Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου 2011

Η σημασία των χρόνων και των εγκλίσεων του ρήματος.


Οι χρόνοι του ρήματος
Όπως γνωρίζουμε από τη γραμματική μας, οι χρόνοι του ρήματος είναι εφτά:
Απ' αυτούς οι τέσσερις λέγονται κύριοι ή αρκτικοί ή βασικοί και οι τρεις ιστορικοί ή παραγόμενοι ή δευτερεύοντες.
   Ποιοι είναι οι αρκτικοί χρόνοι;
Αρκτικοί χρόνοι είναι: ο Ενεστώτας, ο Μέλλοντας, ο Παρακείμενος, ο τετελεσμένος Μέλλοντας και ο γνωμικός Αόριστος στην οριστική.
Ακόμη θεωρούνται αρκτικοί χρόνοι:
1) η υποτακτική, η προστακτική, η δυνητική και ευχετική ευκτική όλων των χρόνων.
2) η υποτακτική, η ευκτική, το απαρέμφατο κι η μετοχή, όταν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο.
   Ποιοι είναι οι ιστορικοί χρόνοι;
Ιστορικοί χρόνοι είναι ο Παρατατικός, ο Αόριστος στην οριστική, και ο Υπερσυντέλικος, ο ιστορ. Εν­εστώτας, η δυνητική οριστική.
Ακόμη θεωρούνται ιστορικοί χρόνοι:
η ευκτική, το απαρέμφατο κι η μετοχή, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο.

Τι φανερώνουν οι χρόνοι του ρήματος;
Οι χρόνοι του ρήματος φανερώνουν δύο πράγματα:
1. Το χρονικό σημείο, κατά το οποίο γίνεται η πράξη και
2. Το ποιον ή τον τρόπο, με τον οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα.
   Δηλ. οι χρόνοι εκφράζουν το πότε και το πώς γίνεται κάτι.

1. Τα χρονικά σημεία
Παραδείγματα
Χρονικά σημεία
Χρόνοι που τα εκφράζουν
  1. Ὁ παῖς γράφει τήν ἐπιστολήν.
παρόν
ενεστώτας
  1. Οὗτος κέκτηται (= έχει) οὐσίαν (= περιου­σία).
»

παρακ. (μερικές φορές)

  1. Ὁ παῖς ἔγραφε τήν ἐπιστολήν.
παρελθόν
παρατατικός
  1. Ὁ παῖς ἔγραψε τήν ἐπιστολήν.
»
αόριστος
  1. Ὁ παῖς ἐγεγράφει τήν ἐπιστολήν.
»
υπερσυντέλικος
  1. Ὁ παῖς γέγραφε (= έχει γράψει κατά το παρελθόν) τήν ἐπιστολήν.
»
παρακ. (μερικές φορές)
  1. Ὁ παῖς γράψει τήν ἐπιστολήν.
μέλλον
απλός μέλλοντας
  1. Ὁ παῖς γεγραφώς ἔσται τήν ἐπιστολήν.
»
τετελεσμένος μέλλοντας


Πόσα είναι τα χρονικά σημεία και ποιοι χρόνοι τα εκφράζουν;
•  Τα χρονικά σημεία είναι τρία:
1.  Το παρόν: αυτό το εκφράζουν ο  Ενεστώτας και ο Παρακείμενος μερικές φορές (Παραδ. 1, 2).
2. Το παρελθόν: αυτό το εκφράζουν ο Παρατατικός, ο Αόριστος, ο  Υπερσυντέλικος και ο Παρακείμενος μερικές φορές (Παραδ. 3 - 6).
3. Το μέλλον: αυτό το εκφράζουν ο απλός Μέλλοντας και τετελεσμένος Μέλλοντας (Παραδ. 7, 8).

2. Το ποιόν ή ο τρόπος της πράξεως.
Παραδείγματα
Τρόπος πράξεως
Χρόνοι που εκφράζουν τον τρόπο της πράξεως
  1. Γράφω ἐπιστολήν.
εξέλιξη
ενεστώτας
  1. Ἔγραφον ἐπιστολήν.
ή
παρατατικός
  1. Γράψω (= θα γράφω) ἐπιστολήν.
διάρκεια
μέλλοντας (νέα ελλ. εξακολουθητικός
  1. Ἔγραψα ἐπιστολήν.
σύνοψη ή
αόριστος
  1. Γράψω (= θα γράψω) ἐπιστολήν.
σύμπτυξη
μέλλοντας (νέα ελλ. στιγμιαίος)
  1. Γέγραφα ἐπιστολήν.
το τετελεσμένο
παρακείμενος
  1. Ἐγεφράφειν ἐπιστολήν.
δηλαδή την τε-
υπερσυντέλικος
  1. Γεγραφώς ἔσομαι ἐπιστολήν.
λειωμένη πράξη
συντελεσμένος μέλλοντας

