Πέμπτη 2 Δεκεμβρίου 2010

Διαγώνισμα: Πλάτωνα Πρωταγόρας Ενότητα 4 (θέματα - απαντήσεις)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ
Α΄ Από πρωτότυπο
πειδή δέ νθρωπος θείας μοίρας, πρτον μέν διά τήν το θεο συγγένειαν ζων μόνον θεούς νόμισεν, καί πεχείρει βωμούς τε δρύεσθαι καί γάλματα θεν· πειτα φωνήν καί νόματα ταχύ διηρθρώσατο τ τέχν, καί οκήσεις καί σθτας καί ποδέσεις καί στρωμνάς καί τάς κ γς τροφάς ηρετο. Οτω δή παρεσκευασμένοι κατ’ ρχάς νθρωποι κουν σποράδην, πόλεις δέ οκ σαν· πώλλυντο ον πό τν θηρίων διά τό πανταχ ατν σθενέστεροι εναι, καί δημιουργική τέχνη ατος πρός μέν τροφήν κανή βοηθός ν, πρός δέ τόν τν θηρίων πόλεμον νδεής - πολιτικήν γάρ τέχνην οπω εχον, ς μέρος πολεμική - ζήτουν δή θροίζεσθαι καί σζεσθαι κτίζοντες πόλεις· τ’ ον θροισθεεν, δίκουν λλήλους τε οκ χοντες τήν πολιτικήν τέχνην, στε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεύς ον δείσας περί τ γένει μν μή πόλοιτο πν, ρμν πέμπει γοντα ες νθρώπους αδ τε καί δίκην, ν’ εεν πόλεων κόσμοι τε καί δεσμοί φιλίας συναγωγοί. ρωτ ον ρμς Δία τίνα ον τρόπον δοίη δίκην καί αδ νθρώποις· "Πότερον ς α τέχναι νενέμηνται , οτω καί ταύτας νείμω; Νενέμηνται δέ δε· ες χων ατρικήν πολλος κανός διώταις, καί ο λλοι δημιουργοί· καί δίκην δή καί αδ οτω θ ν τος νθρωπος, πί πάντας νείμω;" "πί πάντας," φη Ζεύς, "καί πάντες μετεχόντων· ο γάρ ν γένοιντο πόλεις, ε λίγοι ατν μετέχοιεν σπερ λλων τεχνν· καί νόμον γε θές παρ’ μο τόν μή δυνάμενον αδος καί δίκης μετέχειν κτείνειν ς νόσον πόλεως."
(Πρωταγόρας, ενότητα 4)
Β΄ Από μετάφραση
Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από τη συνένωση περισσότερων χωριών είναι η πόλη, μια κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια· συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή. Η πόλη, επομένως, είναι κάτι που ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως, όπως ακριβώς και οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, αφού αυτή είναι το τέλος εκείνων και αφού αυτό που λέμε φύση ενός πράγματος δεν είναι παρά η μορφή που αυτό έχει κατά τη στιγμή της τελείωσης, της ολοκλήρωσής του: αυτό δεν λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση κάθε πράγματος, π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει όταν ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία; Επίσης: Ο τελικός λόγος για τον οποίο υπάρχει ένα πράγμα είναι κάτι το έξοχο, και η αυτάρκεια είναι τελικός στόχος και, άρα, κάτι το έξοχο. Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι η πόλη ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν εκ φύσεως και ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη (πολιτικόν ζον)·
(Πολιτικά Αριστοτέλους, ενότητα 12)
Μετάφραση
            1.  Να μεταφράσετε τα εξής αποσπάσματα:
α)τω δή παρεσκευασμένοι ... κτίζοντες πόλεις· "
β) "καί δίκην δή καί αδ οτω ... ς νόσον πόλεως."


