Τεχνολογία και φυσικό περιβάλλον (προτεινόμενο θέμα έκθεσης Γ΄ Λυκείου)

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ

Υπάρχουν διάφορες απόψεις επί του θέµατος και πολύς ο κόπος όσων σκοπεύουν να µας πείσουν για την αναγκαιότητα της αύξησης της ανεργίας µε τη χρήση της τεχνολογίας. Αυτή καθ’ αυτή η τεχνολογία δεν µπορεί παρά να αναπτύσσεται. Όσο η επιστηµονική γνώση αυξάνεται, πράγµα που είναι µέσα στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, τόσο  περισσότερες  εφαρµογές  βρίσκει  σε  αυτό  που  ονοµάζουµε τεχνολογία.  ∆εν  µπορούµε να  αρνηθούµε  την προσπάθεια για αποκάλυψη της φύσης επειδή µπορεί να κάνουµε κακή χρήση  των αποτελεσµάτων της. Θεωρώ απαραίτητο να διευκρινιστεί από την αρχή ότι η τεχνολογία από µόνη της δεν επιδρά στην απασχόληση.

Η ανεργία είναι ένα φαινόµενο που σχετίζεται µε τη διάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας και όχι µε τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται σε αυτή. Είναι αποτέλεσµα των παραγωγικών σχέσεων, οι οποίες καθορίζουν την απασχόληση. Μάλιστα η θέση αυτή  ισχύει  και για την τεχνολογική επανάσταση της πληροφορικής και των επικοινωνιών στις ηµέρες µας. Είναι η φιλοσοφία της χρήσης της τεχνολογίας, ακριβέστερα των µέσων παραγωγής που ενσωµατώνουν υψηλή (για κάθε εποχή) τεχνολογία, η οποία καθορίζει τις επιπτώσεις στην απασχόληση.

Αν το ζητούµενο είναι η παραγωγή του ίδιου κέρδους, µε την είσοδο της νέας τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία οι θέσεις εργασίας θα περιοριστούν. Αυτό είναι που επιβεβαιώνει και η πράξη, διότι η επιδίωξη είναι το κέρδος. Ένα, πρόσκαιρο κατά τη γνώµη µου, αντίβαρο είναι η επέκταση σε νέες αγορές. Αυτό επιχειρείται µε την παγκοσµιοποίηση σήµερα. Τελικά,  όµως, κάποια  στιγµή δεν  µπορεί παρά  να  επέλθει  κορεσµός, δηλαδή  να  µην υπάρχουν πλέον άλλες αγορές στις οποίες θα επεκταθούµε, οπότε δηµιουργείται αδιέξοδο. Τα πράγµατα εντείνονται και µε τον ανταγωνισµό, ο οποίος πλέον θα διεξάγεται σε παγκόσµια κλίµακα.

Ο ανταγωνισµός θα πιέσει για χρήση όλων των µέσων, συµπεριλαµβανοµένων των τεχνολογικών, για συµπίεση του κόστους. Σε αυτή τη λογική του κέρδους, τεχνολογία και ανεργία φαίνεται να συµβαδίζουν. Η τεχνολογία, στην περίπτωση αυτή, εκφυλίζεται σε εργαλείο για µείωση του κόστους. Υπάρχει, όµως, και άλλη χρήση της τεχνολογίας.

Για παράδειγµα, µια βιοµηχανία που µολύνει το περιβάλλον µπορεί να εισάγει ένα νέο µηχάνηµα προκειµένου να λιγοστέψει την ανθρώπινη εργασία. Μπορεί, επίσης, να αγοράσει µια διάταξη, µηχανικό ή ηλεκτρονικό σύστηµα συσκευών που προστατεύει το περιβάλλον από τα απόβλητά της. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για χρήση νέας τεχνολογίας στην παραγωγή. Μόνο που στην πρώτη το κέρδος αυξάνεται, ενώ στη δεύτερη όχι. Είναι, λοιπόν, θέµα χρήσης και όχι ύπαρξης της τεχνολογίας.

