Λογοτεχνία Γ Θεωρητικής: "Στον Νίκο Ε ... 1949" (Αναγνωστάκης) κριτήριο αξιολόγησης

Γ' ΛYΚΕΙΟY ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕYΘYΝΣΗΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Στον Νίκο Ε... 1949

Φίλοι.

Πού φεύγουν Πού

Χάνονται μια μέρα

Φωνές Τη νύχτα

Μακρινές φωνές

Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους

Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια

Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες

Εφιάλτες,

Στα σιδερένια κρεβάτια

Όταν το φως λιγοστεύει

Τα ξημερώματα.

(Μα ποιός με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)

(Παρενθέσεις, 1949)

Τεχνικές διαχείρισης αφηγηματικού υλικού στο έργο του Γ. Ιωάννου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

ΣΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΤΟ ΣΠΙΤΙ – ΜΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΠΚΟΥΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

Τεχνικές διαχείρισης αφηγηματικού υλικού στο έργο του Γ. Ιωάννου

Ο Γ. Ιωάννου ομολογεί ότι έχει επηρεαστεί από τη λεγόμενη Σχολή της Θεσσαλονίκης και το κλίμα που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτήν, και ιδιαιτέρως από τον Ν. Πεντζίκη με τον οποίο είχαν και προσωπική γνωριμία. Ο Πεντζίκης υιοθέτησε την ήδη αναπτυγμένη στην Ευρώπη τεχνική του εσωτερικού μονόλογου, αγνόησε τις αφηγηματικές συμβάσεις και χρησιμοποίησε την τεχνική των συνειρμών και του διασπασμένου θέματος.

Ο όρος «εσωτερικός μονόλογος» χρησιμοποιείται εδώ και ένα αιώνα περίπου, για να δηλωθεί μια συγκεκρι­μένη τεχνική της πεζογραφίας. Κύριος στόχος της τεχνικής αυτής είναι να αποτυπώσει στο χαρτί την αδιάκο­πη ροή σκέψεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων που πηγάζουν με τρόπο αυθόρμητο και συνειρμικό από μια α­διάκοπα ενεργή συνείδηση, ικανή να απορροφά ερεθίσματα, εντυπώσεις και εικόνες αναπαράγοντας όλο αυ­τό το υλικό με λόγο βιωματικό και ευαίσθητο.

Τα αφηγηματικά στοιχεία στον " Κρητικό" του Σολωμού

Αφηγηματικά στοιχεία

1.  Ο αφηγητής

Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος (ομοδιηγητικός), βλέποντας από εσωτερική οπτική γωνία, από την οπτική γωνία ενός προσώπου (αφήγηση με εσωτερική εστίαση): συμμετέχει στα δρώμενα ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός) και αφη­γείται σε α' γραμματικό πρόσωπο (μίμηση ή άμεση αφήγηση). «Ο Κρητικός είναι το μόνο ποίημα του Σολωμού όπου από την αρχή ως το τέλος μιλάει ένας επινοη­μένος αφηγητής, που, αντίθετα με τους περισσότερους ήρωες του, μένει ζωντανός ως το τέλος για να πει την ιστορία του. Αλλά, όπως και στα πιο πολλά ώριμα ποιή­ματα του Σολωμού, η δράση του Κρητικού μόνο χαλαρά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα.» (Π. Μάκριτζ).

Ο "Κρητικός" ποίημα αφηγηματικό, λυρικό και δραματικό

«Στον Κρητικό ο Σολωμός επιχειρεί να εφαρμόσει έναν συνδυασμό του δραματικού, αφηγηματικού και λυρικού τρόπου: το ποίημα παρουσιάζεται ως δραματικός μονόλογος του ποιητικού προσώπου, το οποίο μας αφηγείται λυρικά την τελευ­ταία και καίρια δοκιμασία της ζωής του [...].» (Ε. Τσαντσάνογλου). Διευκρινί­ζουμε:

α. Το ποίημα είναι αφηγηματικό, επειδή κάποιο πρόσωπο, ο αφηγητής, που στην περίπτωση μας είναι ο κεντρικός ήρωας, αφηγείται κάποια ιστορία, κάποια γεγονότα, που έγιναν σε ένα χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα: ο ήρωας αφηγείται σε α' πρόσωπο γεγονότα που έλαβαν χώρα τότε που ναυάγησε φεύγοντας από την Κρήτη ως τη στιγμή που έφτασε στη στεριά. Ωστόσο, παρεμβάλλει και γεγονότα της περιόδου που προηγήθηκε (της εποχής των αγώνων του στην Κρήτη) καθώς και γεγονότα της εποχής μετά το ναυάγιο, ως το παρόν της αφήγησης.

