Η σύνταξη των προθέσεων της αρχαίας ελληνικής

Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει α) τις προθέσεις της αρχαίας ελληνικής, β) την πτώση (ή τις πτώσεις) με την οποία (/ ες) μπορεί να συνταχθεί η καθεμιά καθώς γ) και το είδος του επιρρηματικού προσδιορισμού που δηλώνει κάθε φορά

	ΠΡΟΘΕΣΗ	ΓΕΝΙΚΗ	ΔΟΤΙΚΗ	ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ
	ἀντί	τόπο   αντικατάσταση    αιτία
	ἀπό	τόπο   χρόνο   καταγωγή  προέλευση   ύλη   αιτία  μέσο   τρόπο   ποιητικό αίτιο
	ἐκ ή ἐξ	τόπο   χρόνο   καταγωγή  ύλη   όργανο   τρόπο   αιτία  συμφωνία   ποιητικό αίτιο
	πρό	τόπο   χρόνο   υπεράσπιση  αντιπροσώπευση   προτίμηση   εκλογή
	ἐν		τόπο   χρόνο   τρόπο   όργανο  τρόπο   μέσο   κατάσταση  συμφωνία   αναφορά
	σύν ή ξύν		συνοδεία   συνδρομή   βοήθεια   συμφωνία   τρόπο   όργανο   μέσο
	εἰς			τόπο   κατεύθυνση   χρόνο  αναφορά   σκοπό   αριθμητικό όριο   τρόπο

Διαγώνισμα Λατινικών Β Λυκείου, μαθ. 12 και 13 (θέματα και απαντήσεις)

Β' ΤΑΞΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΘΕΜΑΤΑ

   12. «Quid est» inquit «mea Tertia? Cur tristis es? Quid tibi accidit?» «Mi pater» respondit ilia «Persa periit». Perierat enim catellus eo nomine, quem puella multum amabat. Tum pater Tertiae dixit «omen accipio». Sic ex fortuito dicto spem praeclari triumphi animo praesumpsit.

   13. ob repentinum monstrum terror animos militum invaserat et exercitus fiduciam amiserat. Tum Sulpicius Gallus de caeli ratione et de stellarum lunaeque statu ac motibus disputavit eoque modo exercitum alacrem in pugnam misit. Sic liberales artes Galli aditum ad illustrem illam Paulianam victoriam dederunt.

1. Να μεταφραστούν στα νέα ελληνικά τα παραπάνω δύο αποσπάσματα.

(μονάδες: 40)

Νίκος Καζαντζάκης - Μια συνέντευξη του 1957

Στις αρχές του 1957 η δημοσιογράφος Γιολάντα Τερέντσιο επισκέφθηκε το ζεύγος Καζαντζάκη στο σπίτι τους στην πόλη Αντίμπ. Περιγράφει το χώρο, δίνει ένα σύντομο πορτρέτο του συγγραφέα και καταγράφει τη συζήτηση που είχε μαζί του. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα:

Ζουν ήσυχα, ερημικά, οι δυο Έλληνες στο γραφικό μικρό σπίτι της οδού του Μπα-Καστελέ. Απ’ τα παράθυρά τους βλέπουν το λιμάνι της Αντίμπ και τη γαλανή Μεσόγειο. Η πρόσχαρη φιλοξενία της οικοδέσποινας αγκαλιάζει τον επισκέπτη μόλις δρασκελίσει το κατώφλι. Λίγα σκαλιά οδηγούν στο γραφείο του συγγραφέα. Ψηλός, ίσιος, ασκητικός, μ’ ένα καλό χαμόγελο, απλώνει το μπράτσο και σφίγγοντας το χέρι ρωτάει άπληστα, με την ιδιαίτερη προσφορά του: «Τι νέα μας φέρνετε απ’ την Ελλάδα;».

