Πέμπτη 10 Φεβρουαρίου 2011

Το δοκίμιο και τα είδη του

Το δοκίμιο παρουσιάζει μια ποικιλία μορφών ως προς την οργάνωση. Άλλα δοκίμια έχουν αυστηρότερη λογική οργάνωση, ενώ άλλα έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση και σε άλλα πάλι η οργάνωση είναι μάλλον συνειρμική. Τα δοκίμια που οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο, ενώ τα δοκίμια που έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση προσεγγίζουν μάλλον τη λογοτεχνία.
I. Αποδεικτικά δοκίμια
Τα αποδεικτικά δοκίμια έχουν αυστηρή λογική οργάνωση.
Πρόλογος: Ο συγγραφέας εκθέτει το θέμα με στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και διατυπώνει την κατευθυντήρια ιδέα που αποτελεί και τη θέση του πάνω στο θέμα.
Κύριο μέρος: Ο συγγραφέας παραθέτει το υλικό του για να διασαφηνίσει την κύρια ιδέα ή να αποδείξει τη θέση του που διατυπώθηκε στον πρόλογο.
Επίλογος: Στον επίλογο παρουσιάζει συμπυκνωμένα ό,τι έχει αποδείξει ή επανεκθέτει την αρχική του θέση.
ΙΙ. Δοκίμια με ελεύθερη οργάνωση (στοχαστικά)
Χωρίς ξεκάθαρο διάγραμμα. Η δομή τους δεν καθορίζεται από τη σχέση απόδειξης ανάμεσα στη θέση του συγγραφέα και την υποστήριξη της θέσης αυτής.

Τα είδη του δοκιμίου (συγκριτικό διάγραμμα)

Τα δοκίμια μπορούν να διαιρεθούν σε δυο μεγάλες κατηγορίες με βάση την αντικειμενική ή την υποκειμενική σκοπιά από την οποία αναπτύσσει το θέμα ο δοκιμιογράφος. Έτσι διακρίνουμε:


αποδεικτικο
ή δοκιμιο πειθους
δοκιμιο με ελευθερη οργανωση ή στοχαστικο
περιεχομενο:
»      Παρατηρήσεις, διαπιστώσεις, επισημάνσεις, προβληματισμοί, ιδέες του συγγραφέα.



»      Λογικό περιεχόμενο: αξιόπιστη, ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας
»      Παρατηρήσεις, προβληματισμοί, ιδέες αλλά και εμπειρίες, υποκειμενικές αισθήσεις, οράματα, προσωπικές συλλήψεις και συναισθήματα του συγγραφέα.
»      Βιωματικό περιεχόμενο: πλασματική απεικόνιση της πραγματικότητας.
συγγραφεασ:
»      Κυρίαρχη η επιστημονική ιδιότητα, ο γνωστικός εξοπλισμός.
»      Κυρίαρχη η ιδιότητα του λογοτέχνη, η ευαισθησία, η φαντασία, η υποκειμενικότητα
οργάνωση – δομη:
»      Λογική οργάνωση και διευθέτηση των ιδεών
»      Δομή απόλυτα διακριτή (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος)
»      Παραγωγική ή επαγωγική συλλογιστική πορεία
»      Νοηματικές ενότητες
»      Ύπαρξη συνοχής
»      Δομή συνειρμική, χωρίς ξεκάθαρο διάγραμμα
»      Ελεύθερη πραγμάτευση του θέματος
»      Συνειρμικές μεταβάσεις και συνδέσεις.
τροπος πειθους:
»      Επίκληση στη λογική ή στην αυθεντία
»      Επίκληση στο συναίσθημα
γλωσσα:
»      Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας.
»      Αφηρημένες λέξεις – ειδικοί όροι
»      Λογιότερες λεκτικές επιλογές
»      Χρήση συνεκτικών μορίων
»      Χρήση λέξεων – εκφράσεων που:
*      προσδιορίζουν το ποσοστό αλήθειας των λεγομένων (πιθανώς, βεβαίως)
*      φανερώνουν την οπτική γωνία των λεγομένων (οικονομική, πολιτική)
*      αποκαλύπτουν την πρόθεση αναδιατύπωσης (αναλυτικά συνοψίζοντας)
»      Κυριαρχεί η ποιητική λειτουργία της γλώσσας.
»      Παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα
»      Προφορικότητα στην έκφραση (χρήση καθημερινών λέξεων – εκφράσεων)
»      Σχήματα λόγου
»      Χρήση συμβόλων
»      Λέξεις – εκφράσεις με συγκινησιακή φόρτιση
»      λογοτεχνικότητα - καλαίσθητη διατύπωση
υφοσ:
»      Σοβαρό, επίσημο, αυστηρό
»      Γλαφυρό, άμεσο, οικείο, προσωπικό
σκοπος:
»      Ο δοκιμιογράφος κρίνει ή προσπαθεί να εκλαϊκεύσει επιστημονικά θέματα, διασαφηνίζοντας κάποια σημεία που δεν είναι κατανοητά, να μεταδώσει γνώσεις φιλτραρισμένες μέσα από τη δική του προσωπικότητα, να πληροφορήσει και τελικά να πείσει.
»      Διερεύνηση του θέματος
»      Υπεράσπιση ή ανασκευή μιας θέσης
»      Πληροφορική
»      Πειθώ
»      Ο δοκιμιογράφος περιδιαβάζει ελεύθερα πάνω σε ένα θέμα και εκφράζει τις προσωπικές παρατηρήσεις, εκτιμήσεις και προβληματισμούς του που αντλεί από τη γενική πείρα της ζωής του.
»      Συναισθηματική συμμετοχή του δέκτη
»      Αφύπνιση της φαντασίας, της ευαισθησίας
»      Ανάπτυξη προβληματισμού
»      Τέρψη


Κοινά χαρακτηριστικά: αποδεικτικού – στοχαστικού δοκιμίου
*  ο υποκειμενισμός, πάντως, αποτελεί σταθερό γνώρισμα σε όλες τις μορφές των δοκιμίων και συχνά ορισμένα δοκίμια παίρνουν τον προσωπικό τόνο του ημερολογίου ή της εξομολόγησης
*  άμεσο, οικείο ύφος που επιτυγχάνεται με τη χρήση προφορικών εκφράσεων και προσβλέπει στην επικοινωνία με τον αναγνώστη
* ο τόνος του δοκιμίου εξαρτάται από το σκοπό του συγγραφέα. Μπορεί να είναι σοβαρός, όταν ο συγγραφέας θέλει να πληροφορήσει τον αναγνώστη, φιλοσοφικός ή σατιρικός, αν σκοπεύει να τον διδάξει, χιουμοριστικός, όταν θέλει να τον διασκεδάσει, να τον τέρψει.
σημειωση: Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι πάντα δυνατόν να διαγραφούν σαφή όρια ανάμεσα στα δυο είδη δοκιμίων και ότι οι περιπτώσεις που ένα δοκίμιο είναι καθαρά στοχαστικό, με ασαφές θεματικό κέντρο και συνειρμική σύνδεση των νοημάτων, είναι σπάνιες.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Ενδεικτικές απαντήσεις Κ.Ε.Ε. για τα λατινικά 2023

Οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων Γενικών Λυκείων για το μάθημα των Λατινικών Ημερησίων και Εσπερινών Λυκείων.