Πανελλήνιες 2012: Νεοελληνική Γλώσσα (θέματα - απαντήσεις)

 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ  ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ  Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ∆΄ ΤΑΞΗΣ  ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ∆Α Β΄)

∆ΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2012

ΚΕΙΜΕΝΟ: Πανανθρώπινο  μήνυμα  τέχνης

Κάθε πολιτισμός έχει τα όρια και το στίγμα του στον ιστορικό χώρο και χρόνο. Μέσα ωστόσο στην ιστορία του κόσμου, το αρχαιοελληνικό αισθητικό επίτευγμα σημαδεύει την καταγωγή μιας τέχνης  με πανανθρώπινο μήνυμα και με διαστάσεις παγκόσμιες, θα έλεγα σχεδόν εξωχρονικές. Πρώτη έκφραση της αποστασιοποίησης του ανθρώπου από την αναγκαιότητα της φύσης, χάρη στη μεταμόρφωση της ύλης σε πνεύμα, το ελληνικό πλαστικό κατόρθωμα δηλώνει την επίμονη και έλλογη προσπάθεια του καλλιτέχνη να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα με τα έργα του νου και της καρδιάς, αυτά που φέρνουν τον άνθρωπο όλο και πιο κοντά στο Θεό, αυτά που τον οδηγούν δίπλα στο συνάνθρωπο.

Αποκρυστάλλωμα μιας ορθής και όρθιας σκέψης, το αρχαίο άγαλμα (μεμονωμένο ή ως αναπόσπαστο μέρος αρχιτεκτονικού συμπλέγματος) καθαγιάζει και αγλαΐζει[1] τους χώρους της πόλης. Σήμα  ανάτασης ψυχικής και ορόσημο  πανάρχαιας  μνήμης, θυμίζει στους πολίτες την    αμέριστη ευθύνη τους για  τη συνοχή της κοινωνικής ομάδας και ορθώνεται εγγυητής της ιστορικής αλληλεγγύης  του συνόλου. ∆ιαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας, έτσι όπως την ονειρευόταν η νεογέννητη δημοκρατία και έτσι όπως την ορίζει η πλατιά ειρηνευτική κίνηση του θεϊκού  βραχίο να στο αέτωμα του ολυμπιακού ναού. Κίνηση που αναδεικνύει τον Απόλλω να ρυθμιστ ή στη διαμάχη του ανθρώπου με το ζώο, με το μυθικό Κένταυρο, στην  Ολυμπία, και   οργανωτή της ζωής μέσα στο φως του λόγου. Το πέρασμα από το  μύθο στο λόγο έγινε, χάρη στην τέχνη, άγαλμα, θέαμα και θεωρία. […] Το πέρασμα από το ζώο, την άγρια φύση και τους αγρούς, στο δομημένο άστυ και στην οργανωμένη πόλη, ας πούμε τη θεϊκή μετάβαση από την κυνηγέτιδα Άρτεμι στην πολιάδα  Αθηνά, δηλώνει με κάθε της μορφή και σε κάθε της βήμ α η αρχ αί α ελληνική τέχνη, πρώτη  αυτή εγρήγορση του ανθρώπου στον κόσμο του ελεύθερου πνεύματος. Αυτό   ίσως  είναι  το συνοπτικό μέγιστο μάθημα του αρχαιοελληνικού βιώματος, των ανθρώπων που πρώτοι σμίλευσαν  στο ξύλο, στην πέτρα και στο μάρμαρο, τη μορφή της εσωτερικής ενατένισης,  συνδυασμένη με την ιδεατή  πληρότητα της φυσικής ομορφιάς. Μαρτυρεί για τα λεγόμενά μου το αινιγματώδες χαμόγελο του αρχαϊκού κούρου και η ανείπωτη έκπλ η ξη στο βλέμμα της κόρης μέσα στην πολύπτυχη φορεσιά της.

Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός  δηλαδή θεών. ∆άμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλε ια μορφή την πά ντα μετέωρη και πάντα τεταμ έ νη προς μια ιδεατή  πληρότητα,  προς  ένα  αέναο  γίγνεσθαι.  Να  γιατί  η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή:  είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες  και αγνοεί τα  αδιέξοδα,  γι’ αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι’ αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας .

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ Πολιτισμός και Ελληνισμός Προσεγγίσεις, 

Αθήνα 2007 (∆ιασκευή)

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120  λέξεις ).

Μονάδες  25

Β1. Η αρχαία τέχνη  θα μένει  πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή.  Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης σε μία παράγραφο (70-90 λέξεις).

Μονάδες  10

Β2.α) Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας       στην τελευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σα ς με μία αναφορά για κάθε τρόπο (μονάδες 6).

β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τέσσερις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική σημασία  (μονάδες  4).

Μονάδες  10

Β3.α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να  γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες  5).

β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει:      Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις  (μονάδες  5).

Μονάδες  10

Β4. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στις παρακάτω φράσεις και να τις μετατρέψετε στο αντίθετο είδος:

∆ιαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης  πολιτείας (μονάδες 2) .

∆άμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο (μονάδες 3).

Μονάδες 5

Γ1. Σε ημερίδα του δήμου σου με θέμα «Τέχνη και Ζωή» συμμετέχεις ως εκπρόσωπος του σχολείου σου με εισήγηση 500 – 600 λέξεων. Στην εισήγηση αυτή αναφέρεσαι στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα, καθώς και στους τρόπους με  τους  οποίους  μπορεί το  σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή τους με αυτήν.

Μονάδες  40

Απαντήσεις  (ενδεικτικές)

Α.1.  Το κείµενο πραγµατεύεται το διαχρονικό ρόλο της αρχαίας ελληνικής τέχνης στην πορεία της ανθρωπότητας. Αρχικά, τονίζεται ο οικουµενικός χαρακτήρας της τέχνης αυτής και η αγωνία του καλλιτέχνη να εκλογικεύσει τις µοιρολατρικές αντιλήψεις της ζωής. Τεκµήριο αυτής της προσφοράς αποτελούν τα αγάλµατα, τα οποία αφενός αναπτερώνουν την ψυχή αφετέρου καταδεικνύουν την αναγκαιότητα ύπαρξης κοινωνικών δεσµών, προκειµένου να διασφαλιστεί η οµαλή λειτουργία µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. Επιπρόσθετα, επισηµαίνεται ο µοναδικός ρόλος της αρχαιοελληνικής τέχνης στη συγκρότηση µιας πολιτείας µε ανεξάρτητο πνεύµα και αισθητική   καλλιέργεια.  Πέρα   από   τον   πάντα   επίκαιρο   χαρακτήρα και   την αδιαµφισβήτητη κοινωνική, αισθητική και πολιτισµική συνεισφορά της, εξαίρεται, στο  τέλος,  η  συµβολή  της  στην  κατάκτηση  της  αυτογνωσίας  και  της  σταθερής πορείας του ανθρώπου.

Λέξεις 112

Β.1    Μπορεί εύκολα κανείς να διαπιστώσει το πόσο η σύγχρονη τέχνη έχει επηρεαστεί από την αρχαία αλλά και το πόσο η αρχαία τέχνη συχνά αντανακλά τη σύγχρονη πραγµατικότητα. Αποτελεί τη βάση του πολιτισµού και της εξέλιξης του ανθρώπου, καθώς, µέσα από αυτή, εκφράστηκαν σκέψεις και προβληµατισµοί, κοινωνικοί και πολιτικοί   πειραµατισµοί, που οδήγησαν στην κατάκτηση των ανθρώπινων δικαιωµάτων, της ελευθερίας ακόµη και του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Τα έργα της τέχνης αυτής, παραµένοντας εκφραστές των µεγάλων αυτών κατακτήσεων, υπάρχουν για να θυµίζουν διαχρονικά την αξία των ίδιων των ιδανικών, που αποτελούν ζητούµενο και της δικής µας εποχής. Γι΄ αυτό και η αρχαία ελληνική τέχνη,  µε την  αισθητική  της  τελειότητα, παραµένει επίκαιρη  και  ζωντανή  µέχρι σήµερα.