Το πρόβληµα έγκειται ασφαλώς στο πώς εξασφαλίζονται και η ανάπτυξη και η ευηµερία. Όσο η ανάπτυξη γίνεται µε ανταγωνιστικούς  όρους και συνδέεται µε τη γιγάντωση και τη  συνεχιζόµενη επέκταση  χωρίς  σεβασµό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον τόσο η τεχνολογία θα αποτελεί εργαλείο που δεν θα χρησιµοποιείται µε γνώµονα τον άνθρωπο.

Οι πολλές δυνατότητες που έχουν οι άνθρωποι στη διάθεσή τους από τις νέες τεχνολογίες δεν σηµαίνουν ότι βελτιώνεται η ποιότητα της ζωής τους. Ένας άστεγος που ζει κάτω από µια εντυπωσιακή γέφυρα σε µια πόλη όπου όλοι επικοινωνούν ηλεκτρονικά, τι γνώµη λέτε να έχει για την ευηµερία; Πώς νοµίζετε ότι αντιλαµβάνεται την «αναγκαιότητα» της κατάστασής του; Και πώς του ερµηνεύει το σύστηµα την κατάστασή του; Του κατηγορεί την τεχνολογία γενικά και αόριστα και όχι τη χρήση της.

(Άρθρο συντοµευµένο και ελαφρά διασκευασµένο)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.  Να συντάξετε την περίληψη του κειµένου σε 100 περίπου λέξεις.       

Μονάδες 25

Β1. «Είναι η φιλοσοφία της χρήσης της τεχνολογίας … η οποία καθορίζει τις επιπτώσεις στην απασχόληση». Να σχολιαστεί η παραπάνω άποψη στα πλαίσια µιας παραγράφου. 

Μονάδες 10

Β2. Να γραφούν τα συνώνυµα και τα αντώνυµα των παρακάτω λέξεων: ενσωµατώνουν, επιβεβαιώνει, πρόσκαιρο, εκφυλίζεται, ευηµερία.  

Μονάδες 5

Β3  Το παραπάνω κείµενο είναι άρθρο δηµοσιευµένο σε Κυριακάτικη εφηµερίδα. Να εντοπίσετε  τα βασικά γνωρίσµατά του.                                                         

Μονάδες 5

Β4  Με ποια νοηµατική σχέση συνδέεται η πρώτη µε τη δεύτερη παράγραφο.    

Μονάδες 5

Γ.  Η τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής µας πρόσφερε απεριόριστες δυνατότητες στον άνθρωπο και τον βοήθησε να απαλλαγεί από πολλά δεινά. Ταυτόχρονα, όµως, ο άνθρωπος αντιµετωπίζει ένα πλήθος προβληµάτων που σχετίζονται µε τον πολιτισµό της µηχανής. Ένα από αυτά είναι η καθοριστική επιρροή της τεχνολογίας στην όξυνση του οικολογικού προβλήµατος. Σε ηµερίδα που διοργανώνει το σχολείο σου µε θέµα «Τεχνολογία και Περιβάλλον» αναλαµβάνεις να εκπονήσεις µία εισήγηση µε θέµα τη συµβολή του πολιτισµού της µηχανής στην καταστροφή αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος (500-600 λέξεις).                                                                                 

Μονάδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α.  Θέµα του κειµένου είναι η σχέση τεχνολογίας και ανεργίας. Αρχικά καταρρίπτει την άποψη που αποδίδει ευθύνες στην τεχνολογία για την ύπαρξη ανεργίας. Στη συνέχεια συσχετίζει την ανεργία µε τις παραγωγικές διαδικασίες και µε τη φιλοσοφία χρήσης της τεχνολογίας. Μάλιστα θεωρεί πως οι θέσεις εργασίας θα µειώνονται όσο στόχος είναι το κέρδος αλλά και εξαιτίας των δεδοµένων που η παγκοσµιοποίηση προκάλεσε. Επισηµαίνει ξανά την πραγµατική  σχέση  τεχνολογίας  και  ανεργίας  και  παραθέτει παραδείγµατα  που  ενοχοποιούν  τη  χρήση  της τεχνολογίας και όχι την ύπαρξή της. Υποστηρίζει πως η εξέλιξη δεν οδηγεί στην ευηµερία όταν στοχεύει στο κέρδος και όχι στον άνθρωπο και ολοκληρώνει µε τη διαπίστωση πως η τεχνολογία δεν οδηγεί απαραίτητα στην ποιότητα ζωής.

