σουπινο
Tο σουπινο ή υπτιο (= supinum) είναι ρηματικό ουσιαστικό τέταρτης κλίσεως και έχει μόνο δυο πτώσεις του ενικού αριθμού: αιτιατική σε – um και αφαιρετική σε – u.
Σχηματίζεται από το ρηματικό θέμα και την κατάληξη – tum (ή – sum) για την αιτιατική και – tu (ή – su) γενική αντικειμενική στο την αφαιρετική. Το σουπίνο των τεσσάρων συζυγιών σχηματίζονται ως εξής
| | α΄ συζυγια | β΄ συζυγια | γ΄ συζυγια | δ΄ συζυγια |
αιτ: | ama – tum | dele – tum | lec – tum | audi – tum |
| αφ: | ama - tu | dele - tu | lec - tu | audi – tu |
Συντακτική χρήση του σουπίνου
προσοχη: το σουπίνο αν ανήκει σε ρήμα μεταβατικό, μπορεί να έχει και αντικείμενο[1] π.χ. Praedones venerunt Scipionem salutatum.
| αιτιατικη | * χρησιμοποιείται με ρήματα που σημαίνουν κίνηση, όπως venio, eo, mitto και δείχνει το σκοπό π.χ. praedones venerunt salutatum = οι ληστές ήρθαν για να χαιρετήσουν. | |
| | ||
| | ||
| αφαιρετικη | * χρησιμοποιείται με ορισμένα ρήματα όπως facilis (: εύκολος), difficilis (:δύσκολος), iucundus (:ευχάριστος), incredibilis (: απίστευτος), mirabilis (: θαυμαστός), dignus (: άξιος) και δηλώνει αναφορά.[2] | |
| |
γερουνδιο
το γερουνδιο (= gerundium) είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους (2ης κλίσης) με ενεργητική σημασία. Ισοδυναμεί με το έναρθρο απαρέμφατο της αρχαίας ελληνικής και διαθέτει τις πλάγιες πτώσεις.
Σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα και τις καταλήξεις: - ndi – ndo – ndum – ndo. Τα γερούνδια των τεσσάρων συζυγιών είναι:
| | α΄ συζυγια | β΄ συζυγια | γ΄ συζυγια | δ΄ συζυγια |
γεν: | ama – ndi | dele – ndi | leg – endi | audi – endi |
| δοτ: | ama – ndo | dele – ndo | leg – endo | audi – endo |
| αιτ: | ama – ndum | dele – ndum | leg – endum | audi – endum |
| αφ: | ama - ndo | dele - ndo | leg - endo | audi – endo |
Συντακτική χρήση του γερουνδίου
προσοχη: το γερούνδιο ποτέ δεν είναι κύριος όρος της πρότασης αλλά το ίδιο μπορεί να παίρνει αντικείμενο
| γενικη | 1. ως συμπλήρωμα επιθέτων ή ουςιαστικών (γενική αντικειμενική) a cupidus pugnandi (: pugna) = επιθυμία για να πολεμήσει, επιθυμία για μάχη 2. ως συμπλήρωμα των προθέσεων causa και gratia για να δηλώσει το σκοπό, το τελικό αίτιο 3. γενική κτητική 4. γενική διασαφητική 5. γενική του τελικού αιτίου | |
| | ||
| | ||
| δοτικη | 1. ως δοτική του σκοπού κυρίως με επίθετα που σημαίνουν κατάλληλος, χρήσιμος (aptus, idoneus, commodus, utilis) a locus pugnandi (: pugnae) idoneus = τόπος καταλληλος για να πολεμήσει, τόπος κατάλληλος για μάχη 2. ως δοτική της αναφοράς με επίθετα που δηλώνουν ικανός, κατάλληλος, επιτήδειος | |
| |
| αιτιατικη | παντοτε εμπροθετη (ad, in) 1. ως αιτιατική του σκοπού ή του προορισμού a dux milites ad pugnandum (:ad pugnam) hortatus est = ο στρατηγός εμψύχωσε τους στρατιώτες για να πολεμήσουν 2. ως αιτιατική της αναφοράς με επίθετα που δηλώνουν καταλληλότητα, επιτηδειότητα, ικανότητα, χρησιμότητα. |
| |
| αφαιρετικη | 1. απρόθετη ως αφαιρετική του τρόπου 2. εμπρόθετη (ad, de, ex, in) για να δηλώσει αναφορά, αφετηρία, χρόνο, κατάσταση κλπ. |
| |
γερουνδιακο
το γερουνδιακο (= gerundivum) είναι δευτερόκλιτο ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία. Ισοδυναμεί με τα ρηματικά επίθετα σε – τέος (-α – ον) της αρχαίας ελληνικής. Μαζί με το ρπήμα sum σχηματίζει την παθητική περιφραστική συζυγία
Σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα και τις καταλήξεις: - ndus – nda – ndum. Τα γερουνδιακά των τεσσάρων συζυγιών είναι:
| | α΄ συζυγια | β΄ συζυγια | γ΄ συζυγια | δ΄ συζυγια |
αρσ: | ama – ndus | dele – ndus | leg – endus | audi – endus |
| θηλ: | ama – nda | dele – nda | leg – enda | audi – enda |
| ουδ: | ama - ndum | dele – ndum | leg - endum | audi – endum |
Συντακτική χρήση του γερουνδιακού
Το γερουνδιακό, όπως και κάθε επίθετο χρησιμεύει:
1. Ως επιθετικός προσδιορισμός: homo non ferendus = άνθρωπος όχι ανεκτός.