Β2 α. Ο πρώτος τρόπος πειθούς που χρησιµοποιεί η συγγραφέας είναι η επίκληση στο  συναίσθηµα  «Πού η απαρχή … αέναο γίγνεσθαι.» Πιο συγκεκριµένα, χρησιµοποιεί ως µέσο πειθούς την αφήγηση «δάµασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν  ανακαλύψει  τον  τέλειο  άνθρωπο»,  την  περιγραφή  «το συντροφικό συναπάντηµα του  ανθρώπου  … προς  το  αέναο  γίγνεσθαι.». Επιπρόσθετα, χρησιµοποιεί ποιητική λειτουργία της γλώσσας µε συναισθηµατικά φορτισµένες  λέξεις: «δάµασε», «τέλεια   µορφή»,   «ιδεατή πληρότητα», ερωτοαπόκριση «πού  η  απαρχή της προσπάθειας  … γίγνεσθαι», συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας "συντροφικό συναπάντηµα, αιχµαλωτίσει την τέλεια µορφή», «η αυγή του µυστηρίου». Με όλα αυτά τα µέσα προσπαθεί να διεγείρει το θαυµασµό για την αξία της αρχαίας ελληνικής τέχνης

Ο  δεύτερος  τρόπος  πειθούς  είναι  η  επίκληση   στη  λογική.  Ειδικότερα, παρατηρούµε την παρουσία, ως µέσου πειθούς, ενός επιχειρήµατος «Να γιατί … δηµιουργία ελευθερίας», µε το οποίο η συγγραφέας προσπαθεί να αποδείξει – να προβάλει την αξία της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Επιπλέον, χρησιµοποιεί ως  τεκµήρια  εµπειρικές  αλήθειες  «είναι  η  τέχνη  πυξίδα  …  δηµιουργία ελευθερίας».

β)     «το φως του λόγου, η αυγή του µυστηρίου, είναι η τέχνη πυξίδα, η νεογέννητη δηµοκρατία, πνευµατικής παλιννόστησης, καθαγιάζει και αγλαΐζει τους χώρους της πόλης, όρθιας σκέψης».

Β3    α)     επίτευγµα: κατόρθωµα

δαµάσει: υποτάξει, ηµερεύσει τιθασεύσει

µετάβαση: πέρασµα, µεταφορά πληρότητα: ολοκλήρωση

ουσιώδες: βασικό, κύριο, θεµελιώδες

β)     έλλογη: άλογη, παράλογη κοντά: µακριά

συνοπτικό: αναλυτικό, εκτενές φυσικής: τεχνητής

αιχµαλωτίσει: απελευθερώσει, αποδεσµεύσει, χειραφετήσει

Β4.   Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ενεργητική σύνταξη

«∆ιαγράφει … πολιτείας»:

Τα πλαίσια µιας πάντα ευνοµούµενης και ισορροπηµένης πολιτείας διαγράφονται από τον τεχνίτη.

«∆άµασε … άνθρωπο»:

Το ζώο δαµάστηκε από την ελληνική τέχνη πριν ανακαλυφθεί ο τέλειος άνθρωπος.

Γ1.    Επικοινωνιακό  πλαίσιο:   Οµιλία  σε  ηµερίδα  του  δήµου,  ως  εκπρόσωπος  του σχολείου µε θέµα «Τέχνη και Ζωή».

Ύφος: Σοβαρό, επίσηµο.

Γλώσσα: αναφορική.

Μέσα πειθούς: επίκληση στη λογική αλλά και στο συναίσθηµα.

Ρηµατικά  πρόσωπα: όλα, εκτός του β΄ ενικού.

Προσφώνηση: Κυρίες και κύριοι,

Πρόλογος:  Αναφορά στη  σηµερινή  Παγκόσµια  Ηµέρα  για  την Πολιτισµική ∆ιαφορετικότητα, το ∆ιάλογο και την Ανάπτυξη και σύνδεσή της µε την Τέχνη, ως µέσο πολιτισµικής δηµιουργίας.

