Έκθεση Γ Λυκείου: Η λειτουργικότητα των νόμων (θέματα - απαντήσεις)

Ο νόμος και ο φόβος

Η επιτυχία ενός νόμου, και μάλιστα εκείνων των νόμων που αφορούν τη συμπεριφορά όλων των πολιτών μιας οργανωμένης και οπωσδήποτε δημοκρατικής κοινωνίας, εξαρτάται όχι από τη θωράκισή του με αυστηρές κυρώσεις, αλλά κυρίως, από την παιδαγωγική του αποτελεσματικότητα, από την ικανότητά του να πείθει τους πολίτες για την αναγκαιότητα και την ορθότητα των προτύπων κοινωνικής συμπεριφοράς που αυτός έμμεσα υποβάλλει και σαφώς επιβάλλει. Η αποτελεσματικότητα του νόμου συνδέεται άρρηκτα με την εσωτερίκευση της νομοθετικής επιταγής από τον πολίτη, ώστε η συμμόρρωσή του προς αυτήν να μην οφείλεται στο φόβο των κυρώσεων, αλλά να βιώνεται ως επιταγή απέναντι σε ένα «δέον», απέναντι σε ένα «πρέπει», κοινώς αποδεκτό. Πόσο, άραγε, ο Έλληνας οδηγός, όταν πειθαρχικά χρησιμοποιεί τις ζώνες ασφαλείας, αποδέχεται αυτήν την πράξη λόγω της σκοπιμότητας και της χρησιμότητας της συγκεκριμένης νομικής πρόβλεψης και ό­χι εξαιτίας του φόβου για την επικείμενη ποινή σε περίπτωση που θα συλληφθεί; Πόσο, άραγε, η συμμόρφωσή του είναι απόρροια αυθόρμητης προσαρμογής σε ένα μέτρο, που πραγματικά θεωρεί αναγκαίο;

Αναμφίβολα, ο καταναγκασμός, που συνδέεται με την απειλή κυρώσεων, συνιστά βασικό χαρακτηριστικό του νόμου. Ταυτοχρόνως, όμως, ο νόμος οφείλει να πείθει τον πολίτη, έτσι ώστε η συμμόρφωση στις επιταγές του να θεωρείται αυτονόητη και να αποκτά χαρακτηριστικά περίπου αυτοματοποιημένης συμπερφοράς. Το δίκαιο δεν είναι μόνο καταστολή. Είναι και πειθώ. Ο περιορισμός του αποκλειστικά στην καταστολή υποδηλώνει την αποτυχία της κρατικής εξουσίας και των νομοθετών να θεσπίσουν νομοθετήματα, τα οποία να είναι ικανά συ­γκεντρώνοντας την απαιτούμενη ευρύτερη κοινωνική συναίνεση, να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην τρέ­χουσα κοινωνική πραγματικότητα και να ρυθμίσουν κατάλληλα τις ανάγκες της, χωρίς τα δεκανίκια της κύρωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρόμοιας αποτυχίας είναι ασφαλώς η προσθήκη ποινικών διατάξεων σε ο­λοένα και περισσότερα νομοθετήματα, με την προσδοκία ότι ο φόβος της ποινής θα εξασφαλίζει την εφαρμογή του νόμου. Η τάση αυτή για ποινικοποίηση, ιδιαίτερα έντονη τον τελευταίο καιρό, αποδεικνύει την έλλειψη εμπιστοσύνης του νομοθέτη για την κοινωνική δεκτικότητα του νόμου. Αλλά η υποδοχή που το κοινωνικό σύ­νολο επιφυλάσσει στο νόμο, δεν εξαρτάται, βέβαια, από το βάρος των ποινών, αλλά από την ικανότητά του να πείθει σχετικά με την αναγκαιότητά του. Ωστόσο, η πειθώ, αυτή η τόσο αναγκαία για την εφαρμογή του νόμου, δεν μπορεί να επιτευχθεί, παρά μόνο εάν ανάμεσα στην κρατική εξουσία και στον πολίτη υπάρχει κλίμα αμοι­βαίας εμπιστοσύνης και όχι, φυσικά, όταν ο πολίτης αντιμετωπίζεται σαν παθητικός δέκτης εξουσιαστικών ε­ντολών. Και είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο νόμος που βασίζεται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά στην κύρωση ή έστω στο φόβο για την κύρωση, είναι καταδικασμένος, αργά ή γρήγορα, στην αποτυχία.

