Οι γραμματολογικές επιδράσεις στον «Κρητικό» του Δ. Σολωμού

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1 [18.]

α. Δημοτική ποίηση:

·         τα τρία αστροπελέκια - ο αριθμός τρία

·         η συμμετοχή της φύσης στο δράμα του ήρωα - διάλογος με φυσικά στοιχεία που προσωποποιούνται

            ·         η στιχουργική μορφή του ποιήματος

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2 [19.]

α. Δημοτική ποίηση:

·         ο τριπλός όρκος - ο αριθμός τρία

·         η συνομιλία με τους νεκρούς, η ζωή και η μορφή των νεκρών στον άλλο κόσμο, η πόρτα του Παραδείσου (στ. 12 σχόλιο σχολικού βιβλίου): μοτίβο της δημοτικής μουσικής

            ·         η στιχουργική μορφή του ποιήματος

β. Κρητική λογοτεχνία:

·         στιχουργική μορφή του Ερωτόκριτου

            ·         η πόρτα του Παραδείσου μνημονεύεται και στην Ερωφίλη του Χορτάτση 

              (στ. 12, βλ. σχόλιο σχολικού βιβλίου)

γ. Επτανησιακή σχολή:

Εντοπίζονται τρία από θέματα της λογοτεχνικής αυτής σχολής:

·         η πατρίδα (βλ. όρκο: λαβωματιές, συμπολεμιστές)

·         η γυναίκα (στους στ. 7 - 14 κυριαρχεί η μορφή της αγα­πημένης)

            ·         η θρησκεία

δ. Δυτική λογοτεχνία:

·         Σύμφωνα με τον Μ. Αυγέρη «... οι παραδείσιες εικόνες [των στ. 7-14] δείχνουν και τον τρόπο που αφομοιώνει (ενν. ο Σολωμός) την επίδραση από την ποίηση του Ντάντε» (= του Δάντη)

ε. Χριστιανική παράδοση και φιλολογία:

·         η σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας (στ. 5)

·         η Κοιλάδα του Ιωσάφατ (στ. 7)

·         βιβλικές εικόνες Δευτέρας Παρουσίας (στ. 9)

·         η ανυπομονησία της ενσάρκωσης (στ. 14)

·         το κάψιμο του κόσμου (στ. 16)

Πέρα από αυτά, υπάρχουν και μερικά μοτίβα που τα βρίσκουμε και σε άλλα ποιήματα του Σολωμού (βλ. σχόλια σχολικού βιβλίου):

·         η σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας αναφέρεται και στο Λάμπρο, στη Γυναίκα της Ζάκυθος και σε άλλα έργα του ποιητή

·         τα λουλούδια (της παρθενιάς) είναι μοτίβο που το βρί­σκουμε στο ποίημα Η Φαρμακωμένη στον Άδη και σε άλλα έργα του Σολωμού

·         η πόρτα του Παραδείσου μνημονεύεται και στο ποίημα Εις το θάνατο Αιμιλίας Ροδόσταμο

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 3 [20.]

α. Κρητική λογοτεχνία - Ερωτόκριτος:

·         στιχουργική μορφή του

·         η μεταφορά με το χοχλό / χόχλο (στ. 2, βλ. σχόλιο σχο­λικού βιβλίου). Απαντά και σε άλλα έργα του Σολωμού (στη Γυναίκα της Ζάκυθος και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους)

·         η εικόνα της λαμπερής πανσέληνου (βλ. σχόλιο σχολικού βιβλίου)

β. Επτανησιακή σχολή:

·         Στο απόσπασμα εντοπίζονται δύο από τα θέματα της λογοτεχνικής αυτής σχολής:

·         η φύση (δίνεται η καλή και η κακή της όψη)

·         η γυναίκα (η αγαπημένη του Κρητικού και η εμφάνιση της φεγγαροντυμένης)

γ. Χριστιανική παράδοση και φιλολογία:

·         το κρυφό μυστήριο (στ. 5): μοτίβο που αντλείται από τη Σοφία Σολομώντος της Παλαιάς Διαθήκης. Το συναντάμε και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους

            ·        ο τρόπος με τον οποίο αγγέλλεται η εμφάνιση του νέου προσώπου (της 

              φεγγαροντυμένης) παραπέμπει στη φρασεολογία των προφητειών της 

              Γραφής (Αποκάλυψις)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 4 [21.]

α. Κρητική λογοτεχνία:

·         στιχουργική μορφή του

·         στ. 5: το αγκάλιασμα με ταπείνωσιν απαντά και στον Ερωτόκριτο (βλ. σχόλιο σχολικού βιβλίου)

·         στ. 26 - 27: η δυνατότητα του Θεού να γνωρίζει τις ενδό­μυχες σκέψεις του ανθρώπου απαντά και στη Θυσία του Αβραάμ του Β. Κορνάρου

·         στ. 37: η μεταφορική περίφραση της αγαπημένης του Κρητικού (τρυφερό κλωνάρι) απαντά και στον Ερωτόκριτο για την Αρετούσα

·         στ. 38: η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση κινδύνου απαντά στον Ερωτόκριτο

β. Δημοτική ποίηση:

·         στ. 7: το σχήμα «αδιανόητο καθ' υπερβολή»

·         στ. 14-16: ο αριθμός τρία (τρεις εκδοχές - αναμνήσεις για τη φεγγαροντυμένη)

γ. Επτανησιακή σχολή:

Στο απόσπασμα εντοπίζονται και τα τέσσερα γνωρίσματα των έργων της λογοτεχνικής αυτής σχολής:

·         η πατρίδα: στ. 31-36, οι οικογενειακές συμφορές στο πλαίσιο της Κρητικής επανάστασης, η νοσταλγία για την πατρίδα

·         η φύση: αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά­σματος τα αστέρια, το μεσημεριανό φως του ήλιου, το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού, ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

            ·         η γυναίκα: η παρουσία της φεγγαροντυμένης - αναφορά

·         στην αγαπημένη του Κρητικού σε κάποια σημεία

·         η θρησκεία: στ. 8 η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός, στ. 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσματος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

δ. Χριστιανική παράδοση και φιλολογία:

·         στ. 3: η εικόνα της μορφής που στέκεται πάνω στο νερό χωρίς να βουλιάζει παραπέμπει στο Χριστό, που περπα­τούσε στην επιφάνεια της λίμνης Τιβεριάδας, όπως ανα­φέρουν οι ευαγγελιστές

·         στ. 26-27: στην Παλαιά Διαθήκη (Σοφία Σειράχ και Παραλειπομένων Α΄) ο Θεός είναι αυτός που εξερευνά και γνωρίζει την άβυσσο αλλά και τις καρδιές των ανθρώ­πων

ε. Αρχαία ελληνική γραμματεία:

·         στ. 13-18: η αναγνώριση μορφών γνωστών από το παρελθόν παραπέμπει στη θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα (βλ. ιδεαλισμό του Σολωμού)

·         η παρομοίωση της έλξης με τη μαγνητική έλξη (εν προ­κειμένω της πετροκαλαμίθρας) είναι συνηθισμένη από την αρχαιότητα στη λογοτεχνία

Ειδικά για τη μορφή της ΦΕΓΓΑΡΟΝΤΥΜΕΝΗΣ

Η θαυμάσια σύλληψη της μορφής που είναι «ντυμένη» (μεταφορικά) με φως (στ. 12 του προηγούμενου αποσπά­σματος) έχει την απώτερη μορφή της σε κείμενα της χριστιανικής παράδοσης (στις Γραφές και στους εκκλη­σιαστικούς ύμνους).

Επίσης, το ποιητικό μοτίβο της μορφής αυτής έχει χρησι­μοποιηθεί στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία σε ευρεία κλίμα­κα:

·         Σχετικές μορφές με τη φεγγαροντυμένη του Σολωμού είναι οι νύμφες του ιταλικού κλασικισμού (και νεοκλασικι­σμού) και άλλοι δαίμονες μέσα στη φύση, στη θάλασσα, σε λίμνη, σε ποτάμι ή πηγή, συχνά κάτω από το φως του φεγγαριού.

·         Ακόμη, είναι κοινός τόπος στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ρομαντισμού το Πνεύμα, η Ιδέα που ενυπάρχει στη Φύση.

·         Η φεγγαροντυμένη μπορεί να συσχετιστεί και με τις ολόφωτες δαντικές μορφές από τον «Παράδεισο» της

·         Θείας Κωμωδίας ή με την πετραρχική εικόνα που περι­γράφει το φευγαλέο όραμα της αγαπημένης μέσα στη φύση ή, ακόμη, με την ουράνια Μαργαρίτα στο Φάουστ του Γκαίτε.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 5 [22.]

α. Κρητική λογοτεχνία:

·         στιχουργική μορφή του

β. Επτανησιακή σχολή:

·         Στο απόσπασμα εντοπίζονται και τα τέσσερα γνωρίσματα των έργων της λογοτεχνικής αυτής σχολής:

·         η πατρίδα: γίνεται υπαινιγμός για τους αγώνες των Κρητικών κατά των Αγαρηνών (στ. 6), γίνεται αναφορά στους άνισους και όμως γενναίους αγώνες των Κρητικών για την ελευθερία (στ. 17-20), ο Κρητικός «συναντιέται» γεμάτος λατρεία και πόνο με την Πατρίδα του (στ. 39-42)

·         η φύση: περιγραφή του φουρτουνιασμένου πελάγους (στ. 11 κ.ε.), πληθωρικά στοιχεία της φύσης κατά την ανάπτυξη όλου του θέματος της ανεκλάλητης μουσικής (στ. 25-56)

·         η γυναίκα: αναφέρεται η αποχώρηση της φεγγαροντυμένης και ο ερχομός της στα όνειρα του πρόσφυγα Κρητικού (στ. 1-4, 10), γίνεται λόγος για την αγαπημένη και το θάνατό της στην τελευταία σκηνή (στ. 56-58)

γ. χριστιανική παράδοση και φιλολογία:

(βλ. σχόλια σχολικού βιβλίου)

·         στ. 49: οι «ανεκδιήγητοι» ήχοι είναι λέξη που αντλείται από τα πατερικά κείμενα και την εκκλησιαστική υμνολο­γία

δ. Αρχαία ελληνική γραμματεία:

·         στ. 9-14: το όνειρο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα σε πολλά λογοτεχνικά έργα

·         στ. 34: η προσωποποιημένη αυτή με τα ρόδινα χέρια είναι εικόνα που αντλείται από τον Όμηρο (εκεί «ροδοδάχτυλη Ηώς»)

            ·          στ. 53-54: (βλ. σχετικό σχόλιο  παραπάνω:  πλατωνική  και  χριστιανική  

              δυϊστική αντίληψη για τον κόσμο)

Έθνος – Παιδεία, 30 Νοεμβρίου2011