Ιστορία κατεύθυνσης: Ο συντηρητικός χαρακτήρας του Κρητικού Συντάγματος του 1899 (πηγή)

Λαμβάνοντας υπ' όψιν τα παραθέματα και τις πληροφορίες του βιβλίου σας:

α) Να επισημάνετε τα στοιχεία εκείνα που υποδηλώνουν τα συντηρητικό χαρακτήρα του Κρητικού Συντάγματος του 1899, καθώς και τις αδυναμίες στην οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας που προκάλεσαν εσωτερική κρίση μετά τα δύο πρώτα έτη της λειτουργίας της.

(Μονάδες 15)

β) Να προσδιορίσετε τα κριτήρια βάσει των οποίων η συντακτική επιτροπή προχώρησε στη διαμόρφωση του συγκεκριμένου Συντάγματος.

 (Μονάδες 10)

Κείμενο Α 
Ο συντηρητικός χαρακτήρας του Κρητικού Συντάγµατος του 1899

Σύµφωνα µε µια θεωρία, το σύνταγµα (σηµ.: του 1899) είχε συντηρητικό χαρακτήρα επειδή ο λαός της Κρήτης - και τα δεκαέξι µέλη της συντακτικής επιτροπής - πίστευε ότι µια εκτελεστική εξουσία µε ενισχυµένες αρµοδιότητες και απαλλαγµένη από κοινοβουλευτικούς περιορισµούς και επεµβάσεις βραχυπρόθεσµα θα συνέβαλε πιο αποτελεσµατικά στην επίλυση των πολιτικών προβληµάτων του νησιού … Οι συντάκτες της τελικής µορφής του σχεδίου του συντάγµατος δεν θεωρούσαν οριστικό το καθεστώς της αυτονοµίας, αφού δεν ικανοποιούσε τις εθνικές προσδοκίες των Κρητών. Η αρµοστεία αντιπροσώπευε γι’ αυτούς ένα σύντοµο µεταβατικό στάδιο, το προοίµιο της ένωσης της Κρήτης µε την Ελλάδα. Με την αντίληψη αυτή ως προϋπόθεση των συνταγµατικών τους επιλογών, τα µέλη της επιτροπής ενίσχυσαν τις σχεδόν µοναρχικές εξουσίες του προσωρινού ηγέτη της Κρήτης, για να διευκολύνουν τη γρήγορη επίλυση των εσωτερικών προβληµάτων του τόπου τους και να αποκλείσουν τις πιθανές τραγικές συνέπειες (όπως η ήττα της Ελλάδας στον πόλεµο του 1897) που µπορούσαν να έχουν οι τυχόν εκτροπές των εκλεγµένων εθνικών ντιπροσώπων από τα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δεοντολογίας.

Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος,, σσ. 382-383

Κείμενο Β

Το Κρητικό Σύνταγµα του 1899

Τα σοβαρά προβλήµατα που γεννήθηκαν στην εφαρµογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του. Για παράδειγµα, ο ύπατος αρµοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων ∆υνάµεων στην Κρήτη, αλλά συνδεόταν και µε το λαό της µε µια «σύµβαση». Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σηµαντικό στέλεχος της νοµοθετικής εξουσίας. Όπως παρατηρούσε ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι. Σφακιανάκης, «το πρόσωπον του Ηγεµόνος είναι το κέντρον όλων των εξουσιών». Από την άλλη µεριά, τα µέλη της αρµοστειακής κυβέρνησης, σύµφωνα πάντοτε µε το σύνταγµα, ήταν σύµβουλοι του πρίγκιπα, ελεγχόµενοι και άµεσα υπόλογοι σ’ αυτόν µάλλον παρά στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν … Η Κρητική Συνέλευση, η οποία εκλεγόταν µε γενική ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια, δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρµοδιότητες. Πραγµατοποίησε µόνο µια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και, καθώς φαίνεται, είχε περιορισµένη δικαιοδοσία, αφού η τελική επικύρωση των νόµων ενέπιπτε στην αρµοδιότητα του ύπατου αρµοστή.  

Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος., σ. 382

Απάντηση:

α)  Με βάση τις πληροφορίες του βιβλίου και των παραθεμάτων, μπορούμε να γνωρίζουμε ότι το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας της Κρητικής Πολιτείας άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα σοβαρή εσωτερική κρίση. Το Σύνταγμα ήταν υπερβολικά συντηρητικό και παραχωρούσε στον Ηγεμόνα, όπως ονομάστηκε ο Ύπατος Αρμοστής, υπερεξουσίες (χαρακτηριστικό το ότι στην πρώτη πηγή οι εξουσίες του χαρακτηρίζονται «σχεδόν μοναρχικές»), που εύκολα μπορούσαν να τον οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά. Επιπλέον, η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό των αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και προσωπικές αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης. Οι τοπικοί παράγοντες της Κρήτης, που πολέμησαν για την ελευθερία του νησιού και στήριξαν με ενθουσιασμό τον Πρίγκιπα, έβλεπαν τώρα με δυσφορία και πικρία να παραγκωνίζονται και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών. Τα παραθέματα παρουσιάζουν και άλλα στοιχεία συντηρητισμού, αλλά και αδυναμίες στο Σύνταγμα και γενικότερα στην οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας. Όπως παρατηρούσε ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι. Σφακιανάκης, «το πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρον όλων των εξουσιών», αφού ο Ύπατος Αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια «σύμβαση». Ήταν δηλαδή ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας. Τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης εξάλλου, σύμφωνα πάντοτε με το σύνταγμα, ήταν σύμβουλοι του πρίγκιπα, ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ’ αυτόν μάλλον παρά στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση επιπλέον, η οποία εκλεγόταν με γενική ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια, δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες. Πραγματοποίησε μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της, αφού είχε περιορισμένη δικαιοδοσία, εφόσον η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή. Γίνεται δηλαδή κατανοητό πως ο ρόλος του Αρμοστή ήταν ιδιαίτερα ενισχυμένος, σε αντίθεση με εκείνον της Συνέλευσης που ήταν τουλάχιστον ασήμαντος.

β) Ως προς τον προσδιορισμό των κριτηρίων βάσει των οποίων η συντακτική επιτροπή προχώρησε στη διαμόρφωση του συγκεκριμένου Συντάγματος, θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής. Ο λαός της Κρήτης - και τα δεκαέξι μέλη της συντακτικής επιτροπής - πίστευε ότι μια εκτελεστική εξουσία με ενισχυμένες αρμοδιότητες και απαλλαγμένη από κοινοβουλευτικούς περιορισμούς και επεμβάσεις βραχυπρόθεσμα θα συνέβαλλε πιο αποτελεσματικά στην επίλυση των πολιτικών προβλημάτων του νησιού. Εξάλλου, το καθεστώς της αυτονομίας δεν είχε θεωρηθεί οριστικό, αφού δεν ικανοποιούσε τις εθνικές προσδοκίες των Κρητών, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν την αρμοστεία ως ένα σύντομο μεταβατικό στάδιο στην πορεία της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Η ενίσχυση λοιπόν των «σχεδόν μοναρχικών» εξουσιών του Αρμοστή ερμηνεύεται αφενός ως μία προσπάθεια διευκόλυνσης της γρήγορης επίλυσης των εσωτερικών προβλημάτων της Κρήτης. Αφετέρου όμως, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται και στις πηγές, σαφής ήταν και η πρόθεση να αποκλειστούν πιθανές τραγικές συνέπειες (όπως η ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο του 1897) που μπορούσαν να έχουν οι τυχόν εκτροπές των εκλεγμένων εθνικών αντιπροσώπων από τα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δεοντολογίας. Δυστυχώς όμως, οι εγγενείς αδυναμίες του Συντάγματος ειδικότερα και της Κρητικής Πολιτείας γενικότερα, καθώς βέβαια και το ζήτημα της διαχείρισης του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, οδήγησαν σε σοβαρή εσωτερική κρίση την Κρήτη.

Φροντιστήριο: Άνοδος (Πάτρα)