Διδαγμένο κείμενο: Πλάτωνος Πολιτεία 514Α - 515Α
Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.
Ὁρῶ, ἔφη.
Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα, οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν παραφερόντων.
Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.
Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.
Παρατηρήσεις
Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Μετὰ ταῦτα δὴ … Ὁρῶ, ἔφη.»
Μονάδες 10
Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:
Β1. Να εντοπίσετε με αναφορές στο κείμενο και να σχολιάσετε τα στοιχεία του σπηλαίου, τα οποία δηλώνουν τον εγκλεισμό των δεσμωτών.
Μονάδες 15
Β2. θαυματοποιοῖς, ἀνδριάντας, δεσμώτας ἀτόπους: να σχολιάσετε το περιεχόμενο των
παραπάνω όρων.
Μονάδες 15
Β3. Ποιος είναι ο τόπος, ποιο το θέμα του διαλόγου «Πολιτεία ἢ περὶ δικαίου» και ποια τα διαλεγόμενα πρόσωπα;
Μονάδες 10
Β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἀπείκασον, πάθει, ἐχούσῃ, ὁρᾶν, φέροντας.
Μονάδες 10
Αδίδακτο κείμενο
Δημοσθένους Κατ’ Ἀριστοκράτους 209-210
Νῦν δ’ οἱ μὲν τὰ κοινὰ διοικοῦντες ἐκ πτωχῶν εὔποροι καὶ πολλοῦ χρόνου τροφὴν ἄφθονόν εἰσιν ἡτοιμασμένοι· ὑμῖν δ’ οὐδὲ μιᾶς ἡμέρας ἐφόδι’ ἐστὶν ἐν τῷ κοινῷ, ἀλλ’ ἅμα δεῖ τι ποιεῖν, καὶ πόθεν οὐκ ἔχετε. Τότε μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν δεσπότης τῶν πολιτευομένων, νῦν δ’ ὑπηρέτης. Αἴτιοι δ’ οἱ τὰ τοιαῦτα γράφοντες, καὶ συνεθίζοντες ὑμᾶς ὑμῶν μὲν αὐτῶν καταφρονεῖν, ἕνα δ’ ἢ δύο θαυμάζειν ἀνθρώπους. Εἶθ’ οὗτοι κληρονομοῦσι τῆς ὑμετέρας δόξης καὶ τῶν ἀγαθῶν, ὑμεῖς δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἀπολαύετε, ἀλλὰ μάρτυρές ἐστε τῶν ἑτέρων ἀγαθῶν, οὐδενὸς ἄλλου μετέχοντες ἢ τοῦ ἐξαπατᾶσθαι.
Παρατηρήσεις
Γ. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου.
Μονάδες 20
Γ1.α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
διοικοῦντες : το πρώτο ενικό πρόσωπο παρατατικού στην ίδια φωνή.
ἡτοιμασμένοι : το τρίτο ενικό πρόσωπο υπερσυντελίκου στην ίδια φωνή.
γράφοντες : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής παθητ. αορίστ. β΄.
συνεθίζοντες : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή.
μετέχοντες : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτ. αορίστ. β΄ στην ίδια φωνή.
Μονάδες 5
Γ1.β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :
δεσπότης : την κλητική ενικού.
ἄφθονον : την αιτιατική πληθυντικού στο θηλυκό γένος.
ἀγαθῶν : το επίρρημα στον θετικό βαθμό.
τι : τη δοτική πληθυντικού του ιδίου γένους.
τοιαῦτα : τη γενική πληθυντικού του θηλυκού γένους.
Μονάδες 5
Γ2.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων: εὔποροι, ὑμῖν,
ἡμέρας, καταφρονεῖν, ὁτιοῦν.
Μονάδες 5
Γ2.β. Τότε μὲν γὰρ … νῦν δ’ ὑπηρέτης: να μετατρέψετε την περίοδο σε πλάγιο λόγο χρησιμοποιώντας απαρεμφατική σύνταξη με εξάρτηση από την πρόταση «Οὗτοι εἶπον».