Σύντοµη αναφορά στην έννοια της Τέχνης

Το σύνολο  της  ανθρώπινης  δηµιουργίας  µε  βάση  την  πνευµατική  κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εµπειριών της καθηµερινής ζωής σε σχέση µε το κοινωνικό, πολιτισµικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται, ονοµάζεται τέχνη. Η διαδικασία, η οργάνωση, η έµπνευση µε σκοπό την προσπάθεια αποτύπωσης των αισθήσεων αλλά και των συναισθηµάτων, αποτελούν βασικό στοιχείο έκφρασης της Τέχνης.

Καλές  τέχνες:  Αρχιτεκτονική, Γλυπτική,  Ζωγραφική,  Ποίηση,  Μουσική,  Χορός, Κινηµατογράφος (έβδοµη τέχνη), Οπτικοακουστικές Τέχνες. Επίσης, Θέατρο, Όπερα, Λογοτεχνία, Χαρακτική, Φωτογραφία (όγδοη τέχνη), Κόµικς (λεγόµενη ένατη τέχνη).

Α΄ ερώτηµα: Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

•   Στην   ψυχή:   βασική  µορφή  ψυχαγωγίας,  χαράς.  Αποτελεί  καταφύγιο  στις δύσκολες στιγµές. Μέσο εκτόνωσης. ∆ηµιουργεί µέθεξη στο θέαµα, στην ακρόαση,  στην  ανάγνωση.  Εµπλουτίζει το  συναισθηµατικό κόσµο,  Προκαλεί αισθητική συγκίνηση, αφυπνίζει το αίσθηµα του "Ωραίου".

•   Στο  ήθος:  ενισχύει  την  πορεία  του  νέου  προς  τον  κόσµο  των  αρετών,  τη δηµιουργία υγιούς ηθικής συνείδησης, µέσω της αυτοκριτικής, της αυτογνωσίας και της ετερογνωσίας, αφού το νεαρό άτοµο έρχεται σε επαφή µε τη ζωή αν- θρώπων "τόσο όµοιων αλλά και τόσο ανόµοιων" µε αυτόν. Συνειδητοποιεί την ηθική υπόσταση, απαλλάσσεται από φανατισµούς, προλήψεις και δεισιδαιµονίες.

•   Στο πνεύµα: πηγή γνώσης, διδάσκει, καλλιεργεί πνευµατικές ιδιότητες, οξύνει και καλλιεργεί την κριτική σκέψη, Αναπτύσσει και εξάπτει τη φαντασία και την προσοχή. Προσφέροντας καλλιτεχνικά πρότυπα, δίνει τη δυνατότητα στους νέους να ξεφύγουν από την παθητική προσέγγισή της, και να περάσουν στην ενεργή ενασχόληση µε αυτή. ∆ίνει το έναυσµα για προσωπική καλλιτεχνική δηµιουργία σε όλο το φάσµα της Τέχνης.

•   Στις κοινωνικές  σχέσεις: καλλιεργεί κοινωνικές αρετές, και δεσµούς, προβάλλει ιδανικά, όπως η φιλία, η αλληλεγγύη, συνεργασία, φιλοπατρία, σφυρηλατεί την εθνική αλλά και την οικουµενική συνείδηση. Καθοδηγεί το νέο ιδεολογικά, πνευµατικά και ηθικά. Ενισχύει την πολιτική του φυσιογνωµία και ενδυναµώνει την  αγάπη  του  για  την  ελευθερία  και  τη  ∆ηµοκρατία.  Βοηθάει  το  νέο  να αντισταθεί στην προπαγάνδα και στην πάσης φύσεως χειραγώγηση.