Ερμηνευτικές παρατηρήσεις
1.  Στο απόσπασμα αυτό ο Πρωταγόρας προσπαθεί μέσω του μύθου να αποδείξει το διδακτό της αρετής: α) Γιατί ο ορθολογιστής Πρωταγόρας χρησιμοποιεί μύθο; Ποια πλεονεκτήματα του εξασφαλίζει; β) Πώς τελικά μέσα από το μύθο αποδεικνύει ότι η αρετή διδάσκεται;
2.  Να εντοπίσετε τις διαφορές του Πρωταγόρα και του Αριστοτέλη ως προς τη γένεση και τους σκοπούς της πόλης.
3.  Να αναφέρετε τους συλλογισμούς με τους οποίους ο Αριστοτέλης προσπαθεί να αποδείξει ότι η πόλη είναι "φύσει" και να τους αξιολογήσετε.

Λεξιλογικές παρατηρήσεις
1.  Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: "μορα", "συγγένεια", "βωμός", "φωνή", "πόδεσις", "δημιουργικός", "κανός", "ατρική", "διώτης".
2.  Να γράψετε στην αρχαία ελληνική τα συνώνυμα των λέξεων: "μορα", "νομίζω", "γαλμα", "σθής", "βοηθός", "ζητ", "θροίζω", "σκεδάννυμι", "διαφθείρω", "δέδοικα".

Εισαγωγή
1.  α) Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των φιλοσόφων - βασιλέων στην πλατωνική πολιτεία; β) Πώς προκύπτει η τυραννία σύμφωνα με τον Πλάτωνα;



Απαντήσεις
Μετάφραση
α) Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένα, πόλεις όμως δεν υπήρχαν· καταστρέφονταν λοιπόν απ’ τα θηρία επειδή από κάθε άποψη ήταν πιο ανίσχυροι απ’ αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις ήταν γι’ αυτούς καλή βοηθός για την τροφή τους, αλλά ανεπαρκής για τον πόλεμο µε τα θηρία. Γιατί δεν είχαν ακόμη πολιτική τέχνη, της οποίας μέρος (είναι) η πολεμική· επιδίωκαν λοιπόν να συναθροίζονται και να διασώζονται κτίζοντας πόλεις.
β) Και τη δικαιοσύνη και το σεβασμό έτσι να βάλω στους ανθρώπους ή να τις μοιράσω σ’ όλους; Σ’ όλους, είπε ο Δίας, κ’ όλοι να έχουν μερίδιο· γιατί δεν μπορεί να υπάρχουν πόλεις, εάν μετέχουν σ’ αυτές λίγοι, όπως ακριβώς σ’ άλλες τέχνες· και βάλε ένα νόµο από εμένα, αυτόν που δεν μπορεί να μετέχει στον σεβασμό και τη δικαιοσύνη να (τον) θανατώνουν, σαν αρρώστια της πόλης.

Ερμηνευτικές παρατηρήσεις
1. α) Οι σοφιστές, ως γνωστόν, χρησιμοποιούν εναλλακτικά το "μύθο" και το "λόγο" για την παρουσίαση της διδασκαλίας τους. Η χρήση μύθου εκ μέρους τους δεν έρχεται σ’ αντίφαση με τον ορθολογισμό τους. Οι σοφιστές δεν επιδιώκουν να εξοβελίσουν το μύθο, αλλά τη μυθική ερμηνεία του κόσμου. Μεταχειρίζονται το μύθο ως διδακτικό μέσο, χωρίς επιφυλάξεις, γιατί πιστεύουν στην παιδαγωγική του δύναμη και την κοινωνική του αποτελεσματικότητα. Ο μύθος άλλωστε είναι παγκόσμιο φαινόμενο· χρησιμοποιείται για τέρψη και για διδακτικούς σκοπούς. Οι σοφιστές με τη χρήση του δείχνουν το σεβασμό τους στην παράδοση. Απορρίπτουν κάθετι που προσβάλλει τη λογική και κρατούν τη γοητεία της αφήγησης και την διδακτική του ικανότητα. Χρησιμοποιείται εκεί που δεν χωράει η λογική διερεύνηση ή όταν αναφέρεται σε πολύ μακρινό παρελθόν. Επιπλέον, ο μύθος έχει χαρακτήρα ποιητικό και συμβολικό, με αποτέλεσμα να ’ναι ελκυστικός. Εξάλλου, το ανομοιογενές ακροατήριο, στο οποίο απευθύνεται ο Πρωταγόρας, δικαιολογεί τη χρήση του μύθου ως εύληπτου τρόπου διδασκαλίας.