Β1  Ο τρόπος µε τον οποίο χρησιµοποιούνται τα τεχνολογικά επιτεύγµατα στην παραγωγική διαδικασία έχει επιδράσει δυσµενώς στα εργασιακά δεδοµένα. Αρχικά, τα τελειοποιηµένα τεχνολογικά µέσα, στα πλαίσια της εκβιοµηχάνισης της εργασίας, µπορούν να αντικαταστήσουν ανθρώπινο εργατικό δυναµικό, αυξάνοντας  έτσι δραµατικά τα ποσοστά ανεργίας. Συγκεκριµένα, η εξειδίκευση για την οποία ευθύνεται κυρίως η τεχνολογία, τυποποίησε και µηχανοποίησε την εργασία σε τέτοιο βαθµό µε αποτέλεσµα να οδηγήσει στην αλλοτρίωση. Ο αλλοτριωµένος άνθρωπος δεν αντλεί απ’ την εργασία του το αίσθηµα της χαράς της δηµιουργικότητας, καθώς την αντιλαµβάνεται ως ένα µέσο καταπίεσης και εξαναγκασµού. Αναπόφευκτα η αλλοτρίωση στερεί απ’ το άτοµο τη δυνατότητα για ποιότητα ζωής µια και τον αποµακρύνει από καθετί γόνιµο και δηµιουργικό.

Β2.  ενσωµατώνουν = ενστερνίζονται ≠ αποβάλλουν

επιβεβαιώνει = επικυρώνει ≠ διαψεύδει

πρόσκαιρο = παροδικό ≠ διαχρονικό

εκφυλίζεται = αλλοιώνεται ≠ διατηρείται

ευηµερία = ευπραγία ≠ δυστυχία

Β3. Το άρθρο αποτελεί κειµενικό είδος του δηµοσιογραφικού λόγου. Ένα πρώτο, κύριο χαρακτηριστικό του, είναι ο τίτλος (Τεχνολογία και ανεργία) ο οποίος χαρακτηρίζεται από συντοµία και περιεκτικότητα. Επιπλέον το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα καθώς αφορµάται από την επικαιρότητα, την οποία σχολιάζει και ερµηνεύει. Το παρόν άρθρο πραγµατεύεται ένα µείζον θέµα, όπως είναι η σχέση των τεχνολογικών µέσων µε την ανεργία. Το θέµα δηλώνεται στον πρόλογο ενώ στο κύριο µέρος, προχωρά µε παραγωγικό τρόπο (προτάσσεται η κύρια θέση και ακολουθεί η ανάπτυξη). Αναφορικά µε τη γλωσσική ποικιλία παρατηρείται η αναφορική χρήση της γλώσσας καθώς αποφεύγεται ο προσωπικός και οικείος τόνος. Εξάλλου το άρθρο απέχει σαφώς από τη λογοτεχνία και κινείται στο χώρο της ερµηνευτικής δηµοσιογραφίας.

(«Ο ανταγωνισµός θα πιέσει για χρήση όλων των µέσων … Είναι λοιπόν θέµα χρήσης και όχι ύπαρξης της τεχνολογίας»).

Β4. Ο αρθογράφος διατηρεί τη λογική αλληλουχία στο κείµενό του και σε επίπεδο συνοχής και σε επίπεδο συνεκτικότητας. Ειδικότερα, µεταξύ της πρώτης και της δεύτερης παραγράφου η νοηµατική σύνδεση (συνεκτικότητα) επιτυγχάνεται µε τον εξής τρόπο. Αρχικά στην πρώτη παράγραφο ο αρθογράφος καταρρίπτει τη θέση εκείνη που αποδίδει ευθύνες στην τεχνολογία για την ύπαρξη ανεργίας. Μάλιστα στο τέλος της πρώτης παραγράφου µε έµφαση δηλώνει ότι από µόνη της η τεχνολογία καµιά αρνητική επίδραση δεν έχει στην τεχνολογία. Στη συνέχεια στη δεύτερη παράγραφο, έρχεται να αποκαταστήσει την αλήθεια, προβάλλοντας τα πραγµατικά αίτια της ανεργίας. Έτσι αυτό που είχε ισχυριστεί στην πρώτη παράγραφο έρχεται τώρα να το τεκµηριώσει.