β. Είναι και λυρικό ποίημα: ο ποιητής μέσο του αφηγητή εξωτερικεύει τον εσω­τερικό του κόσμο (τις σκέψεις, τις απόψεις, τα συναισθήματα του κ.ά.), με τη χρήση μάλιστα πλούσιων και εντυπωσιακών εκφραστικών μέσων (εικόνων, σχημάτων λόγου κ.ά.), μεταρσιώνοντας συχνά τον αναγνώστη σε σφαίρες ιδεαλιστικές.

γ. Αλλά το ποίημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και δραματικό, όχι βέβαια με την έννοια του θεατρικού έργου ούτε επειδή υπάρχει σ' αυτό δράση, αλλά κυρίως επειδή όλο το έργο είναι ένας δραματικός μονόλογος (του αφηγητή), μέσα στον οποίο μάλιστα ενσωματώνεται και διάλογος (ο διάλογος του αφηγητή με τις ψυχές των νεκρών και με τη φεγγαροντυμένη, έστω και αν εκείνη εκφράζεται όχι με λόγια αλλά με χαμόγελο και με δάκρυα).

"Το αμάρτημα της μητρός μου": κριτήριο αξιολόγησης

Α. Κείμενο: Γ. Βιζυηνός, «Το αμάρτημα της μητρός μου»

Βιβλίο: Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ' Ενιαίου Λυκείου, σελ. 125-153.

παρατηρησεισ

1.  Να καταγράψετε την κλιμάκωση της πορείας της ασθέ­νειας της Αννιώς παρουσιάζοντας συγχρόνως και τις δια­δοχικές ενέργειες της μητέρας για την αντιμετώπισή της.

2.   Είναι γνωστό ότι το αυτοβιογραφικό στοιχείο αποτελεί την πρώτη ύλη των διηγημάτων του Βιζυηνού σε βαθμό που το έργο του να χαρακτηριστεί «ως είδος τι οικογενει­ακών απομνημονευμάτων». Ποια στοιχεία του κειμένου δικαιώνουν τον παραπάνω χαρακτηρισμό;

Λογοτεχνία κατεύθυνσης: Ο Κρητικός, ερωτήσεις σε όλο το ποίημα

«Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ» - ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1.    Ο Ι. Πολυλάς παρατηρούσε λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Σολωμού: «ως είναι φανερόν από την αρχή τούτου του αποσπάσματος [εννοείται του Κρητικού], αυτό ήταν συνέχεια ποιήματος, του οποίου ο  μακαρίτης  είχε συνθέσει ή τουλάχιστον σχεδιάσει τα δεκαεφτά πρώτα κεφάλαια. Από αυτά δεν ευρίσκεται ίχνος εις τα σωζόμενα χειρόγραφα». Να αναλύσετε την παραπάνω άποψη και να αναφερθείτε σε άλλες απόψεις που έχουν τυχόν διατυπωθεί για το ίδιο θέμα.

2.    «Εξάλλου, κάποια ρομαντικά στοιχεία μπορούμε να βρούμε και στην ποίηση ορισμένων Επτανήσιων ποιητών, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης» (Λεξικό λογοτεχνικών όρων, σελίδα 163). Ποια βασικά χαρακτηριστικά του κινήματος του ρομαντισμού επισημαίνονται στο έργο του Σολωμού;

3.    Τι γνωρίζετε για τη στιχουργική του Κρητικού;

4.    «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση». Ποια η σχέση της φύσης με τον αγώνα του ήρωα στον Κρητικό;

5.    Ποια η λειτουργία του φωτός στην ποιήση του Σολωμού γενικότερα και στους στίχους 7 και 8 του αποσπάσματος 4 [21] ειδικότερα;

6.     Ποιο το ιστορικό πλαίσιο του ποιήματος (τα πραγματικά γεγονότα που έδωσαν την έμπνευση για τη δημιουργία του ποιήματος) και πώς σχετίζεται με τους παράγοντες που επέδρασαν στο γλωσσικό και ιδεολογικό προσανατολισμό του;

7.    Ποια   είναι   τα   σημαντικότερα   θέματα   της   Επτανησιακής   Σχολής   που εντοπίζονται στον Κρητικό;