Τι εκφράζει ο τρόπος της πράξε­ως; και ποιοι χρόνοι εκφράζουν τον τρόπο αυτό;
   Ο τρόπος της πράξεως εκφράζει:
1. Εξέλιξη ή διάρκεια:αυτή την εκφράζουν οι Εν­εστώτας, Παρατατικός και Μέλλοντας (μερικές φορές) (Παραδ. 1, 2, 3).
2. Σύμπτυξη ή σύνοψη: αυτή την εκφράζουν οι Αόριστος και Μέλλοντας (μερικές φορές) (Παραδ. 4, 5).
3.  Το τετελεσμένο της πράξεως (δηλ. την πράξη τελειωμένη): αυτό το εκφράζουν οι Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος και τετελεσμένος Μέλλοντας (Παραδ. 6, 7, 8).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: αυτή βέβαια είναι η σημασία των χρόνων μόνο στην οριστική- στις άλλες εγκλίσεις είναι διαφορετική
   Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις και στην οριστική η σημασία των χρόνων αλλάζει.

  Ας δούμε τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
1. Ο Ενεστώτας
Ο Ενεστώτας ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται
  1. Ιστορικός: όταν χρησιμοποιείται αντί του αορίστου στις διηγήσεις και επιγραφές. Μεταφράζεται με αόριστο
     ἅρχεται ὁ πόλεμος Ἀθηναίων καί Πελοποννησίων (= άρχισε ο πόλεμος Αθηναίων και Πελοποννησίων
  1. Αποτελεσματικός: όταν φανερώνει κάτι που προέρχεται από το παρελθόν. Τότε έχει τη σημασία παρακειμένου και μεταφράζεται με παρακείμενο
     ἤκω (= έχω έρθει)
Άλλοι αποτελεσματικοί ενεστώτες: ο ενεστώτας του εἶμι (= θα πάω)
  1. Βουλητικός ή αποπειρατικός: όταν φανερώνει κάτι που θέλει ή προσπαθεί να πράξει το υποκείμενο
     ταύτην την δόξαν πείθουσιν ὑμᾶς ἀποβαλεῖν (= αυτή τη γνώμη προσπαθούν να μας πείσουν να αποβάλουμε)
  1. Γνωμικός: όταν εκφράζει γνώμες με γενικό κύρος
     πάντων οἱ θεοί κρατοῦσιν (= οι θεοί είναι κύριοι των πάντων)
  1. Επαναληπτικός: όταν εκφράζει κάτι που επαναλαμβάνεται κατά συνήθεια ή αόριστα
     οἱ παῖδες τῶν Περσῶν ἐπί ταῖς βασιλέως θύραις παιδεύονται (= τα παιδιά των Περσών εκπαιδεύονται συνήθως κοντά στα βασιλικά ανάκτορα)
  1. Τέλος ο ενεστώτας: χρησιμοποιείται αντί του μέλλοντα, όταν εκφράζει κάτι που οπωσδήποτε θα γίνει
     μικρά ἕτι εἰπών καταβαίνω (= αφού πω λίγα ακόμη θα κατέβω (από το βήμα)

2. Ο Παρατατικός
  1. Επαναληπτικός: όταν εκφράζει κάτι που επαναλαμβανόταν κατά συνήθεια στο παρελθόν
     Οὗτος μέν γάρ ταῖς γυμνοπαιδιαῖς τούς ἐπιδημοῦντας ἐν Λακεδαίμονι ξένους ἐδείπνιζε (= αυτός στις γιορτές των γυμνοπαιδιών παρέθετε δείπνο στους ξένους που βρισκόταν στη Σπάρτη)
  1. Βουλητικός ή αποπειρατικός: όταν εκφράζει κάποια προσπάθεια ή θέληση του υποκειμένου
     Κλέαρχος τούς αὑτοῦ στρατιῶτας ἐβιάζετο ἰέναι (= ο Κλέαρχος τους στρατιώτες του προσπαθούσε με τη βία να τους κάνει να βαδίσουν)
  1. Τέλος: ο παρατατικός χρησιμοποιείται αντί του υπερσυντελίκου σε όσα ρήματα οι ενεστώτες έχουν σημασία παρακειμένου