Το δοκίμιο και τα είδη του

Το δοκίμιο παρουσιάζει μια ποικιλία μορφών ως προς την οργάνωση. Άλλα δοκίμια έχουν αυστηρότερη λογική οργάνωση, ενώ άλλα έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση και σε άλλα πάλι η οργάνωση είναι μάλλον συνειρμική. Τα δοκίμια που οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο, ενώ τα δοκίμια που έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση προσεγγίζουν μάλλον τη λογοτεχνία.

I. Αποδεικτικά δοκίμια

Τα αποδεικτικά δοκίμια έχουν αυστηρή λογική οργάνωση.

Πρόλογος: Ο συγγραφέας εκθέτει το θέμα με στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και διατυπώνει την κατευθυντήρια ιδέα που αποτελεί και τη θέση του πάνω στο θέμα.

Κύριο μέρος: Ο συγγραφέας παραθέτει το υλικό του για να διασαφηνίσει την κύρια ιδέα ή να αποδείξει τη θέση του που διατυπώθηκε στον πρόλογο.

Επίλογος: Στον επίλογο παρουσιάζει συμπυκνωμένα ό,τι έχει αποδείξει ή επανεκθέτει την αρχική του θέση.

ΙΙ. Δοκίμια με ελεύθερη οργάνωση (στοχαστικά)

Χωρίς ξεκάθαρο διάγραμμα. Η δομή τους δεν καθορίζεται από τη σχέση απόδειξης ανάμεσα στη θέση του συγγραφέα και την υποστήριξη της θέσης αυτής.

Αποφθέγματα και γνωμικά του Αριστοτέλη

Μαζί με το δάσκαλό του Πλάτωνα αποτελεί σημαντική μορφή της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου, και η διδασκαλία του διαπερνούσε βαθύτατα τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Υπήρξε φυσιοδίφης, φιλόσοφος, δημιουργός της λογικής και ο σημαντικότερος από τους διαλεκτικούς της αρχαιότητας.

Γνωμικά του Αριστοτέλη

• Άνθρωπος που δεν έχει φίλους ή ειναι θεός ή αγρίμι.
• Τα πράγματα που πρέπει να μάθεις να κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα.
• Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, είναι εύκολο. Αλλά να θυμώσεις με το σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό, για το σωστό λόγο, τη σωστή στιγμή και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.

Έλξη του αναφορικού

Έλξη του αναφορικού έχουμε όταν η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας (γενική ή δοτική) που εισάγει την αναφορική πρόταση δε δικαιολογείται από τη συντακτική της θέση (ενν. στην αναφορική)  και έπρεπε να βρίσκεται σε αιτιατική

     *        Επομένως, η αιτιατική του αναφορικού έλκεται από ένα προσδιοριζόμενο ουσιαστικό ή αντωνυμία (συνήθως δεικτική), τα οποία βρίσκονται σε γενική ή δοτική και μετατρέπεται και αυτή σε γενική ή δοτική:

π.χ. Ὡμολογήσαμεν ἐμμένειν ταῖς δίκαις αἷς (αντί ἅς) ἄν δικάζῃ ἡ πόλις.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

     *        Το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό υπάρχει πάντα στο κείμενο, ενώ η προσδιοριζόμενη αντωνυμία (δεικτική) συνήθως παραλείπεται, ως μη σημαντική, και τη συντακτική της θέση παίρνει η αναφορική πρόταση.

π.χ. Ἀμελῶ ὧν (= τούτων ἅ) με δεῖν πράττειν  [ὧν: αντικείμενο στο πράττειν από έλξη του αναφορικού ὧν με δεῖ πράττειν: αντικείμενο στο ἀμελῶ στη θέση του τούτων]

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

     *        Αν η δεικτική αντωνυμία ήταν τμήμα ενός εμπρόθετου προσδιορισμού, μετά την παράλειψή της το αναφορικό παίρνει τη θέση της και τότε η αναφορική πρόταση εισάγεται με εμπρόθετο προσδιορισμό.

π.χ. Εἰσφέρει ἕκαστος ἀφ’ ὧν (= ἀπό τούτων) ἔχει

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΕΛΞΗ

Σπάνια ο προσδιοριζόμενος όρος έλκεται από την πτώση της αναφορικής αντωνυμίας και τίθεται στην ίδια πτώση με αυτή.