8.    Ποια χαρακτηριστικά αποδίδονται στη Φεγγαροντυμένη στα αποσπάσματα 3 [20] και 4 [21] του Κρητικού; Ποιες πιθανές ερμηνείες έχουν διατυπωθεί από τους μελετητές για τη Φεγγαροντυμένη;

"Όνειρο στο κύμα": ερωτήσεις - απαντήσεις σε όλο το κείμενο

1      Ποιες ερμηνείες έχουν δοθεί για το διήγημα;

2      Ποια η σχέση συγγραφέα - αφηγητή;

3      Ποιος ο ρόλος του ονείρου και του στοιχείου της νοσταλγίας στο διήγημα;

4      Να εντοπίσετε στοιχεία ρομαντισμού στο «Όνειρο στο κύμα».

5      Ποια στοιχεία ποιμενικού ειδυλλίου εντοπίζονται στο διήγημα;

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:

1.   Το «Όνειρο στο κύμα» είναι ένα διήγημα για το οποίο έχουν προταθεί πολλές και διαφορετικές ερμηνείες ανάλογα με την οπτική γωνία του αναγνώστη. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα διήγημα επιδεκτικό πολλών αναλύσεων, μερικές από τις οποίες είναι οι παρακάτω.

Μια πρώτη ερμηνεία που μπορεί να δοθεί είναι από ηθικοθρησκευτική σκοπιά. Η ιστορία του βοσκού και της Μοσχούλας μπορεί να ιδωθεί ως η ιστορία του Αδάμ και της Εύας, που πλησιάζουν ο ένας τον άλλον, ο πειρασμός όμως καταφέρνει να τους χωρίσει. Ενώ αρχικά ζουν στον Παράδεισο (το σκιαθίτικο φυσικό τοπίο), αφού δοκιμάζουν τον απαγορευμένο καρπό (ο βοσκός βλέπει το γυμνό σώμα της Μοσχούλας) καταδικάζονται σε μια δύσκολη, κοπιαστική και βασανιστική ζωή (η ζωή του δικηγόρου στην πόλη). Με την ερμηνεία αυτή εξηγείται η αφήγηση της ιστορίας του μοναχού Σισώη, καθώς αποδεικνύεται ότι κάθε αμαρτία τιμωρείται. Γιαυτό και ο Σισώης που μετανόησε, κατάφερε να βρει την εσωτερική του γαλήνη, ενώ ο αφηγητής που δε μετανιώνει για την εμπειρία αυτή βασανίζεται ακόμα και σε μεγάλη ηλικία.

"Το αμάρτημα της μητρός μου": ερωτήσεις - απαντήσεις σε όλο το κείμενο

1       Γιατί ο Παλαμάς αναφέρει ότι ο Βιζυηνός «ρέπει προς τη μυθιστοριογραφία»;

2       Λυτρώνεται η μητέρα στο τέλος του διηγήματος; Αποκαθίσταται στη συνείδηση του αναγνώστη και του αφηγητή; Γιατί η μητέρα θεωρείται τραγικό πρόσωπο;

3       Να επισημάνετε τρία χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού και να τα αναλύσετε συνοπτικά.

4       Ο  Μητσάκης αναφέρει: «Παρόλο που τα διηγήματα του Βιζυηνού είναι ραμμένα σε μια απλούστερη, σχετικά κομψή και θερμή καθαρεύουσα, όχι σπάνια η αφήγηση αποβάλλει το μετριοπαθή γλωσσικό καθωσπρεπισμό και πλησιάζει το λόγο της καθημερινής ζωής και πράξης». Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με αναφορές στο διήγημα.

5       Ο Μουλάς έχει επισημάνει ότι «Ο χώρος στα διηγήματα του Βιζυηνού λειτουργεί με συνεχείς αντιθέσεις. Μια από αυτές είναι η αντίθεση κλειστός - ανοιχτός χώρος». Πώς εγγράφονται στη συνείδηση του αφηγητή οι χώροι αυτοί και με τι είδους περιστατικά συνδέονται;

6       Να επισημάνετε τη διάσταση ανάμεσα στον ώριμο αφηγητή και την παιδική συνείδηση που προσλαμβάνει τα συμβάντα και να εξηγήσετε με λίγα λόγια τη διάσταση αυτή.

Μαρία Πολυδούρη, Μόνο γιατί μ' αγάπησες: ανάλυση του ποιήματος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Γεννήθηκε την  1η Απριλίου 1902 και ήταν κόρη του φιλόλογου Ευγένιου Πολυδούρη και της Κυριακής Μαρκάτου, μιας γυναίκας με πρώιμες φεμινιστικές αντιλήψεις. Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές της σπουδές στην Καλαμάτα ενώ είχε φοιτήσει σε σχολεία του Γυθείου και των Φιλιατρών.