3. Ο απλός μέλλοντας: ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται
  1. Δυνητικός: όταν φανερώνει αυτό που μπορεί ή επιτρέπεται να γίνει
     Λέγει ὅτι ἄξει αὐτούς πέντε ἡμερῶν εἰς χωρίον, ὅθεν ὄψονται θάλατταν (= λέει ότι μπορεί να τους οδηγήσει μέσα σε πέντε μέρες σε μέρος από όπου θα μπορούν να δουν τη θάλασσα)
  1. Βουλητικός: όταν φανερώνει την πράξη σαν επιθυμία του υποκειμένου
      σε αυτήν την περίπτωση ο μέλλοντα δέχεται άρνηση μη
      στο δεύτερο και στο τρίτο πρόσωπο έχει την έννοια προσταγής ή απαγορεύσεως
     οὐχί συλλήψεσθε; (= δεν θα τον συλλάβετε; = συλλάβετέ τον)
  1. Γνωμικός: όταν χρησιμοποιείται για να εκφράσει γνώμη με γενικό κύρος ή κάτι που συμβαίνει συνήθως
     οὐδείς ἀνθρώπων ἀδικῶν ταἰσιν οὐκ ἀποτείσει (= κανείς από τους ανθρώπους που αδικεί δε θα μείνει ατιμώρητος (= συνήθως τιμωρείται)

4. Ο απλός αόριστος: ανάλογα με τη σημασία του στην οριστική ονομάζεται
  1. Εναρκτικός: όταν φανερώνει την έναρξη μιας πράξης
     ἐπειδή δέ ἐβασίλευσε Θησεύς, εἰς τήν νῦν πόλιν οὖσαν ξυνῲκισε πάντας (= αμέσως μόλις έγινε βασιλιάς ο Θησέας, συγκέντρωσε όλους στη σημερινή πόλη)
  1. Γνωμικός: όταν χρησιμοποιείται στα γνωμικά αντί του ενεστώτα. Ο γνωμικός αόριστος μεταφράζεται με ενεστώτα με την προσθήκη του συνήθως
     τάς τῶν φαύλων συνηθείας ὀλίγος χρόνος διέλυσε (= τις συναναστροφές των κακών λίγος χρόνος συνήθως τις διαλύει)
  1. Επιπλέον ο αόριστος χρησιμοποιείται αντί για μέλλοντα όταν φανερώνει ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει οπωσδήποτε
     ἀπωλόμεσθ’ ἄρα, εἰ κακόν προσοίκομεν νέον παλαιῷ (= οπωσδήποτε θα χαθούμε (χαθήκαμε), αν προσθέσουμε και νέο κακό στο παλιό)

5. Ο παρακείμενος: συνήθως φανερώνει κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν αλλά το αποτέλεσμά του παραμένει και στο παρόν. Επομένως ο παρακείμενος είναι χρόνος που αναφέρεται στο παρόν
  1. Για αυτό το λόγο και μερικοί παρακείμενοι μεταφράζονται με ενεστώτα
     δέδοικα - ἔοικα (= φοβούμαι – μοιάζω)
  1. ο παρακείμενος, όπως και ο αόριστος, χρησιμοποιείται αντί μέλλοντα, όταν φανερώνει ότι κάτι θα γίνει οπωσδήποτε
     εἴ με τόξων ἐγκρατής αἰσθήσεται, ὄλωλα (= αν με αντιληφθεί έχοντας τόξο στα χέρια του, είμαι χαμένος (= χάθηκα οπωσδήποτε)

6. Ο υπερσυντέλικος: φανερώνει ότι η πράξη είχε γίνει στο παρελθόν.
  1. οι υπερσυντέλικοι μερικών ρημάτων μεταφράζονται με παρατατικό
     ἐδεδοίκειν - ἐῲκειν (= φοβόμουν – έμοιαζα)
  1. συχνά όμως ο υπερσυντέλικος έχει σημασία αορίστου και μεταφράζεται με αόριστο
     ὡς δέ ἐλήφθησαν οὗτοι, ἐλέλυντο αἱ σπονδαί καί τοῖς Κερκυραίοις παρεδέδοντο οἱ πάντες (= όταν πιάστηκαν αυτοί, αμέσως λύθηκαν οι συνθήκες και όλοι παραδόθηκαν στους Κερκυραίους)

7. Ο συντελεσμένος μέλλοντας: φανερώνει ότι η πράξη θα έχει γίνει (θα έχει ολοκληρωθεί) σε κάποιο χρονικό σημείο του μέλλοντος
  1. ακόμη έχει τη σημασία του απλού μέλλοντα και μεταφράζεται με απλό μέλλοντα
     οὐκοῦν ὅταν δέ μή σθένω, πεπαύσομαι (= λοιπόν, όταν πια δε θα έχω κουράγιο, θα σταματήσω)





1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

με εσωσε..πραγματικα!!!.εψαχνα να βρω τοση ωρα ποιοι ειναι οι αρκτικοι χρονοι!!

Ενδεικτικές απαντήσεις Κ.Ε.Ε. για τα λατινικά 2023

Οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων Γενικών Λυκείων για το μάθημα των Λατινικών Ημερησίων και Εσπερινών Λυκείων.