Μονάδες 5
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Μετάφραση
Μετά από αυτά, λοιπόν, είπα, σχετικά με την παιδεία και απαιδευσία παρομοίσε με την ακόλουθη εικόνα την ανθρώπινη ύπαρξή μας. Φαντάσου, δηλαδή, ανθρώπους, σαν σε μια υπόγεια κατοικία όμοια με σπηλιά, που έχει ανοικτή την είσοδό της προς το φως σε όλο το μάκρος της σπηλιάς, μέσα σε αυτή να βρίσκονται από παιδιά αλυσοδεμένοι και στα πόδια και στους αυχένες, ώστε να μένουν και οι ίδιοι (ακίνητοι) και να βλέπουν μόνο μπροστά τους χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να στρέφουν κυκλικά τα κεφάλια τους εξαιτίας των δεσμών, (φαντάσου), επίσης, από πίσω τους να καίει γι' αυτούς από ψηλά και μακριά μια λάμψη από φωτιά και ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες επάνω, (να υπάρχει) ένας δρόμος, κοντά στον οποίο φαντάσου να είναι χτισμένο ένα μικρό τοιχάκι απέναντί του, όπως ακριβώς είναι στημένα τα σκηνικά παραπετάσματα από τους ταχυδακτυλουργούς μπροστά στο κοινό πάνω από τα οποία δείχνουν τα τεχνάσματά τους. Το φαντάζομαι, είπε.
Β1.
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ο μύθος του σπηλαίου. Σύμφωνα μ’ αυτόν, μέσα σ’ ένα σπήλαιο ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι στα πόδια και στο λαιμό, έτσι ώστε να μένουν ακίνητοι και να κοιτούν μόνο μπροστά. Ψηλά και έξω από το σπήλαιο καίει μια φωτιά. Μεταξύ της φωτιάς και των δεσμωτών υπάρχει ένας δρόμος, παράλληλα στον οποίο είναι χτισμένος ένας μικρός τοίχος. Πίσω από αυτόν τον τοίχο κινούνται άνθρωποι φορτωμένοι με διάφορα αντικείμενα, που προεξέχουν από τον τοίχο. Στο τέλος του κειμένου, ο Σωκράτης παραλληλίζει τον κόσμο των δεσμωτών με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία. Συγκεκριμένα, μέσα στο κείμενο αυτό εντοπίζονται οι εξής αναφορές- συμβολισμοί, που προσθέτουν εικονοπλαστική δύναμη και που δηλώνουν τον εγκλεισμό των δεσμωτών.
α. Αρχικά με το ρήμα «ἀπείκασον» ο Σωκράτης εισάγει μια παρομοίωση ή μεταφορά: παρομοιάζει τον κόσμο με μια σπηλιά και τους ανθρώπους με δεσμώτες.
β. «ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει», «μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον»: Η σπηλιά: είναι η αισθητή πραγματικότητα, η πολιτική κοινωνία στην οποία δεν κυβερνούν οι πεπαιδευμένοι, οι φιλόσοφοι
γ. «ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν», «δεσμώτας ἀτόπους»: Οι δεσμώτες: είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα
δ. «ἐν δεσμοῖς»: Οι αλυσίδες: είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δε μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Αν το εξετάσουμε σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι αλυσίδες μπορούν να παρομοιαστούν με τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας, με την προσήλωσή μας στα υλικά αγαθά που μας κρατούν μακριά από τη θέαση του αγαθού.
ε. «φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν»: Ο φωτεινός κόσμος: είναι ο κόσμος που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και συμβολίζει τον κόσμο των ιδεών, την αληθινή πραγματικότητα, που γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω της νόησης
Η πορεία από το σπήλαιο προς την έξοδο: συμβολίζει την πορεία του δεσμώτη από την άγνοια προς τη γνώση, την απελευθέρωσή του, που σκοπό έχει την κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας μέσω της νόησης και της παιδείας κι επομένως, τη μεταστροφή του σε φιλόσοφο -βασιλέα. Έχοντας αποκτήσει αυτά τα εφόδια θα μπορέσει να αφοσιωθεί πλήρως στο έργο της διοίκησης της πολιτείας, που είναι και το ζητούμενο. Για να κατακτήσει κανείς τη γνώση πρέπει να ξεκινήσει την πορεία του από τον αισθητό κόσμο και να φτάσει στο νοητό.
Β2.