Στα γράμματα εμφανίστηκε σε ηλικία 14 ετών με το πεζοτράγουδο "Ο πόνος της μάνας". Αναφέρεται στο θάνατο ενός ναυτικού που ξέβρασαν τα κύματα στις ακτές των Φιλιατρών και είναι επηρεασμένο από τα μοιρολόγια που άκουγε στη Μάνη. Στα 16 της διορίστηκε στη Νομαρχία Μεσσηνίας και παράλληλα εξέφρασε ζωηρό ενδιαφέρον για το γυναικείο ζήτημα. Το 1920, σε διάστημα σαράντα ημερών, έχασε και τους δύο γονείς της.

Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα πεζογραφικά έργα του Ιωάννου

Στοιχεία τεχνικής που χαρακτηρίζουν το έργο του Ιωάννου είναι η μονομερής αφήγηση, η τεχνική του διασπασμένου θέματος και η σύνθεση του χρόνου. Η μονομερής ή μονοεστιακή αφήγηση είναι μια μορφή αφήγησης, στην οποία τα πάντα μας δίνονται από την οπτική γωνία ενός μόνο προσώπου, το οποίο άλλοτε μετέχει σε αυτά που εξιστορούνται και άλλοτε είναι θεατής και τα αφηγείται. Η μορφή αυτή αφήγησης δεν είναι απαραίτητα σε πρώτο πρόσωπο, αν και είναι το συνηθέστερο. Π.χ. και μολονότι σε όλα πεζά του Ιωάννου ακολουθείται η μονομερής αφήγηση, άλλα είναι γραμμένα σε πρώτο, άλλα σε δεύτερο και άλλα σε τρίτο πρόσωπο. Στην τεχνική του διασπασμένου θέματος, τα γεγονότα είναι ψηφίδες που συνθέτουν το αφήγημα ενώ ταυτόχρονα παρεμβάλλονται σκέψεις και συναισθήματα του συγγραφέα. Δεν υπάρχει δηλαδή η κλασική μορφή διηγήματος με αρχή, μέση, τέλος.

Η σύνθεση του χρόνου αποτελεί το τρίτο τεχνικό γνώρισμα των πεζών του Ιωάννου. Σύμφωνα με αυτό η αφήγηση μπορεί να ξεκινά από το παρόν ή το παρελθόν, αλλά δεν προχωρεί γραμμικά προς μεταγενέστερες στιγμές ,αφού η μετάβαση από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα είναι συνεχής.

Επίσης σημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζουν οι εμπειρίες του από τα μέρη όπου έζησε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και το κοινωνικό του περιβάλλον. Ιδιαίτερο ρόλο δε παίζει η γενέτειρά του η οποία δίνεται όχι μόνο ως ένας συγκεκριμένος χώρος με τα μνημεία, τις γειτονιές, τους δρόμους, τους πρόσφυγες και την πολυπολιτισμικότητα της, αλλά και ως χώρος στον οποίο έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Ιωάννου.

Αφηγηματικές τεχνικές και γνωρίσματα της πεζογραφίας του Ιωάννου

 Α. Αφηγηματικές τεχνικές στον Γιώργο Ιωάννου

1. Οπτική γωνία: Μονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση:

Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική. Ποικίλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση, αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς. Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική.

2. Η τεχνική των συνειρμών

Η τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί, θυμάται, συγκεντρώνει αποκόμματα). Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα, από το χώρο, από τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τις κουβέντες, τα αντικείμενα, τις λέξεις, τους ήχους κλπ. Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι, οπότε η αφήγηση αρχίζει «ανεπαίσθητα». Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης).

3. Η τεχνική του συγκερασμού, όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά αντιθετικών πραγμάτων, ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση.

4.Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής / οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική, για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα.

5. Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός.

Β. Η τεχνική του «διασπασμένου θέματος»

Το τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος, από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα, μικρογραφίες της καθημερινότητας, που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή, ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα. Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού).

Σπανιότερα χρησιμοποιεί την τεχνική του αδιάσπαστου θέματος:

ο αφηγητής παρατηρεί, θυμάται, σκηνοθετεί και ενοποιεί τελικά το υλικό του με τρόπο ευθύγραμμο.