Γ.   Αγαπητοί συµµαθητές και συµµαθήτριες,

Ένα από τα σηµαντικότερα δεινά µε τα οποία έρχεται αντιµέτωπος ο σύγχρονος κόσµος είναι και αυτό της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος η οποία επιταχύνεται µε ραγδαίους ρυθµούς τις τελευταίες δεκαετίες, επιφέροντας ριζικές αλλαγές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αναµφισβήτητα, για την αρνητική αυτή εξέλιξη ένα σηµαντικό µερίδιο ευθύνης φέρει η τεχνολογική πρόοδος του αιώνα µας, καθώς τα τεχνικά µέσα που παρέχει στον άνθρωπο πραγµατώνουν την καταστροφική επέµβασή του στο περιβάλλον.

Αναλυτικότερα:

• Τα προϊόντα που παράγει η τεχνολογία ευθύνονται για τη ατµοσφαιρική µόλυνση:

►  Τα µέσα συγκοινωνίας (αυτοκίνητα, µηχανές, αεροπλάνα κ.ά.) είναι κατεξοχήν υπεύθυνα για την ηχορύπανση, βασικό χαρακτηριστικό της ζωής των σύγχρονων µεγαλουπόλεων µε αρνητικές επιπτώσεις στη σωµατική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.

►  Τεχνολογικά προϊόντα, όπως σπρέι, κλιµατιστικές εγκαταστάσεις, υπερηχητικά αεροπλάνα, καταστρέφουν το όζον της ατµόσφαιρας και προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου, τα οποία στη συνέχεια δηµιουργούν τεράστια  προβλήµατα  σε  ολόκληρο  το  ζωικό  βασίλειο  και  ιδιαίτερα  στον  άνθρωπο  (καρκίνος),  ενώ ταυτόχρονα επιφέρουν σηµαντικές κλιµατολογικές αλλαγές σε ολόκληρο τον κόσµο.

►  Η έκλυση τεράστιων  ποσοτήτων διοξειδίου  του άνθρακα από τις σύγχρονες βιοµηχανικές µονάδες είναι κυρίως υπεύθυνη για τη δηµιουργία µολυσµένου νέφους που πλήττει την ατµόσφαιρα των βιοµηχανικών πόλεων αλλά και για την πρόκληση του φαινοµένου της όξινης βροχής, η οποία καταστρέφει τα ελάχιστα εναποµείναντα δάση και δηλητηριάζει το έδαφος, το νερό και τις τροφές.

►  Οι ατοµικές δοκιµές, τα πυρηνικά εργοστάσια και όπλα, τα ατυχήµατα σε εργοστάσια τύπου Τσέρνοµπιλ απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας στην ατµόσφαιρα µε καταστροφικές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον αλλά κυρίως για τον ίδιο τον άνθρωπο.

• Η τεχνολογική εξέλιξη ευθύνεται παράλληλα και για τη µόλυνση των εδαφών:

►  Τα χηµικά λιπάσµατα και τα φυτοφάρµακα που χρησιµοποιούνται για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής µολύνουν ανεξέλεγκτα το έδαφος και τους καρπούς του προκαλώντας ανεπανόρθωτες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία.

►  Πυρηνικά, ραδιενεργά απόβλητα θάβονται στο υπέδαφος µε αποτέλεσµα να εκπέµπουν ακτινοβολία για πολλά χρόνια, γεγονός που εγκυµονεί τεράστιους κινδύνους.

►  Προϊόντα της βιοµηχανίας, όπως το πλαστικό, δεν αποικοδοµούνται µε τελικό αποτέλεσµα την «εξάντληση» των αποικοδοµητών.

• Επίσης, ο πολιτισµός της µηχανής είναι κατεξοχήν υπεύθυνος και για τη ρύπανση των θαλασσών:

►  Οι πετρελαιοκηλίδες που δηµιουργούνται από τα ναυτικά ατυχήµατα και τα πυρηνικά απόβλητα, αν και θάβονται στα βάθη των ωκεανών, ευθύνονται για τον περιορισµό της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας.

►  Ανάλογη καταστροφική επίδραση στην υδάτινη ζωή έχουν τα βιοµηχανικά απόβλητα, τα λύµατα ανθρώπων και ζώων, τα απορρυπαντικά και τα φυτοφάρµακα που απολήγουν στα βάθη των θαλασσών.

