Με το στόμα ανοιχτό

«Δουλειά του πολίτη είναι να κρατά το στόμα του ανοιχτό», έλεγε ο Γκίντερ Γκρας. Ομως σήμερα, μπερδεμένοι ανάμεσα στις πολλαπλές μας ταυτότητες και τις διαχωριστικές γραμμές που μας χωρίζουν, σκοτισμένοι από τον οξύ ανταγωνισμό, χωρίς ορατότητα, μοιάζουμε μάλλον να χάσκουμε παρά να εκφέρουμε άποψη.

Βουλιάζουμε σε έναν κυκεώνα εικόνων, ειδήσεων, στιγμιαίας επικοινωνίας, υποκουλτούρας. Χανόμαστε σε μια παράλογη καθημερινή κινητικότητα. Χίλια πράγματα απαιτούν την προσοχή μας και κανένα δεν μπορεί να τη συγκρατήσει. Ετσι η ζωή γίνεται άμμος στα δάκτυλά μας κι οι ώρες μας εξατμίζονται.

Μόνο τα νούμερα, οι αριθμοί προβάλλουν ξεκάθαροι - κανένα επιχείρημα δεν μοιάζει ν' αξίζει όσο ένας αριθμός, και τη συνέχεια του πολιτισμού μας δείχνουν να τη φτιάχνουν όχι οι ιδέες αλλά τα στατιστικά στοιχεία. Ομως οι στατιστικές περιφρονούν την ιστορία. Ρηχαίνουν τη σκέψη. Ραγίζουν τη μνήμη, που είναι πιο πολύτιμη, ακόμη κι από τις νέες ιδέες.

Μ' όλα αυτά, πνίγεται η φωνή του πολίτη στα βάθη του ατόμου. Η φωνή της διαμαρτυρίας. Η φωνή της απελπισίας. Οι αναστεναγμοί. Τα ξεσπάσματα γέλιου. Οι κραυγές πόνου. Οι ψίθυροι εμπιστοσύνης. Αν ακούγονταν, θα 'ταν σαν να μιλούσε ο ίδιος ο χρόνος που ρέει ανεπιστρεπτί κι ωστόσο ανακυκλώνει κάποιες κρυστάλλινες αλήθειες.

Ενα από τα χαρακτηριστικά του πολίτη είναι να συμμετέχει στα κοινά, να καταθέτει τη γνώμη του. Με το πέρασμα από την κοινωνία της συλλογικότητας στην κοινωνία των ατόμων, άλλαξε ο ρόλος των πολιτών. Η ανάγκη για συμμετοχή βρήκε πανηγυρική διέξοδο στις σφυγμομετρήσεις (όπου τα δημοψηφίσματα ελέγχει αυτός που βάζει τα ερωτήματα και χειραγωγείται η έκφραση γνώμης). Και στην τηλεόραση (τον υπ' αριθμό ένα δημόσιο χώρο)· στα τηλεπαιχνίδια, τις εκπομπές, όπου με συνοπτικές διαδικασίες πετυχαίνει ο πολίτης, εδώ και τώρα, ό,τι ίσως θα κατόρθωνε μια - δυο φορές σε όλο τον κύκλο ζωής του. Βγαίνει για λίγο από την ανωνυμία (ή εκτίθεται), αρθρώνει δημόσιο λόγο (ή διαπομπεύεται).

Αλλά έχει συμβεί και μια άλλη ανατροπή. Η ιδιωτική ζωή ενοποιείται με τη δημόσια, με βάση πλέον τις αρνητικές αξίες. Με τη διάχυση της διαφθοράς από τα υψηλά κλιμάκια στην κοινωνία, ο πολίτης από φορέας πολιτικής έγινε πολιτικός φορέας· όλα μόνος του να τα διευθετεί, χωρίς διαμεσολαβητικούς θεσμούς, σε απευθείας σύνδεση με την εξουσία. Πράγμα που δεν αφήνει καθόλου χώρο στη δημοκρατία.

Μόνο στην αναζήτηση του πιο τομαριστικού και αδιαφανούς μοντέλου επιβίωσης, που οδηγεί κατευθείαν στη διάλυση των αρμών της κοινωνίας.

Τασούλα Καραϊσκάκη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