π.χ. Τήν οὐσίαν (= ἡ οὐσία) ἥν κατέλιπε τῷ υἱεῖ, ἀξία ἐστί δέκα ταλάντων.

Ψυχολογική βία στα παιδιά.

Είμαστε  εξοικειωμένοι με τους όρους  «σωματική βία» και  «σεξουαλική βία» και οι περισσότεροι από εμάς ανατριχιάζουμε στην ιδέα ότι κάποιος γνωστός ή άγνωστος θα χρησιμοποιήσει τη δύναμη του για να επιβληθεί σε ένα παιδί.

Ελάχιστα γνωρίζουμε για την ψυχολογική βία και τις μορφές που αυτή έχει. Συχνά λόγω έλλειψης ενημέρωσης και εμείς οι ίδιοι τη χρησιμοποιούμε με σκοπό να «νουθετήσουμε» το παιδί. Η  ψυχολογική βία, όμως,  έχει περισσότερα αρνητικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ότι η φυσική βία ή η σεξουαλική κακοποίηση. Ακούγεται χιλιοειπωμένο αυτό το κλισέ: « Καλύτερα η πρόληψη παρά η θεραπεία». Παραμένει όμως αδιαμφισβήτητα η μόνη επιλογή μας αν θέλουμε να μεγαλώσουμε υγιή παιδιά και κατ΄ επέκταση υγιείς ενήλικες.

Από την πλευρά του παιδιού

Η αγωγή των νέων στην Αρχαία Αθήνα

Η αγωγή των νέων στην αρχαία Αθήνα είναι παρόμοια με την αγωγή των νέων σε άλλες ελληνικές πόλεις, με εξαίρεση την Σπάρτη. Απλώς γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην αγωγή των Αθηναίων νέων, γιατί η αρχαία Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα αποτελεί γενικότερο πρότυπο σε αυτό το βιβλίο. Στην αθηναϊκή οικογένεια, την αγωγή αναλάμβανε ο πατέρας ο οποίος ήταν και ο αρχηγός της οικογενείας. Μπορούσε, όμως, η αγωγή να ανατεθεί σε άλλους. Μέχρι τα 7 τους έτη τα αγόρια και τα κορίτσια μεγάλωναν μαζί στον γυναικωνίτη και έπαιζαν μαζί διάφορα ευχάριστα παιχνίδια. Από τα 7 τους έτη τα αγόρια, με τη συνοδεία του παιδαγωγού, πήγαιναν στο σχολείο. Ο παιδαγωγός ήταν ένας ηλικιωμένος και έμπιστος δούλος της οικογενείας. Σε ό,τι αφορά τα κορίτσια, αυτά έμεναν στο σπίτι και η μητέρα τους τα δίδασκε ανάγνωση, γραφή, μουσική, χορό και την οικοκυρική τέχνη.

Λατινικά: Η σύνταξη των προθέσεων

1. Προθέσεις που συντάσσονται με αιτιατική.

ΠΡΟΘΕΣΗ	ΔΗΛΩΝΕΙ	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
αd = προς	κίνηση προς τόπο κατεύθυνση προς πρόσωπο πλησίον προσέγγιση χρόνου σκοπό αναφορά	Aeneas ad Italiam navigat (II). Belua ad Andromedam se movet (III). Ad scopulum adligat (III). Ut domum ad vesperum rediit (XII). Liberales artes Galli aditum ad victoriam dederunt (XIII). Ad haec verba Augustus risit (XXIX).
adversus = κατά, εναντίον	εχθρική διάθεση	Bellum adversus Persen regem gerebat (XIII).
ante = πριν	χρόνο (πριν από κάτι) τόπο (μπροστά από κάτι)	Ante tertium diem scitote decerptam esse (XXV). Ante vestibulum dona posuissent (XXXIV).
apud = κοντά	τόπο, το πλησίον	Apud antiquos Romanos concordia maxima erat (IV).
contra = κατά	εχθρική διάθεση	Epistulis contra iniuriam repugnat (I).
erga = προς	φιλική διάθεση	Erga te tale consilium molientem (XLIX).
inter = μεταξύ	τόπο, το μεταξύ αλληλοπάθεια	Inter vela praetenta foribus se abdidit (XX). Iustitia inter se certabant (IV).
intra = μέσα	τόπο (το εντός)	Intra illa moenia domus sunt (XLIII).
ob = εξαιτίας	εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο	Ob repentinum monstrum terror ….. invaserat (III).
post = μετά	χρόνο (το μετά από κάτι) τόπο	Post trecentos annos Ilia duos filios …. pariet (X). Post tergum equitatus cernitur (XVI).
praeter = εκτός	εξαίρεση	Everterunt urbem Romam praeter Capitolium (XXI).
prope = κοντά	τόπο, το πλησίον	Prope Tiberim ….. Hercules boves refecisse (XVIII).
propter = εξαιτίας	εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο	Caesar propter frumenti inopiam legiones in hibernis multis conlocat (VII).
super = πάνω από	τόπο, πάνω σε κάτι	Super vestem earum deprehendit canos (XLVII).

Η ψευδαίσθηση της κίνησης στατικών εικόνων

Μπορεί μια στατική εικόνα να δημιουργεί την αίσθηση στο ανθρώπινο μάτι ότι τα συστατικά της στοιχεία κινούνται; Αρκεί να μετακινήσετε το βλέμμα σας πάνω στις εικόνες αυτής της σελίδας και θα δείτε ότι μπορεί! Οι ρόδακες φαίνονται να περιστρέφονται και τα φύλλα να κυματίζουν!

Οι ρόδακες είναι έργο του ψυχολόγου Ακιγιόσι Κιταόκα του πανεπιστημίου Ρουτσιμέικαν του Κιότο της Ιαπωνίας. Η παρατήρηση της εικόνας δημιουργεί σχεδόν αμέσως την ψευδαίσθηση της κίνησης, που γίνεται ακόμα εντονότερη, όταν πραγματοποιείται με την περιφερειακή όραση. Η σταθερή σε ένα σημείο και επί μακρόν παρατήρηση της εικόνας περιορίζει την ψευδαίσθηση, αλλά αρκεί μια σύντομη μετακίνηση του βλέμματος ώστε το φαινόμενο να επανεμφανιστεί. Στην εικόνα αυτή η κίνηση φαίνεται να γίνεται με κατεύθυνση από τα μαύρα τμήματα, προς τα μπλε, τα λευκά, τα λαχανί, πάλι τα μαύρα κ.ο.κ. Ωστόσο, τα χρώματα αυτά υπάρχουν μόνο για πιο όμορφο αισθητικό αποτέλεσμα και δεν εξαρτάται η ψευδαίσθηση απ' αυτά. Μπορεί να εμφανιστεί το ίδιο καλά και με παραλλαγή της εικόνας που χρησιμοποιεί μόνο τις κατάλληλες αποχρώσεις του γκρι, ώστε να διατηρεί την ίδια διαδοχή φωτεινότητας των τμημάτων που απαρτίζουν τους ρόδακες.

Συντακτικό Λατινικών: Αιτιολογικές προτάσεις

     Οι αιτιολογικές προτάσεις είναι κυρίως προτάσεις επιρρηματικές, και δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, αλλά και ουσιαστικές (κυρίως οι αιτιολογικές με το quod).

     Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους:

◦      quod: διότι                                       

◦      quia: διότι, επειδή                         

◦      quoniam: διότι, επειδή          + οριστική + αντικειμενική αιτιολογία

◦      quando: επειδή, αφού           + υποτακτική = υποκειμενική αιτιολογία

◦      non quo: όχι διότι

◦      non quo: όχι διότι

◦      cum: επειδή, αφού                + υποτακτική = η αιτιολογία θεωρείται αποτέλεσμα

εσωτερικής λογικής διεργασίας.