►  Τέλος, η υπερανάπτυξη της τεχνολογίας είχε ως φυσικό επακόλουθο την αλµατώδη άνοδο του βιοτικού επιπέδου σε ολόκληρο το δυτικό κόσµο και κατ’ επέκταση τη δηµιουργία ενός τύπου ανθρώπου ο οποίος είναι ανίκανος να αντισταθεί  σε  οποιονδήποτε  υλικό  πειρασµό, καταναλώνει  αλόγιστα  και  εκλαµβάνει τη  φύση  ως  πηγή κατάλληλη µόνο για εκµετάλλευση.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία είναι ένας σύγχρονος «Ιανός», εννοώντας ότι η τεχνολογική εξέλιξη έχει επιδράσει µέχρι τώρα αρνητικά σε αρκετούς τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και ιδιαίτερα καταστροφικά στη σχέση του ανθρώπου µε τη φύση, παράλληλα όµως εµπεριέχει και τη δυναµική να εξαλείψει τις αρνητικές συνέπειες που επιφέρει. Όσον αφορά στο φυσικό περιβάλλον η τεχνολογία παρέχει στον άνθρωπο τα µέσα, για να το προστατέψει αποτελεσµατικά. Ειδικότερα, η συµβολή της τεχνολογίας στην προστασία του περιβάλλοντος µπορεί να επιτευχθεί µε την:

»   Επέκταση  της  χρήσης  οικολογικών  µορφών  παραγωγής  ενέργειας:  αιολική, ηλιακή,  γεωθερµική κ.ά.  στις αναπτυγµένες χώρες.

»   Ενίσχυση των οικονοµικά αναπτυσσόµενων κρατών ώστε να κατασκευάσουν ήπιες, εναλλακτικές µορφές ενέργειας, αντί για εκείνες της συµβατικής τεχνολογίας.

»   Χρήση φίλτρων και γενικότερα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας στα βιοµηχανικά συγκροτήµατα.

»   ∆ηµιουργία µονάδων βιολογικού καθαρισµού των λυµάτων στις σύγχρονες µεγαλουπόλεις.

»   Αντικατάσταση των προϊόντων που ευθύνονται για τη διεύρυνση της τρύπας του όζοντος και το φαινόµενο του θερµοκηπίου µε άλλα φιλικότερα προς το περιβάλλον (π.χ. σπρέι που δε βλάπτουν το όζον).

»   Αλλαγή της τεχνολογίας στους καυστήρες των κατοικιών.

»   Χρήση µη ρυπογόνων καυσίµων και διεύρυνση της χρήσης µη ρυπογόνων αυτοκινήτων.

»   ∆ηµιουργία µονάδων ανακύκλωσης στα αστικά κέντρα και καθιέρωση της ανακύκλωσης των απορριµµάτων των πόλεων.

»   Τέλος,  εξαιτίας  της  οικουµενικότητας  του  οικολογικού  προβλήµατος  απαραίτητη  κρίνεται  η  διακρατική συνεργασία για την επέκταση της χρήσης µιας τεχνολογίας φιλικής προς το περιβάλλον σε ολόκληρο τον κόσµο.

Αναµφισβήτητα, λοιπόν, για την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος µεγάλο µερίδιο ευθύνης φέρει η ραγδαία τεχνολογική  εξέλιξη  καθώς  και  η  αλόγιστη  χρήση  της  τεχνολογίας από το σύγχρονο άνθρωπο. Ωστόσο, ο πολιτισµός της µηχανής  παρέχει  ταυτόχρονα τα µέσα για την προστασία της φύσης από την ανθρώπινη εκµετάλλευση. Εποµένως, η ευθύνη επαφίεται στον ίδιο τον άνθρωπο, οποίος έχει την υποχρέωση αφενός να προβεί σε µια ορθολογικότερη χρήση των τεχνικών µέσων που έχει στη διάθεσή του και αφετέρου να αξιοποιήσει τα µέσα αυτά, για να περιορίσει την καταστρεπτική επέµβασή του στη φύση.

Σας ευχαριστώ που µε ακούσατε.

Επιµέλεια: Φροντιστήριο ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