1. β) Ο Πρωταγόρας στην προσπάθειά του να αποδείξει το διδακτό της αρετής χρησιμοποιεί το μύθο σχετικά με τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας. Σύμφωνα μ’ αυτόν οι άνθρωποι, που αρχικά ζούσαν μεμονωμένοι, αναγκάστηκαν να συναθροιστούν και να δημιουργήσουν πόλεις, για να προστατευθούν απ’ τα άγρια θηρία. Όμως, η συμβατική τους συμβίωση δεν είχε διάρκεια, γιατί λόγω έλλειψης πολιτικής οργάνωσης αδικούσαν ο ένας τον άλλο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αρχίζουν να διασκορπίζονται και να σκοτώνονται πάλι απ’ τα θηρία. Τότε επέμβηκε ο Δίας, ο οποίος μέσω του Έρμη στέλνει "τήν αδ καί τήν δίκην" ως μέσα για την εξασφάλιση της τάξης και τη διασφάλιση ομαλών σχέσεων ανάμεσα στα άτομα. Διατάζει, μάλιστα, να μοιραστούν τα δώρα αυτά σ’ όλους τους ανθρώπους. Πιστεύει πως, αν δεν συμμετέχουν όλοι σ’ αυτές, δεν θα μπορέσει να υπάρξει πόλη. Για να τονίσει την σπουδαιότητα της συμμετοχής όλων στην αιδ και τη δίκη επισείει τη θανατική ποινή σ’ όποιον δεν μετέχει σ’ αυτές.
Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάποιος να επισημάνει διάφορες αντιφάσεις στο μύθο: α) αφού η αιδς και η δίκη δόθηκαν ως θεϊκά δώρα σ’ όλους, πώς είναι δυνατόν να υπάρχει η πιθανότητα να μην την έχει κάποιος με συνέπεια την εξόντωσή του; β) αφού η αιδώς και η δίκη, τα συστατικά δηλ. στοιχεία της πολιτικής αρετής, δόθηκαν σ’ όλους, ποιος ο λόγος ύπαρξης των σοφιστών και του ίδιου του Πρωταγόρα, οι οποίοι επαγγέλλονται την διδασκαλία της πολιτικής αρετής; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι η εξής: Αν αφαιρέσουμε τα μυθολογικά στοιχεία απ’ την αφήγηση του Πρωταγόρα μένει ότι η αιδώς και η δίκη δεν υπήρξαν εξαρχής μέρος της ανθρώπινης φύσης, γι’ αυτό και οι πρωτόγονοι, μολονότι είχαν τη νοημοσύνη να μαθαίνουν διάφορες "τέχνες", συμπεριφέρονταν με αγριότητα ο ένας στον άλλον και δεν μπορούσαν να συνεργαστούν. Η πολιτική αρετή, λοιπόν, δεν υπήρξε έμφυτη, αλλά δόθηκε αργότερα απ’ το Δία σ’ όλους. Το ότι δόθηκε σ’ όλους, αυτό σημαίνει ότι η αρετή είναι κτήμα "δυνάμει" όλων, αποτελεί δηλ. δυνάμει χαρακτηριστικό και όχι κατοχυρωμένο χάρισμα. Αν κάποιος θελήσει να το κάνει κατοχυρωμένο χάρισμα, τότε χρειάζεται να καταφύγει σε διάφορες μεθόδους, όπως είναι η επιμέλεια, η άσκηση και η διδαχή. Και βέβαια, ως προς αυτή την κατεύθυνση καθοριστικό ρόλο θα παίξει ο δάσκαλος δηλ. ο σοφιστής, ο οποίος θα προσπαθήσει σ’ αυτόν, που έχει την προδιάθεση να εξελιχθεί σταδιακά, να του διδάξει την πολιτική αρετή.