•   Υλικός τοµέας: λειτουργεί απολυτρωτικά για το νέο, αφού τον απελευθερώνει από τις υλικές δεσµεύσεις. Αποµακρύνει το νέο από την πεζότητα της καθηµερινής ζωής, οδηγώντας τον στην εσωτερική και ψυχική ισορροπία. Τον βοηθά να αποκτήσει υγιή περιβαλλοντική συνείδηση.

Μεταβατική παράγραφος: η σηµερινή κατάσταση στο χώρο του σχολείο δεν είναι η ιδανική. Οι ώρες διδασκαλίας των καλλιτεχνικών µαθηµάτων περιορισµένες, ειδικότερα στο Λύκειο. Οι µαθητές δε δίνουν την απαραίτητη προσοχή στο µάθηµα. Απαξιώνουν, ειρωνεύονται  τα καλλιτεχνικά µαθήµατα, τις επισκέψεις σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ή χώρους Τέχνης και Πολιτισµού. Χρησιµοθηρική προσέγγιση των µαθηµάτων. Ορισµένοι καθηγητές δεν έχουν την επάρκεια (καλλιτεχνική – διδακτική) για να διδάξουν το µάθηµα. Γι΄ αυτό το λόγο επιβάλλεται να αναθεωρηθεί ο τρόπος µε τον οποίο το Σχολείο επιδιώκει να συµβάλλει στην ουσιαστική επαφή των νέων µε την Τέχνη.

Β΄ ερώτηµα: Πώς το σχολείο µπορεί να συµβάλλει στην ουσιαστική επαφή  των νέων µε την Τέχνη.

•   Αναπροσαρµογή  του  αναλυτικού  προγράµµατος σε  ∆ηµοτικό  –  Γυµνάσιο  – Λύκειο. Επιλογή διδακτικού προσωπικού µε σαφή και αντικειµενικά κριτήρια.

∆ηµιουργία  ή  υλικοτεχνική  στήριξη  των  Εργαστηρίων  για  τα  καλλιτεχνικά µαθήµατα. Το Λύκειο να πάψει να λειτουργεί ως  προθάλαµος του πανεπιστηµίου.

• Ανάθεση εργασιών ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής,       φωτογραφίας.

∆ηµιουργία θεατρικών οµάδων, µουσικών και χορευτικών συγκροτηµάτων, µε έµφαση όχι µόνο στην ελληνική παραδοσιακή Τέχνη, αλλά και σε σύγχρονες µορφές  παγκόσµιας εµβέλειεας, ώστε να γίνει πιο προσιτή και ελκυστική στους νέους.

• Συχνότερες και ουσιαστικές επισκέψεις σε Μουσεία, Θέατρα – Κινηµατογράφους, σε µνηµεία «νατούρα». Το ουσιαστικό θα επιτευχθεί, από τη µία, µε τη σωστή προετοιµασία (ανάθεση σε µαθητές της συγκέντρωσης ενηµερωτικού υλικού γι’ αυτούς τους χώρους - δράσεις) και, από την άλλη, την αποτύπωση, µετά την επίσκεψη, σε ζωγραφικούς πίνακες, ποίηση, φωτογραφία, των εντυπώσεων που σχηµάτισαν οι µαθητές. Πολιτισµικές ανταλλαγές, µέσω του προγράµµατος «Κοµένιος»  µε σχολεία του εξωτερικού, συνδιοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.

•   Καλλιτεχνικοί  διαγωνισµοί  µε  συµµετοχή όλων  των  Λυκείων  της  χώρας.  Η πρωτοβουλία,   για   παράδειγµα,  που   ξεκίνησε   πριν   µερικά  χρόνια   για   τη δηµιουργία κινηµατογραφικών ταινιών («Με µια κάµερα στο χέρι») είναι καλό να επανέλθει πιο οργανωµένα.

Επίλογος:  Ευχή να αποτελέσει η σηµερινή ηµερίδα απαρχή για τη ριζική αλλαγή για την προσέγγιση της Τέχνης από τους νέους.

Αποφώνηση:  Σας ευχαριστώ που µε ακούσατε.

Επεξεργασία KEYSTONE

---

[1] αγλαΐζω = λαμπρύνω