«θαυματοποιοῖς»:Ο Πλάτωνας παρομοιάζει το μικρό τοίχο που είναι παράλληλα χτισμένος με το δρόμο με το διαχωριστικό διάφραγμα των «θαυματοποιών», εκείνων δηλαδή που δίνουν παραστάσεις παρουσιάζοντας διάφορες ταχυδακτυλουργίες. Ο τρόπος όμως με τον οποίο λειτουργεί αυτός ο τοίχος και οι μορφές, οι σκιές των οποίων προβάλλονται μέσα στη σπηλιά, παραπέμπει σε κάτι ανάλογο του θεάτρου σκιών. Προφανώς ο Πλάτωνας έχει υπόψη του παραστάσεις θεάτρου σκιών ή νευροσπαστών (νευροσπάστης: αυτός που κινεί με χορδές ή λεπτούς σπάγγους ομοιώματα, κούκλες. Τα ομοιώματα αυτά λέγονταν νευρόσπαστα). Κάτι αντίστοιχο, ένα κουκλοθέατρο με μαριονέτες, παρουσιάζεται και από τον Αριστοτέλη. Προφανώς, λοιπόν το κοινό της εποχής ήταν συνηθισμένο σε τέτοιου είδους παραστάσεις.
«ἀνδριάντας»: Πρόκειται για εικόνες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται από το ανώτερο ορατόν. Ό,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων των δεσμωτών), είτε είναι σκεύη είτε είναι σκιές, θα πρέπει να θεωρηθούν ως λιγότερο φωτεινά και αληθή από αυτά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Ο λόγος είναι ότι δεν αντλούν το φως και την αλήθεια τους από τον ήλιο αλλά από το φως του πυρός. Να σημειωθεί ότι ο φωτεινός κόσμος είναι ο κόσμος που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και συμβολίζει τον κόσμο των ιδεών, την αληθινή πραγματικότητα, που γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω της νόησης, ενώ οι άνθρωποι που βρίσκονται στο φωτεινό κόσμο - τα αντικείμενα που μεταφέρουν - οι ήχοι: είναι τα αληθινά όντα και οι ιδέες. «δεσμώτας ἀτόπους»: Οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι του σπηλαίου. Διακατέχονται από άγνοια, αλλά δεν έχουν επίγνωση της άγνοιάς τους. Βλέπουν τις σκιές των όντων και νομίζουν ότι γνωρίζουν την αλήθεια. Έτσι, η ζωή τους κυλά με τα προβλήματά της και οι άνθρωποι δέσμιοι των προκαταλήψεων και των ψευδαισθήσεων απομακρύνονται όλο και περισσότερο την αλήθεια, οδηγούνται σε αδιέξοδο. Συνηθίζουν στη σκιώδη πραγματικότητα που ζουν, ώστε χρειάζεται εξαναγκασμός για να τραβηχτούν προς το φως του όντος. Δεν πρόκειται ασφαλώς για συνηθισμένους δεσμώτες. Ο Σωκράτης τους παραλληλίζει με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι φιλόσοφοι, κι επομένως οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας (διαχρονική άποψη).
Β3.
Ο Σωκράτης και ο Γλαύκων, ο μεγαλύτερος αδερφός του Πλάτωνα είχαν κατεβεί στον Πειραιά για να παρακολουθήσουν τη γιορτή της Βενδίδας, μιας θρακικής θεότητας που ταυτιζόταν με την Άρτεμη. Επιστρέφοντας στην Αθήνα σταμάτησαν στο σπίτι του πλούσιου μέτοικου Κέφαλου, που ετοίμαζε θυσία. Στη συζήτηση που ακολούθησε εκείνο το καλοκαιρινό δειλινό πήραν μέρος ο Κέφαλος (ο πατέρας του ρήτορα Λυσία), ο μεγαλύτερος γιος του ο Πολέμαρχος, ο σοφιστής Θρασύμαχος, ο Κλειτοφών, οι δύο μεγαλύτεροι αδερφοί του Πλάτωνα, ο Γλαύκων και ο Αδείμαντος, και ο Σωκράτης. Όμως από το δεύτερο βιβλίο ως το τέλος οι κύριοι συζητητές είναι ο Σωκράτης, ο Γλαύκων και ο Αδείμαντος. Την επόμενη ημέρα ο Σωκράτης αναδιηγείται τη συζήτηση αυτή σε κάποιον φίλο του αρχίζοντας με τη φράση «Κατέβην χθες εις Πειραιά μετά Γλαύκωνος του Αρίστωνος...».
