Γι' αυτό και απορώ ποια είναι τέλος πάντων η αιτία. Ποιο από τα δύο νομίζετε ότι τα λένε αυτοί δωρεάν; Αλλά οι κύριοι των ολιγαρχιών, για το συμφέρον των οποίων αυτοί μιλάνε, θα έδιναν και πολύ περισσότερα απ' ό,τι για τη σιωπή. Αλλά νομίζετε ότι αυτά είναι καλύτερα από τα άλλα; Άραγε φαίνεται σε σας η ολιγαρχία καλύτερη από τη δημοκρατία; Αλλά νομίζετε ότι αυτοί είναι καλύτεροι; Και ποιος θα θεωρούνταν ευλόγα από σας ενάρετος, αν μιλούσε στην εκκλησία του δήμου εναντίον του υπάρχοντος πολιτεύματος; Υπολείπεται λοιπόν να σφάλετε εσείς, όταν έχετε αυτή τη γνώμη. Προσέχετε, λοιπόν, να µην πάθετε αυτό, άνδρες Αθηναίοι, πώς δηλαδή δε θα δώσετε ποτέ λαβή σ' αυτούς που επιβουλεύονται, έπειτα τότε θα καταλάβετε ότι έχετε κάνει λάθος όταν δε θα υπάρχει τίποτα περισσότερο για σας.

∆. α. ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Ενσ.	ἴστε	διδοῖεν	πάσχειν
Πρτ.	ᾒδετε / (ᾒδειτε) / ᾖστε	-	-
Μελ.	εἰδήσετε / εἴσεσθε	δώσοιεν	πείσεσθαι
Αορ.	ἔγνωτε	δοῖεν /δοίησαν	παθεῖν
Πρκ.	ἐγνώκατε	δεδώκοιεν / δεδωκότες εἶεν	πεπονθέναι
Υπρ.	ἐγνώκετε	-	-

β. 1. Θετικ. : ἡδέως,  Συγκριτ.: ἥδιον,  Υπερθ.: ἥδιστα

2. Αιτιατ. ενικ.: βελτίονα / βελτίω,  Ονομ. Πληθ.: βελτίονες / βελτίους

3. Γεν. Ενικ.: -,  Δοτ. Ενικ.: -,  Γεν. Πληθ.: ἐνίων,  Δοτ. Πληθ.: ἐνίοις

Ε. α. Οὗτος λέγει τοῖς ἀνδράσι Ἀθηναίοις ὡς ούχ ταῦτα γιγνώσκειν παρίσταται αὐτῷ, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας ὄνομα αὐτῶν άκούσῃ, καί ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονται τινές αὐτῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδῃ.

ή

Οὗτος λέγει τοῖς ἀνδράσι Ἀθηναίοις ὡς ούχ ταῦτα γιγνώσκειν παρίστασθαι αὐτῷ, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας ὄνομα αὐτῶν άκούσῃ, καί ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονται τινές αὐτῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδῃ.

β.  ὑμῶν: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος "ἀκούσω"

δημοκρατίαν: κατηγορούμενο του αντικειμένου "τήν πολιτείαν"

ταύτῃ: ονοµ. ετερόπτ. προσδιορ. ως δοτική αντικειμενική στο "τἀναντία"

προῖκα: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο "λέγειν".

πηγή: ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