2. Ο Αριστοτέλης έρχεται σε αντίθεση με τους σοφιστές και συγκεκριμένα με τον Πρωταγόρα ως προς τη γένεση και τους σκοπούς της πόλης. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι "φύσει πολιτκόν ζον", δηλ. έχει έμφυτη την τάση του "κοινωνεν", της συμβίωσης, της συμμετοχής, της κοινωνίας. Η κοινωνία δεν είναι ένα επιφαινόμενο, αποτέλεσμα μιας αδήριτης ανάγκης, αλλά ανθρώπινο ένστικτο, μέρος της ανθρπινης φύσης. Πηγάζει απ’ την κοινωνική ορμή του ανθρώπου και υπάρχει εκ φύσεως ("πσα πόλις φύσει στίν"). Αντίθετα, ο Πρωταγόρας υποστηρίζει πως αίτιο δημιουργίας των πρώτων κοινωνικών σχηματισμών ήταν ο κίνδυνος για τα θηρία και η ανεπάρκεια των ανθρώπων να τα αντιμετωπίσουν. Η πόλη δηλ. είναι προϊόν ανάγκης, κατά τον σοφιστή. Οι άνθρωποι δεν είναι πλασμένοι να ζουν οργανωμένοι σε πόλεις. Και η οργάνωση, βέβαια, των πόλεων γίνεται "νόμ", κατόπιν δηλ. σύμβασης – συμφωνίας μεταξύ των ανθρώπων, η οποία προϋποθέτει την αιδώ και τη δίκη, προκειμένου να ζουν αρμονικά. Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί πως η αιδώς και η δίκη, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, δεν είναι μέρος της αρχικής φύσης των ανθρώπων, αλλά δόθηκαν αργότερα απ’ το Δία, πράγμα που δεν βρίσκει σύμφωνο το φιλόσοφο, ο οποίος θεωρεί πως οι έννοιες αυτές είναι έμφυτες στον άνθρωπο χάρη στο "λόγο" με τον οποίο η φύση προίκισε τον άνθρωπο. Η αντιπαράθεση, όμως, των δύο αντρών δεν σταματά εδώ, μα συνεχίζεται και ως προς τους σκοπούς της πόλης. Για τον Πρωταγόρα σκοπός της πολιτικής κοινότητας είναι η ασφάλεια, η άμυνα, η επιτυχής αντιμετώπιση των εξωτερικών κινδύνων και γενικότερα η διασφάλιση της ζωής. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης θεωρεί πως ο σκοπός της πόλης δεν είναι απλώς το ζν, δηλ. η κάλυψη των βασικών αναγκών, αλλά το ε ζν, δηλ. η ηθικοπνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, η ηθική τελείωση, η ποιοτικά ανώτερη κοινωνική ζωή, η αυτάρκεια, η ευδαιμονία, η οποία μάλιστα, σύμφωνα με το φιλόσοφο, είναι το ύψιστο αγαθό. Και βέβαια, οι παραπάνω στόχοι, τονίζει ο Αριστοτέλης, υλοποιούνται και πραγματώνονται μονάχα μέσα στην πόλη. Όποιος ισχυριστεί το αντίθετο, τότε δεν είναι άνθρωπος αλλά ζώο ή θεός!

3. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η πολιτική κοινότητα δημιουργήθηκε "φύσει" , από φυσική αναγκαιότητα, και όχι "νόμ", δηλ. ύστερα από σύμβαση-συμφωνία των ανθρώπων, που την αποτελούν. Ο άνθρωπος έχει μέσα του τη φυσική τάση να ζει σε οργανωμένη κοινωνία. Αυτό το αποδεικνύει με τους εξής συλλογισμούς:
Α’ συλλογισμός:
α) Οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, δηλ. η οικογένεια και η κώμη είναι από φυσική ανάγκη (φύσει).
β) Η πόλη προήλθε από τη συνένωση κωμών.
Συμπέρασμα: Η πόλη είναι φυσική οντότητα (φύσει).
Β’ συλλογισμός:
α) Η πόλη είναι τέλος εκείνων, δηλ. των πρώτων κοινωνιών.
β) Η φύση είναι τέλος (: η φύση κάθε πράγματος είναι η μορφή που αυτό έχει κατά την τελείωση του).
Συμπέρασμα: Η πόλη είναι φυσική οντότητα (φύσει).
Γ’ συλλογισμός:
α) Η φύση είναι τέλος – τελείωση – ολοκλήρωση.
β) Το τέλος είναι κάτι το έξοχο.
γ) Η αυτάρκεια είναι και τέλος – τελείωση και κάτι το έξοχο.
δ) Η πόλη και μόνο αυτή πετυχαίνει την ύψιστη αυτάρκεια, το ε ζν.
Συμπέρασμα: Από τις τρεις πρώτες προκείμενες του συλλογισμού βγαίνει το συμπέρασμα ότι η αυτάρκεια είναι φύσει, είναι φυσικό αγαθό και μάλιστα το υπέρτατο αγαθό. Αν, στη συνέχεια, συνδυάσουμε τη σκέψη αυτή με τη δ’ προκείμενη του συλλογισμού, οδηγούμαστε στο γεγονός ότι μόνο μέσα σε μια φυσική οντότητα θα μπορούσαμε να βρούμε την αυτάρκεια, το φυσικό αυτό αγαθό. Η φυσική αυτή ύπαρξη δεν είναι καμία άλλη παρά η πόλη, όπως η ίδια ενότητα αναφέρει, αφού μόνο μέσα σ’ αυτή ο άνθρωπος μπορεί να ’ναι αυτάρκης και ευδαίμων.
ΚΡΙΤΙΚΗ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ:
Απ’ τους συλλογισμούς του Αριστοτέλη, ο πρτος συλλογισμός δεν είναι ισχυρός, γιατί στηρίζεται σε υπόθεση ("διό πσα πόλις φύσει στίν, επερ καί α πρται κοινωνίαι").
Αντίθετα, ισχυρός είναι ο β’ συλλογισμός σύμφωνα με τον οποίο η πόλη είναι φύσει, γιατί είναι ολοκλήρωση-τέλος, και ο γ’ συλλογισμός, όπου μέσω της αυτάρκειας αποδεικνύει ότι η πόλη είναι φύσει.

Λεξιλογικές παρατηρήσεις
1. μορα: μοιράζομαι
συγγένεια: συγγενής < σύν + γένος (< γίγνομαι)
βωμός: βαίνω
φωνή: φημί
πόδεσις: πό + δέω -
δημιουργικός: δημιουργός < δμος + ργον
κανός: κνομαι
ατρική: ατρός < άομαι - μαι
διτης: διος

2. μορα: τύχη, εμαρμένη, πεπρωμένη
νομίζω: δοκ, οομαι, γομαι + απαρέμφατο
γαλμα: νδριάς
σθής: νδυμα, μάτιον, περιβολή
βοηθός: πίκουρος, ρωγός, σύμμαχος
ζητ: ατ
θροίζω: γείρω, συλλέγω
σκεδάννυμι: διασπείρω
διαφθείρω: πόλλυμι, λωβμαι
δέδοικα: φοβομαι, κν, ρρωδ

Εισαγωγή
1. α) Βλέπε σελ. 100 του σχολικού βιβλίου "Αρχαία Ελληνικά. Φιλοσοφικός Λόγος": "Οι φιλόσοφοι - βασιλες ... λειτούργημά τους".
1. β) Βλέπε σελ. 102 του σχολικού βιβλίου "Αρχαία Ελληνικά. Φιλοσοφικός Λόγος": "Η άμετρη ελευθερία ... ανοσιούργημα".

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Ενδεικτικές απαντήσεις Κ.Ε.Ε. για τα λατινικά 2023

Οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων Γενικών Λυκείων για το μάθημα των Λατινικών Ημερησίων και Εσπερινών Λυκείων.