2. Ως κατηγορούμενο μαζί με το sum. Σ’ αυτή την περίπτωση γίνεται χρήση δυο συντάξεων:
α) προσωπικη συνταξη:
έχουμε όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο γένος, στον αριθμό και την πτώση, π.χ. omnia sunt excitanda = πρέπει να ανασυγκροτηθούν τα πάντα.
ΔΗΛΑΔΗ: το αντικείμενο σε αιτιατική μετατρέπεται σε υποκείμενο και το υποκείμενο σε δοτική του ποιητικού αιτίου
π.χ. Romani debebant servare leges a Romani (υποκ.) erant (γιατί το ρήμα είναι σε παρατατικό) servandae Romanis (ποιητικό αίτιο)
β) απροσωπη συνταξη:
έχουμε όταν το ρήμα στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό είναι αμετάβατο ή συντάσσεται με πτώση διαφορετική από την αιτιατική. Στην περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται στην ονομαστική του ενικού του ουδετέρου, π.χ. ubveniendum est reipublicae (subvenio + δοτική) πρέπει να βοηθήσουμε την πολιτεία
ΔΗΛΑΔΗ: χρησιμοποιούμε το ουδέτερο του γερουνδιακού με το est και το υποκείμενο του ρήματος μετατρέπεται σε δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου και τα αντικείμενα, αν υπάρχουν παραμένουν ως αντικείμενα.
υποκ. + ρημα + (αντικ.)[4] > ουδετ. γερουνδιακου + est + (antik) + δοτ. ποιητ. αιτιου a
π.χ. milites (υποκ.) debent parere magistratibus (αντικ. όχι σε αιτιατική) a Parendum est magistratibus (αντικ. όπως και πριν) militibus (δοτική ποιητικού αιτίου)
3. Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός κανονικά με ρήματα που έχουν την έννοια του δίνω ή αναλαμβάνω κάτι για ορισμένο σκοπό όπως: do, trado, mitto, relinqo – accipio, permitto, loco – curo π.χ. urbs militibus tradita est = η πόλη παραδόθηκε στους στρατιώτες για διαρπαγή.[5]
Γερουνδιακή έλξη
δηλαδή χρήση του γερουνδιακού αντί του γερουνδίου. Συνηθέστατα το γερουνδιακό στις πλάγιες πτώσεις του δεν είναι επίθετο παθητικής διαθέσεως, αλλά αντικαθιστά το αντίστοιχο γερούνδιο και παίρνει την ενεργητική του σημασία. Όταν δηλαδή το γερούνδιο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική,[6] πολλές φορές το αντικείμενο αυτό του γερουνδίου παίρνει την πτώση του, ενώ το γερούνδιο παίρνει το γένος και τον αριθμό του αντικειμένου του. Λέγεται π.χ. (συνηθέστερα) consuetudo immolandorum hominum αντί του consuetudo immolandi homines η συνήθεια να θυσιάζονται άνθρωποι.
α) υποχρεωτικη γερουνδιακη ελξη
Χρησιμοποιείται πάντοτε γερουνδιακό (με γερουνδιακή έλξη) αντί γερουνδίου (με το αντικείμενό του σε αιτιατική) κάθε φορά που η σύνταξη απαιτεί:
1. να γίνει χρήση δοτικής γερουνδίου π.χ. (όχι impar ferendo onus αλλά) impar ferendo oneri = ανίκανος να βαστάξει το βάρος.
2. να γίνει χρήση αιτιατικής ή αφαιρετικής του γερουνδίου εμπρόθετου, (της ad ή in και αιτιατική ή της ab, de, ex , in με αφαιρετική) π.χ. multi philosophi scripserunt de contemnenda morte (όχι de contemnendo mortem) = πολλοί φιλόσοφοι έγραψαν για την περιφρόνηση του θανάτου.
β) προαιρετικη γερουνδιακη ελξη
Στις άλλες περιπτώσεις η χρήση του γερουνδιακού (με γερουνδιακή έλξη) αντί του γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική είναι προαιρετική. Έτσι π.χ. λέγεται studium evertendi rempublicam και studium evertendae reipublicae = η μελέτη της ανατροπής της πολιτείας.
προσοχη: Δε γίνεται χρήση γερουνδιακού αντί γερουνδίου, όταν αυτό έχει αντικείμενο επίθετο ή αντωνυμία σε ουδέτερο γένος π.χ. ars vera et falsa diiudicandi (όχι verorum et falsorum diiudicandorum) = η τέχνη να διακρίνονται τα αληθή και τα ψευδή.
[1] Ως αντικείμενο μπορεί να δεχτεί και βουλητική πρόταση.
[2] Τα σουπίνα σε – u είναι συνήθως στερεότυπα: dictu, factu, auditu, visu κλπ.
[3] Ως κατηγορούμενο και άρα στην ίδια πτώση, γένος και αριθμό με το υποκείμενο.
[4] Το ρήμα παίρνει αντικείμενο σε πτώση διαφορετική από την αιτιατική ή είναι αμετάβατο.
[5] Κανονικά στην ενεργητική σύνταξη αυτών των ρημάτων υπάρχει γερουνδιακή έλξη.
[6] Γερουνδιακή έλξη χρησιμοποιείται και στα ρήματα που συντάσσονται με αφαιρετική όπως utor, frucor, funger και potior επειδή και αυτά αρχικά συντάσσονταν με αιτιατική.
Ρ