Θέμα του διαλόγου είναι η φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας και κατ' επέκταση αν και κατά πόσο ο δίκαιος ή ο άδικος είναι ευτυχέστερος και σε αυτήν και στην άλλη ζωή. (Προαιρετικά: Όμως, για να διερευνηθεί αυτό το περίπλοκο πρόβλημα, ο Σωκράτης προτείνει να το εξετάσουν στο ευρύτερο πλαίσιο μιας πόλης-κράτους. Αρχίζει λοιπόν ένα πείραμα, μια θεωρητική κατασκευή εξαρχής μιας πόλης, που συγκροτείται σιγά σιγά για να φτάσει από το πρωτόγονο στάδιο στην πλήρη ανάπτυξή της. Πως λειτουργεί λοιπόν η δικαιοσύνη μέσα σε αυτόν τον ζωντανό οργανισμό, μέσα σε αυτή τη μεγάλη συλλογική ψυχή; Σε αυτό το ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει ο Σωκράτης. Μια διευκρίνηση είναι αναγκαία· με τον όρο πόλις δηλώνεται η πόλη-κράτος, που αναπτύχθηκε ήδη από την αρχαϊκή εποχή στον ελληνικό χώρο. Με τον όρο πολιτεία δηλώνεται το πολίτευμα, οι βασικές δηλαδή αρχές που υπόκεινται στη νομοθεσία και στους θεσμούς της πόλης)
(σχολικό εγχειρίδιο, σελ.93)
Β4.
εικασία, εικαστικός
πάθημα, συμπάθεια
ηνίοχος, εφεξής
αόρατος, κάτοπτρο
φαρέτρα, διένεξη
Γ.Αδίδακτο κείμενο
Μετάφραση
Και τώρα αυτοί που διαχειρίζονται τις κοινές υποθέσεις της πόλεως από φτωχοί έχουν γίνει πλούσιοι και έχουν εξασφαλίσει αρκετή τροφή για πολύ χρόνο σε εσάς· όμως δεν υπάρχουν στο δημόσιο ταμείο εφόδια ούτε για μια μέρα, αλλά ταυτόχρονα κάτι πρέπει να κάνετε και δεν ξέρετε από που να το εξασφαλίσετε. Γιατί τότε ο λαός ήταν κυρίαρχος των πολιτών τώρα όμως υπηρέτης. Και είναι αίτιοι αυτοί που προτείνουν εγγράφως τέτοιου είδους ψηφίσματα κάνοντας σας από την μια μεριά να αποκτάτε τη συνήθεια να περιφρονείτε τους εαυτούς σας και από την άλλη να θαυμάζετε έναν ή και δύο ανθρώπους. Έπειτα αυτοί κληρονομούν τη δική σας δόξα και τα αγαθά σας εσείς όμως δεν απολαμβάνετε τίποτε, αλλά είστε μάρτυρες των αγαθών που απολαμβάνουν άλλοι χωρίς να έχετε συμμετοχή σε τίποτε άλλο παρά στο να εξαπατάσθε.
1α.
διῴκουν
ἠτοίμαστο
γραφῆτε
συνεθιοῦσι
μετάσχες
1β.
ὦ δέσποτα
τάς ἄφθόνους
εὖ
τισίν (ν)
τοιούτων
2α.
εὔποροι: κατηγορούμενο στο «οἱ διοικοῦντες » μέσω του εννοούμενου συνδετικού ρήματος «γεγόνασι»
ὑμῖν:δοτική προσωπική κτητική στο υπαρκτικό ρήμα «ἐστίν»
ἡμέρας:ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική της ιδιότητας στο «ἐφόδια»
καταφρονεῖν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στη μετοχή «συνεθίζοντες», υποκείμενό του το «ὑμᾶς»
ὁτιοῦν:σύστοιχο αντικείμενο στο ἀπολαύετε
2β.
Οὗτοι εἶπον τόν δῆμον πρότερον μέν εἶναι δεσπότην τῶν πολιτευομένων, ἐν δε τῷ παρόντι ὑπηρέτην.
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΑ 7 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου