Πανελλαδικές 2014: Νεοελληνική Γλώσσα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ  ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄)

ΤΕΤΑΡΤΗ 28 ΜΑΪΟΥ 2014    

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

 ΚΕΙΜΕΝΟ

Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη».

Ο «ανθρωπιστής», ένας άνθρωπος με σπουδαίες ικανότητες, που αναλίσκεται με ειλικρίνεια, χωρίς υστεροβουλία, ακόμη και χωρίς τη θεμιτή, επιτέλους, από πολλές απόψεις, επιθυμία της υστεροφημίας, υπήρξε, για πολλούς αιώνες, ένα θαυμάσιο ιδανικό, που οι προγενέστεροι το επρόβαλλαν στους μεταγενέστερους. Ακόμη τότε η «ανθρωπιά», μολονότι δεν έπαυε να είναι κοινή απαίτηση, δεν είχε καταντήσει κοινόχρηστος όρος. Ήταν η σπάνια, η υψηλή παρουσία, όπου μόνο μερικές εκλεκτές φύσεις κατόρθωναν να φτάσουν. Και ακόμη, μια καθημερινή άσκηση που ο καθένας την επιθυμούσε για τον εαυτό του, θεωρώντας την αυτονόητο χρέος του, χωρίς να συλλογίζεται ότι θα μπορούσε και διαφορετικά να την αξιοποιήσει.

Το γεγονός ότι η απαίτηση της «ανθρωπιάς» έχει γίνει κοινός τόπος σήμερα δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Δείχνει πως η οικουμενική ψυχή αισθάνεται βαθύτερα την ταλαιπωρία του ανθρώπου και αναζητεί διέξοδο.

Περιττό να προστεθεί πως και η ανθρωπιά, καθώς κι ένα σωρό άλλοι όροι, έχει υποστεί τρομακτικές διαστρεβλώσεις. Όποιος είπε πως οι ιδέες είναι καθώς τα υγρά, που παίρνουν το σχήμα του μπουκαλιού τους, είχε, βέβαια, πολύ δίκιο. Και με τους όρους το ίδιο συμβαίνει. Αλλάζουν νόημα, αλλάζουν απόχρωση, κατά τον τρόπο που τους μεταχειρίζεται κανείς και κατά τον σκοπό που επιδιώκει χρησιμοποιώντας τους. Έτσι, μπορούμε να μιλούμε όλοι για ανθρωπιά, αλλά να εννοούμε ολωσδιόλου διαφορετικό πράγμα ο καθένας.

Έπειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας, σιγά σιγά φτωχαίνει, αδειάζει, αποστεώνεται,  αυτοακυρώνεται. Φοβούμαι πως ίσια ίσια αυτό έχει συμβεί με την ανθρωπιά. Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες. Η «καλημέρα», αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό. Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.

Λησμονούμε, ωστόσο, πως η ανθρωπιά είναι κυριότατα βούληση, δεν είναι γνώση, δεν είναι μόνο γνώση. Και δεν είναι λόγος, είναι πράξη. Είναι ένας ολόκληρος εσωτερικός κόσμος, στην τελείωσή του, που ακτινοβολεί παντού. Η ανθρωπιά αποκλείει τη μισαλλοδοξία, την καταφρόνηση του άλλου ανθρώπου· είναι επιεικής και ήπια. Περιέχει πολλή συγκατάβαση και πολλή κατανόηση. Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δεν βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση, ανθρώπινος. Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας. Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά  ν’ αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει.

I. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Άνθρωπος.

Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1988. 18^η  έκδοση (Διασκευή).

A 1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120  λέξεις ).

Μονάδες 25

Β 1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί : «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν  αφήνει  τόπο  για  ευγενικά  αισθήματα.  Κάτι  περισσότερο:  τα  ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.».

Μονάδες  10

Β 2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (Η «ανθρωπιά» …  «εν πολέμω και εν ειρήνη») και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

Β 2. β) Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις: έτσι (στην τέταρτη παράγραφο), ωστόσο  (στην  έκτη  παράγραφο).

Μονάδες 4

Β 3. α)  Να  γράψετε  ένα  συνώνυμο  για  καθεμιά  από  τις  παρακάτω  λέξεις  του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις, ολωσδιόλου, ευζωίας.

Μονάδες 5

Β 3. β)  Να γράψετε  ένα  αντώνυμο  για  καθεμιά  από  τις  παρακάτω  λέξεις  του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση,  αδιάκοπης.

Μονάδες 5

Β 4. α)  Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:

«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής»  (στην πρώτη παράγραφο )

«Ερυθρού Σταυρού»  (στην πρώτη  παράγραφο).

Μονάδες 2

Β 4. β)  Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις εκφράσεις με μεταφορική σημασία .

Μονάδες 3

Γ1.    Σε άρθρο σας, που θα δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα, να αναφερθείτε σε φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς στην εποχή μας, αλλά και σε δραστηριότητες, ατομικές και συλλογικές, που αποσκοπούν στον περιορισμό αυτού του ελλείμματος (500 - 600 λέξεις).

Μονάδες  40

Απαντήσεις

A. 1. Περίληψη

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος αναφέρεται στην έννοια της ανθρωπιάς. Πρόκειται για μια λέξη με τεράστια σημασία, η οποία περιγράφει τη συμπαράσταση στο συνάνθρωπο. Στο παρελθόν μάλιστα «ο ανθρωπιστής» αποτελούσε εξαιρετικό πρότυπο συμπεριφοράς, με χαρακτηριστική την απουσία ιδιοτέλειας, ενώ η έννοια της ανθρωπιάς δεν ήταν «κοινόχρηστη» ούτε κοινότοπη. Αντίθετα, σήμερα αποτελεί κοινό αίτημα, καθώς η ανάγκη για βοήθεια είναι μεγαλύτερη. Πρέπει, βέβαια, να διευκρινιστεί ότι, όπως πολλές έννοιες, έτσι και εκείνη της ανθρωπιάς, εξαιτίας της συχνής της χρήσης σήμερα έχει παραποιηθεί. Σε αυτό έχει συντελέσει η επιδίωξη της ευμάρειας από το σύγχρονο άνθρωπο και το έλλειμμα ευγένειάς του. Η ανθρωπιά ωστόσο,  προϋποθέτει  ανοχή, ευγένεια και όχι προσβολή στο συνάνθρωπο, απαιτεί δράση και όχι μόνο περίσκεψη.

Β 1. Ανάπτυξη παραγράφου

Είναι κοινά παραδεκτό ότι στη σύγχρονη εποχή παρουσιάζεται έντονο το φαινόμενο της έλλειψης ανθρωπιάς. Πρωταρχικά, η ατομικιστική στάση ζωής που επικρατεί σήμερα συντελεί στην εκδήλωση και την όξυνση του φαινομένου. Οι άνθρωποι πλέον ενδιαφέρονται περισσότερο για τις προσωπικές τους υποθέσεις, ιδιωτεύουν, αποκόπτονται από τους συνανθρώπους τους και κάποτε τους βλάπτουν. Παράλληλα, το πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού που επικρατεί δυσχεραίνει την εκδήλωση ευγενών αισθημάτων. Το άτομο είναι προσανατολισμένο στην απόκτηση υλικών αγαθών παραγκωνίζοντας την πνευματική και ηθική καλλιέργεια. Άλλωστε για πολλούς σήμερα – σε μια εποχή ιδιοτέλειας  και  έκπτωσης  των  ηθικών  αξιών –  τα  ευγενικά  αισθήματα θεωρούνται παρωχημένα και μη συμβαδίζοντα με το τεχνοκρατικό πνεύμα της εποχής. Άρα, η ανθρώπινη απληστία και η επιδίωξη της ευμάρειας εξοβελίζουν καθετί ευγενικό στον άνθρωπο.

B.2. α) Τρόπος ανάπτυξης παραγράφου

Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων:

• Ορισμός: οριστέα έννοια: «ανθρωπιά». Ο συγγραφέας επιχειρεί να προσεγγίσει την έννοια της ανθρωπιάς ως μια αξία με βασικά στοιχεία τη συμπόνια και τη συμμετοχή στο «πάθος» του συνανθρώπου (γένος –ειδοποιός διαφορά).
• Παράδειγμα: «Ο Ντυνάν … εν ειρήνη.»

Β. 2. β) Διαρθρωτικές λέξεις

• Έτσι : συμπέρασμα
• Ωστόσο: αντίθεση

Β. 3. α) Συνώνυμα

• αναλίσκεται: ξοδεύεται, καταναλώνεται
• οικουμενική: παγκόσμια, πανανθρώπινη
• διαστρεβλώσεις: παραποιήσεις, αλλοιώσεις
• ολωσδιόλου: εντελώς, πλήρως
• ευζωία: ευμάρεια, καλοπέραση, ευημερία

Β. 3. β) Αντώνυμα

• κοινόχρηστος: ιδιωτικός, προσωπικός
• συμμετοχή: αποχή, απουσία
• αυτοακυρώνεται: αυτοεπιβεβαιώνεται, αυτοεπικυρώνεται
• γνώση: άγνοια, αμάθεια
• αδιάκοπης: περιστασιακής, στιγμιαίας

Β. 4. α) Χρήση εισαγωγικών

• «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής»: αυτούσια παράθεση των λόγων κάποιου
• «Ερυθρού Σταυρού»: ο τίτλος-επωνυμία του Οργανισμού

Β. 4. β) Εκφράσεις με μεταφορική σημασία

• «Η ανθρωπιά … είναι ένα νόμισμα»
• «(οι όροι) αλλάζουν απόχρωση»
• «Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία»

Γ 1. Παραγωγή λόγου

Επικοινωνιακό πλαίσιο :

• Άρθρο σε τοπική εφημερίδα
• Ενδεικτικός τίτλος: Ζητείται … ανθρωπιά!

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

Επικαιρική αφόρμηση: αφορμή για τη σύνταξη του άρθρου αποτέλεσε κάλεσμα τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού για την συγκέντρωση τροφίμων για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ:

Α. Ζητούμενο: Φαινόμενα που αποδεικνύουν  το έλλειμμα ανθρωπιάς στη  σύγχρονη εποχή:

(1) Οικονομικός  - υλικός τομέας:

• ανεργία
• οικονομική εξαθλίωση, φτώχεια, άθλιες συνθήκες διαβίωσης
• κραυγαλέες οικονομικές ανισότητες
• ανελέητη εκμετάλλευση της φύσης που υπονομεύει την ποιότητα ζωής

(2) Κοινωνικός τομέας:

• κρίση επικοινωνίας (επιδερμικές σχέσεις των ανθρώπων)
• έξαρση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας ( βία , εγκληματικότητα)
• ρατσισμός και διακρίσεις (φυλετικές, εθνικές, κοινωνικές)

(3) Ηθικός τομέας:

Κρίση ηθικών αξιών που εκδηλώνεται ως:

• κυριαρχία ατομικισμού και ιδιοτέλειας
• φιλαυτία, απληστία
• ανηθικότητα, αμοραλισμός

(4) Πολιτικός τομέας:

• πολιτικές διώξεις αντιφρονούντων
• πόλεμοι, τρομοκρατία
• θανατική ποινή, ανισότητες στην απονομή δικαιοσύνης
• απουσία κράτους πρόνοιας για τις ευπαθείς ομάδες

(5) Πνευματικός τομέας:

• χρήση της επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης σε βάρος του ανθρώπου
• μορφωτικές ανισότητες
• φανατισμός, δογματισμός, μισαλλοδοξία

Αναλυτικότερα  και  ενδεικτικά:

• Οι άνθρωποι, ιδίως στις τριτοκοσμικές χώρες,  ζουν σε άθλιες συνθήκες εξαιτίας της έλλειψης τροφής, νερού και στέγης. Οι πόλεμοι, οι λιμοί, οι επιδημίες και η έλλειψη φαρμάκων, οι φυσικές καταστροφές απέναντι στις οποίες είναι αβοήθητοι συνδέονται με τη μεγάλη θνησιμότητα.
• Παράλληλα, συχνά επικρατούν καθεστώτα αυταρχικά και η τρομοκρατία, τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις, οι κάθε μορφής εξευτελισμοί και ταπεινώσεις παρατηρούνται καθημερινά και μαζικά.
• Μεγάλα είναι τα ποσοστά αναλφαβητισμού και  απάνθρωπες οι συνθήκες εργασίες τόσο των ενηλίκων  όσο  και  παιδιών.  Ιδίως  τα  δικαιώματα  γυναικών  και  παιδιών  παραβιάζονται κατάφωρα σε αυτές τις χώρες (κακοποίηση, πορνεία, εμπόριο οργάνων).
• Οι έντονες κοινωνικές και ταξικές ανισότητες, η υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα, η ανεργία και η ολοένα και αυξανόμενη καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων δημιουργούν ένα ζοφερό περιβάλλον.
• Σε  αυτό  έρχεται  να  προστεθεί  και  η  κρίση  της  δημοκρατίας  (διαφθορά,  αναξιοκρατία, γραφειοκρατία) και η επικράτηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία).
• Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών αλλά και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων δεν είναι λίγες ούτε πλέον συγκαλυμμένες.

Β  Ζητούμενο: Ανάληψη ατομικών και συλλογικών  δραστηριοτήτων:

(1) Ατομικές  δραστηριότητες:

Στράτευση σε εθελοντικούς σκοπούς με:

• υλική - οικονομική ενίσχυση: προσφορά χρημάτων, εφοδίων, φαρμάκων, ειδών ρουχισμού κ.α
• ηθική ενίσχυση – στήριξη ευπαθών ομάδων συνανθρώπων: ΑΜΕΑ,  εξαρτημένα  άτομα, άνθρωποι τρίτης ηλικίας κ. α
• προσωπική εργασία: συνδρομή στη διανομή συσσιτίων, φαρμάκων, περιβαλλοντικές δράσεις
• επιστημονική γνώση, αναλόγως του επιστημονικού τομέα στον οποίο ο πολίτης εξειδικεύεται (π. χ Γιατροί χωρίς σύνορα)
• συστηματική αιμοδοσία, δωρεά οργάνων

(2) Συλλογικές  δράσεις:

Συλλογικές  δραστηριότητες  είναι  δυνατόν  να  αναληφθούν από:

• Ανθρωπιστικές  και  εθελοντικές  οργανώσεις  που  θα  αγωνίζονται  για  την  προστασία ανθρώπινων δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση οξυμένων κοινωνικών προβλημάτων
• Από  ΜΜΕ τα οποία θα γνωστοποιούν στην κοινή γνώμη προβλήματα που απαιτούν  άμεση αντιμετώπιση και θα καλούν τους πολίτες να μετέχουν σε αυτή (διαφημιστικές εκστρατείες, σχετικές εκπομπές, αφιερώματα, κοινωνική δικτύωση)
• Από τον επιστημονικό κόσμο: κινητοποίηση επιστημόνων μέσω των αρμόδιων επιστημονικών  – επαγγελματικών  τους  συλλόγων  π. χ.  Ιατρικός  Σύλλογος  - Φαρμακευτικός Σύλλογος, Τεχνικά επιμελητήρια
• Από τον καλλιτεχνικό κόσμο και τους διανοούμενους: με το έργο και τη δημόσια παρουσία τους μπορούν να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες για την εκδήλωση πνεύματος αλληλεγγύης π.χ. διοργάνωση συναυλιών, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, έγγραφη κατάθεση των απόψεών τους  μέσω του Τύπου και της τέχνης
• Από τον επιχειρηματικό κόσμο με οικονομική ενίσχυση ή με την ανάληψη κοινωφελούς δράσης

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Το πλήθος και η ένταση των κοινωνικών προβλημάτων απαιτούν τη συστράτευση  τόσο των πολιτών ως άτομα όσο και των συλλογικών φορέων μιας κοινωνίας.

Επιμέλεια απαντήσεων: Φροντιστήρια ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