(Κείμενο του Κ. Παπαχρήστου από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. 5. 9.1986).

Ερωτήσεις

1.  Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80 -100 λέξεων το νόημα της άποψης: «Το δίκαιο δεν είναι μόνο καταστολή. Είναι και πειθώ».

2.  Κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συζήτησης σχετικά με την εγκληματικότητα και την παραβατικότητα στις σύγχρονες κοινωνίες διατυπώνεται από έναν ομιλητή η άποψη ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμε­τώπιση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας είναι η θωράκιση των νόμων με αυστηρές ποινικές διατάξεις. Η σκέψη αυτή σας προβληματίζει και αποφασίζετε να συντάξετε ένα άρθρο για τη σχολική σας εφημερίδα στο οποίο εξηγείτε ποιες προϋποθέσεις απαιτούνται, ώστε οι νόμοι να διασφαλίζουν την κοινωνική ηρεμία και για ποιους λόγους οι νομοθέτες αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στη σύνταξη των νόμων. (500 - 600 λέξεις).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Παράγραφος

Θεματική περίοδος: Το δίκαιο δεν είναι μόνο καταστολή. Είναι και πειθώ.

Σχόλια ή αποδεικτικό υλικό:

Η καταστολή αποτελεί βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή του δικαίου.

Για να μπορεί το δίκαιο να ρυθμίζει αποτελεσματικά τις σχέσεις ανάμεσα στα μελή μιας κοινωνίας και τις σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες και το κράτος προϋπόθεση είναι η συνύπαρξη / συλλειτουργία των αυστηρών ποι­νών.

Το δίκαιο είναι και πειθώ.

·     Η επικέντρωση των νομοθετών αποκλειστικά στην πρώτη επιδίωξη, την καταστολή δείχνει αδυναμία / απροθυμία για την επίτευξη της δεύτερης.

·     Στόχος του νομοθέτη πρέπει να είναι η διαπαιδαγώγηση των πολιτών προκειμένου αυτοί να θεωρούν χρήσιμη και αναγκαία την εφαρμογή των διατάξεων του. Οι ενσυνείδητοι και πεπαιδευμένοι πολίτες σέβονται το νόμο και συναινούν.

Κατακλείδα:

Νόμοι, που βασίζουν την ισχύ τους μόνο στην απειλή και τον καταναγκασμό δεν παρέχουν εγγυήσεις για την εφαρμογή τους, αφού οι αποφασισμένοι να παρανομήσουν πολίτες θα το πράττουν, με την ελπίδα ότι δεν θα γίνουν αντιληπτοί και δεν θα τιμωρηθούν.

2. Παραγωγή κειμένου

Προϋποθέσεις για την λειτουργικότητα των νόμων

• Η λειτουργικότητα των νόμων διασφαλίζεται, όταν οι ίδιοι μπορούν να πείθουν για την αναγκαιότητα της ύ­παρξης τους και για το περιεχόμενό τους.

·     Βασικό μέλημα η θέσπισή τους με τρόπο αδιάβλητο, που δεν αφήνει περιθώρια για αμφισβήτηση του στό­χου για τον οποίο θεσπίστηκαν.

·     Επιβάλλεται να επιτρέπουν την αντιπαράθεση και την κριτική διαφοροποίηση των πολιτών από αυτούς μέ­σω των προσφυγών στα ανώτατα όργανα του κράτους.

·     Ένας νόμος είναι αναποτελεσματικός, όταν το περιεχόμενό του δεν είναι σύγχρονο με τις αντιλήψεις της ε­ποχής και τις κοινωνικές προσδοκίες.

·     Αν ο στόχος είναι η κοινωνική συνύπαρξη, τότε επιβάλλεται η αμεροληψία. Οι νόμοι θα ήταν καλό να προ­σαρμόζονται στην κοινή βούληση και όχι να εξυπηρετούν επιμέρους συμφέροντα.

·     Οι νόμοι απορρίπτονται από την λογική όταν δεν χαλιναγωγούν και δεν ελέγχουν ουσιαστικά, όταν δίνουν με ευχέρεια άφεση. Όταν είναι υπερβολικά ελαστικοί δεν πείθουν, δεν παραδειγματίζουν και δεν προλαμβάνουν.

·     Αντίθετα με τα παραπάνω είναι ανώφελο να λειτουργούν οι νόμοι με αποκλειστικό σκοπό την τιμωρία και την εκδίκηση. Απώτερος στόχος τους πρέπει να είναι ο σωφρονισμός και η πρόληψη των αδικημάτων.

·     Οι νόμοι είναι φορείς αξιών που ενεργοποιούν και ερεθίζουν την συνείδηση και την πείθουν να ακολουθεί τις βασικές αξίες του ανθρωπισμού, χωρίς να είναι απαραίτητη η επιβολή τους με δυναμικά μέσα.

·     Η περιφρούρηση των δικαιωμάτων και της ομαλότητας απαιτεί επαγρύπνηση από πλευρά των πολιτών προς το περιεχόμενο των νόμων. Ταυτόχρονα χρειάζεται υπευθυνότητα από πλευράς νομοθετών, ώστε να ελαχι­στοποιούνται οι περιπτώσεις βίαιης αντιπαράθεσης μεταξύ τους.

·     Η νομοθεσία πρέπει να στηρίζεται στη γνώση και ν' αποτελεί παράγωγο της παιδείας.

·     Η αποτελεσματικότητα των νόμων επιτυγχάνεται, όταν οι νομοθέτες αποφασίζουν με κριτήριο τα ανθρώπι­να δικαιώματα (ζωής, ελευθερίας, περιουσίας, εργασίας, πρόνοιας κ.τ.λ.).

·     Η δημοκρατία θεωρείται βασική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση δίκαιης και αξιόλογης νομοθεσίας, αφού δύναται να συμπεριλάβει όλες τις αξίες και τις αρχές που προαναφέρθηκαν.

Σχόλιο για την φύση του νόμου – Το δύσκολο έργο του νομοθέτη

·     Κάθε πολίτης διαθέτει ξεχωριστή προσωπικότητα και επίπεδο πνευματικότητας διαφορετικά από τους άλλους και κατά συνέπεια εκλαμβάνει και επεξεργάζεται διαφορετικά το περιεχόμενο των νόμων.

·     Κανένας δεν μπορεί να διεκδικήσει το αλάθητο. Έτσι, και οι νομοθέτες μπορεί να δρουν κάποτε μεροληπτι­κά κάνοντας ανεπιτυχή εκτίμηση των συνθηκών ή ακόμα και παρασυρόμενοι από συμφέροντα κάθε είδους μπορεί να φανούν μεροληπτικοί.

·     Το πιο πάνω στοιχείο γίνεται εμφανές, καθώς οι προσδοκίες και οι επιθυμίες του συνόλου δεν εντοπίζονται εύκολα και χρειάζεται επίπονη προσπάθεια για την διερεύνησή τους.

·     Τα συμφέροντα και οι επιδιώξεις των μελών μιας κοινωνίας δεν ταυτίζονται, επομένως είναι αδύνατο οι νο­μοθέτες να αντεπεξέρχονται στο αίτημα όλων για την ικανοποίηση πολλαπλών και διαφορετικών επιδιώξε­ων και προσδοκιών.

·     Οι ρυθμοί της κοινωνικής εξέλιξης είναι έντονοι και ταχείς. Το νέο συνεχώς ανταγωνίζεται το παλιό. Οι απαιτήσεις κάθε εποχής πολλαπλασιάζονται, η μεταβολή συνεπάγεται την συχνή αλλαγή των αντιλήψεων. Εί­ναι λοιπόν φυσικό ορισμένοι νόμοι να ανατρέπονται και να αμφισβητείται η ισχύς τους ώσπου να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

·     Συχνά μέσα στην κοινωνία υπάρχουν ανταγωνισμοί συμφερόντων, που οδηγούν και πάλι στην αμφισβήτηση κάποιων σχετικών νόμων που δεν θεωρούνται γενικά αποδεκτοί.

πηγή: EΘNOΣ-ΠAIΔEIA, Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2008 (Φροντ. Πουκαμισάς)